ايمان لوڏن ۾ ــ ٿائلنڊ جي ڌرتيءَ تي قدم
آخر محمود کان رهيو نه ٿيو تنهن دانهن ڪري مخدوم کي چيو؛ “اڃا ڪيترو بڇڙو ڪندين، الائي ڪٿي وٺي آيو آهين. ماڻهوءَ جو ته اڃا ڪو پاڇو به نظر ڪو نه آيو آهي.”
واقعي هئو به ائين. جهاز جي ٻيڙي لاهي اسان اندر بندرگاهه ۾ گھمڻ نڪتا هئاسين. ڪناري جي ويجھو ايترو ته تانگھو پاڻي هئو جو، اسان جي جهاز ڪافي پري، کُلئي سمنڊ ۾ ئي، لنگر ڪيرائي ڇڏيو هو. ٿائلنڊ جي هن ننڍڙي بندرگاهه ‘پٽاني’ مان سامان بارجن ذريعي جهاز تي آيو ٿي ۽ جهاز جي ڊيرڪن ذريعي سامان چاڙهيو پئي ويو. اسان سڀني جو ٿائلنڊ ۾ هي پهريون دفعو هو، خاص ڪري هن ڳوٺ پٽانيءَ ۾. جيتوڻيڪ بئنڪاڪ ۾ اسان مان ڪجھه اچي چُڪا هئا.
جن جن کي سير ڪرڻ ۽ پٽاني شهر گھمڻ جو شوق هو، سي جهاز جي لائيف بوٽ لاهي نڪري پياسين. جهاز تي سامان چاڙهيندڙ هڪ ٿائيءَ سامهون اشارو ڪري ٻڌايو ته بندرگاهه ان طرف اٿَوَ. سامهون جتي آسمان ۽ سمنڊ وڃي ٿي مليا، اتي رڳو ساون وڻن جي قطار نظر ٿي آئي. اسان ٻيڙي ڪاهي جڏهن ويجهو پهتاسين ته چؤڌاري رٻڙ جي وڻڻ جو ٻيلو هو. نه شهر نه ماڻهو! ٻيلي مان ڪٿان ڪٿان شاخ يا ڪا نهر نڪري اچي ٿي سمنڊ ۾ پئي. آخر اهڙي هڪ نهر نما نديءَ ۾ اندر ٻيڙيءَ جو رُخ موڙيوسين.
“مخدوم پڪ به اٿئي ته ڪا آبادي ويجھي آهي؟” محمود وري پڇيو. مخدوم کي ڪو چارٽ يا ڪارو جادو ته هو ڪو نه جنهن کي ڏسي هو محمود کي پڪ ڏئي. هو پڻ ان ڪوشش ۾ هو ته ٻيڙيءَ جو تيل، ڊيزل آئل، ختم ٿئي، ان کان اڳ ڪنهن آباديءَ تائين پهچي وڃون. ٿوري دير کان پوءِ هن دانهن ڪئي. “منو! پاڻ ڪنهن آباديءَ جي بلڪل ويجھو آهيون.” اسان ٻئي هڪ ٻئي کي ڪئڊٽ ڪاليج جي ڏينهن کان وٺي منو ڪوٺيون.
“ڪيئن؟” آبادِيءَ جي هُجڻ جو پڇيومانس.
“هو ڏس سامهون.”
سامهون هڪ جھرڪي اڏامي رهي هئي.
“جھرڪي هميشه گھرن ۾ هوندي آهي. جتي ماڻهو هجن. جھرڪي جهنگ جو پکي نه آهي.” مخدوم چيو.
ٻه ميل کن نديءَ ۾ مس هلياسين ته ڪيتريون ئي ننڍڙيون ۽ وڏيون ٻيڙيون سامهون ايندي نظر آيون، جن ۾ ملاح ٻارين ٻچين رهيل هئا. ٿورو وڌيڪ ڪناري تي ڪاٺ جا جھونا گھر نظر آيا، جن اڳيان اڌ اگهاڙا ٻار راند کيڏي رهيا هئا. ڪنهن گھر اڳيان ڪا عورت رسيءَ تي ڪپڙا سُڪائڻ وجھي رهي هئي. ڪي عورتون ڪناري وٽ وهنجي رهيون هيون. محمود ڪئميرا هٿن ۾ جھلي اشارو ڪين ته فوٽو ٿو ڪڍانوَ. سڀني کڻي پاڻيءَ ۾ ٽُٻي هنئي، پر هڪ ڄڻي پاڻيءَ مان ٻاهر نڪري فوٽو لاءِ پوز ٺاهيو. فوٽو ڪڍڻ بعد محمود چيو: “يار ٿائلنڊ ڇڏڻ وقت مون کي هت ڇڏي وڃجو. واپس ڪراچيءَ نه وٺي هلجو.”
ٿورو اڳتي پٽانيءَ جو بندرگاهه هو. ٻيڙي ڪاٺ جي ڪلي ۾ ٻڌي، ڪسٽم ۽ اميگريشن پوليس کي ٿائلنڊ ۾ گھڙڻ جو اجازت نامو ۽ ضروري ڪاغذ ڏيکاري اندر شهر منجھه آياسون ۽ ٽولا ٽولا ٿي گھمڻ لڳاسين. محمود مون کي سڄي جهاز تي بي ضرر انسان سمجھندو آهي، جو آءٌ گھڻو ماٺ ۾ هوندو آهيان ۽ بقول سندس “جهاز جا ٻيا آفيسر خواري آهن. الف کان ي تائين، ڪناري جي ڳالهه جهاز تي ڪري ذليل ڪن ٿا. هاڻ ٻاهر جي ڳالهه ٻاهر ڇُٽي، جهاز سان ڪهڙو واسطو.”
“ها پارٽنر اهو ته سڀ صحيح آهي پر آءٌ وري سڀ تنهنجيون ڳالهيون اخبار ۾ ڏيندو آهيان.” مون چيو.
“اخبار ۾ ڀلي ڏي، پر اها اخبار جهاز تي نه اچڻ کپي. ڏيهه کي ڄاڻ پوي ته ڀلي پوي باقي ڏيرياڻيءَ کي نه هئڻ گھرجي. سمجھئي.” محمود مون کي سمجھايو.
محمود ۽ آءٌ حيدرآباد جهڙي سنهيءَ بازار مان نڪري ٻاهر چؤواٽي تي اچي پهتاسين. جتي ڪجھه خوبصورت دڪان، جڳهيون ۽ هوٽلون نظر آيون. سڄي بازار ۾ هر هڪ دڪان اڳيان هڪ خوبصورت پڃري ۾ ڳيري جهڙو پکي نظر آيو. پڇا تي معلوم ٿيو ته ٿائلنڊ جا ماڻهو ان پکيءَ کي ڀاڳ جي نشاني ٿا سمجھن. جيئن انگلنڊ، آفريڪا ۽ اسان جي ملڪ ۾ پڻ اڪثر دڪانن ۾ گھرن ٻاهران گھوڙي جا لوهي نعل لڳل هوندا آهن. يا جپان ۾ هوٽلن ۽ دڪانن تي ٻليءَ جي مورتي هوندي آهي. هڪ دڪان اهڙو به نظر آيو جنهن تي اهي پکي، پڃرا ۽ انهن جو داڻو وڪامي رهيو هو. اهو دڪان دراصل ٻين کان وڌيڪ ڀاڳن وارو هئڻ کپي، پر افسوس جو ان وقت اسان کي ان تي ڪو به گراهڪ نظر نه آيو. مون کي خط پوسٽ ڪرڻا هئا. پوسٽ آفيس جو پتو ڪو نه هو. ٿائلنڊ اهڙو ملڪ آهي جتي انگريزي ڪو ورلي ڳالهائي ٿو ۽ هتي سندن ٿائي (Thai) زبان عام هلي ٿي.
آخر هڪ نوجوان مليو جنهن انگريزي صاف ڳالهائي ٿي. پاڻ ٻڌايائين ته هو پٽانيءَ جي اسڪول ۾ انگريزي ماستر آهي. پوسٽ آفيس جو پڇيومانس. اشارو ڪيائين ته سامهون واري گھٽيءَ ۾ آهي ۽ ان سان گڏ پاڻ به هلڻ لڳو. پنهنجو نالو ابراهيم ٻڌايائين.
پٽاني ٿائلنڊ جي انهن شهرن مان آهي جتي ڪجھه مسلمان رهن ٿا، نه ته ٿائلنڊ ٻُڌ ڌرم کان مشهور آهي. ٻُڌ ڌرم هندستان ۾ ئي جنم ورتو ۽ هندن جي مذهب ۾ هڪ ارتقائي قدم هو. تنهن کي هندستان جي قدامت پسند گروهه قبولڻ جي عيوض، مخالفت ڪري ٿڏي ٻاهر ڪڍي ڇڏيو ۽ ان اچي هيڏانهن ٿٻيٽ، چين، برما، جپان، سيلون پاسي پناهه ورتي.
ٻڌ ڌرم اڄ کان پنجويهه سؤ سال کن اڳ هتي پهتو. هتي جا خوبصورت پگوڊا جتي ٻڌ عبادت ڪن ٿا ۽ ٻُڌ ڀڪشوئن/ ٻاوَن کي ڏسڻ لاءِ دنيا جا ماڻهو ڪٿان ڪٿان ڪَهي اچن ٿا.
خط پوسٽ ڪري اسان ابراهيم کي چانهه جي صلاح ڪئي ۽ اچي هڪ ايراني نموني جي هوٽل ۾ ويٺاسين. محمود چانهه پيئڻ جهڙين بيڪار شين تي وقت ضايع ڪرڻ نٿي چاهيو، جنهن جو مونکي پورو پورو احساس هو پر هوٽل جي در وٽ پهچڻ سان اندر جو خوبصورت سيامي ڇوڪرين کي هوٽل ۾ ڪم ڪندو ڏٺائين سو اسان کان به اڳ پهچي ويو.
وڏا وڏا شهر جيڪي ڪاسموپوليٽن شهر ليکجن ٿا، جتي دنيا جي هر ملڪ جا ماڻهو نظر اچن ٿا، جيئن ڪراچي آهي يا هتي ٿائلنڊ ۾ بئنڪاڪ آهي، اتي ڪو ڌاريو پيو هلندو ته به ڪنهن جي ڌيان تي نه چڙهندو، پر پٽانيءَ جهڙا ڳوٺ يا ننڍا شهر جتي ڪو ڌاريو ورلي چوڏهينءَ جو چنڊُ ٿو اچي، اتي اسان جهڙو ايشيائي به لنگھي ٿو ته ھر ڪو نهاري ٿو ۽ سمجھيو وڃي ته هي هن شهر ۾ نئون آهي. ان هوٽل ۾ ابراهيم جا ٻيا به ڪي ٽي چار دوست ويٺا هئا. تن سان به هن تعارف ڪرايو. هو ليچي جهڙو ميوو کائي رهيا هئا.
اسان کي به کائڻ لاءِ ڏنائون ۽ سيکاريائون ته ڪيئن مٿان ڳاڙهي کل لاهي اندرين سفيد ڳرُ کائي اندرين ککڙي اڇلجي. ٿائلنڊ ۽ سنگاپور پاسي ان ميوي کي رمبوتان سڏين ۽ تمام سستو آهي. جيئن اسان وٽ ٻير، پر رمبوتان قد ۾ صوفي ٻير کان وڏو ۽ سوادي ٿئي ٿو.
ابراهيم کان ٿائلنڊ جون خبرون چارون وٺندو رهيس. محمود پهرين ته هيڏانهن هوڏانهن لوڻا ڦيرائي ڇوڪرين جي چڪاس ڪئي پوءِ اسان جي ڳالهين ڏي ڌيان ڌري ڪڪ ٿيڻ لڳو.
“ڇا هي يار، اهي تنهنجون اوٽ پٽانگ جون خبرون ختم ئي ڪو نه ٿينديون ڇا؟” هن بيزار ٿي مون کان پڇيو؛ “ٿائلنڊ ڪو اسان جي چاچي جو ملڪ ته نه آهي جنهن جي جاگرافي، تاريخ يا سياست معلوم ڪرڻ ضروري آهي.”
“يار چُپ ته ڪر. اخبار لاءِ هن همراهه ۽ سندس ملڪ جو انٽرويو وٺي رهيو آهيان.” مون کيس سمجھائڻ جي ڪوشش ڪئي.
محمود پنهنجي نرڙ تي ڌڪ هڻي بيزاريءَ جو اظهار ڪري اڙدو ۾ چيو: “يار ڇڏينس ته ڪا ڪم جي ڳالهه پڇانس، نه ته آءٌ وڃانوَ ٿو.” پوءِ ابراهيم ڏي مخاطب ٿي بنا ڪنهن رک رکاءُ جي پُڇڻ لڳس: “هتي ڇوڪريون آهن؟ گرلز! گڊ گرلز؟!”
مون سمجھيو ته اسان جو ميزبان ان اوپري سوال تي پڪ ڪاوڙبو ۽ ‘ست سُريون’ ٻُڌائيندو. پر هن جي چهري تي ڪاوڙ يا تعجب جي ڪا ٺَلهي ليڪ به ڪا نه اڀري. هن لاءِ اهو سوال ائين هو جيئن ڪنهن کان پُڇجي ته بسڪٽ يا ٽافيون ڪٿان ملنديون.
“ڇوڪريون! اوهه هتي ٿائلنڊ ۾ ته جام آهن. جتي ڪٿي.” ابراهيم وراڻيو. هوٽل جي ڇوڪريءَ ان وقت ڪوڪا ڪولا اچي اڳيان رکي. پاڻيءَ لاءِ جڳ بدران ڪٽلي، هر هڪ جي ٽيبل تي رکي هُئي. ٿائلنڊ ۽ ٻين هن پاسي جي ملڪن هانگ ڪانگ، چين، سنگاپور وغيره ۾ اها رسم آهي ته پاڻيءَ بدران گرم گرم سليماني چانهه رکي ويندي آهي. آرڊر توهان پوءِ ڇا جو به ڏيو. زيدي ته چوندو آهي ته پنهنجي ملڪ ۾ جي اهو رواج هلي ته هوٽلون ڪڏهن به نه هلي سگھن. هر ڪو پاڻ سان کنڊ ۽ کير کڻي اچي ته مفت جي چانهه پي روانو ٿي وڃ.
“شو اس سم گرلس.” محمود وري چيس.
“ڪوڪا ڪولا ته ختم ڪر. ڪجھه ٿڌو ٿي ته پوءِ اٿون.” چيومانس پر سندس خوفائتيون اکيون ڏسي ڪوڪا ڪولا اڌ ۾ ڇڏي اٿي کڙا ٿياسين.
رستي تان ٻه ڇوڪريون پئي ويون.
“هي وڻن ٿيون؟” ابراهيم وري پُڇيو. وري ٿورو اڳتي هڪ ڇوڪري سائيڪل تي اچي لنگھي.
“هن کي سڏ ڪيان؟” ابراهيم پڇيو. وري ٿورو اڳتي هڪ گھر هو. در واري ڪمري وٽ ٽي چار ڇوڪريون ٽي. وي ڏسي رهيون هيون. ڀر ۾ فون به رکيو هو. ڪنهن وڏي ماڻهوءَ جو گھر ۽ سندس ماڊرن ڌيئرون ٿي لڳيون. ابراهيم انهن کي سڏ ڪيو ۽ هو اسان کي ڌاريو سڃاڻي ککر وانگر اسان جي بدن سان چهٽي ويون. عمر ۾ ڪا به ويهن سالن کان وڏي نه هُوندي. سندن انگ انگ مان جواني ٻهڪي رهي هئي. سمجھه ۾ نه پئي آيو ته هن ملڪ ۾ خراب ۽ سُٺي ماڻهوءَ جي وچ ۾ ڪهڙو فرق رکيل آهي. ڇا هتي جون سڀ خوبصورت ڇوڪريون هڪ جهڙيون آهن.
“هائو مچ؟” محمود سودي بازي ڪرڻ لڳو.
“ففٽي ڀات (پنجويهه روپيا).”
“نو نو!”
“او ڪي فارٽي ڀاٿ.” هو سڏڻ لڳيون. پر اسان اتان نڪري چُڪا هئاسين. ابراهيم ائين ڏهن ٻارهن گھرن ۾ وٺي آيو، ساڳيو نظارو ۽ ساڳيو وکر ٿي وڪاميو.
ابراهيم کان پُڇيم ته ڇا هتي جي سوسائٽي ۽ سماج ان کي خراب نٿو سمجھي يا بندش نٿو وجھي. هو وائڙن وانگر نهارڻ لڳو ڄڻ چئي رهيو هجي ته ان ۾ خراب ڳالهه ڪهڙي آهي. ملڪ ۾ غير ملڪي ناڻو اچي، ڊالر اچن، ڪهڙي به ريت ۽ ڪنهن به طرح.
محمود هيڏي وڏي تعداد ۾ ڇوڪريون ڏسي مُنجھي پيو. هتي هر هڪ جو نالو سون خاتون هو، لوهه ٻائي ته ڪا به ڏسڻ ۾ ڪا نه ٿي آئي.
“هڪ دل ڪنهن کي ڏئي ڪنهن کي ڏيان؟” محمود ڪُڇيو.
“دل ڏبي ناهي، صرف ڏيکاربي آهي.” اسان جي ميزبان کِلي وراڻيس. سامهون ڪتابن واري جو دڪان هو. سج لهڻ تي هو. محمود کي چيم خريداري ڪري وٺون، دڪان بند ٿيڻ تي آهن. مون کي لفافا ۽ رائٽنگ پئڊ وٺڻا هئا. ٿائلنڊ، هانگ ڪانگ ۽ جپان جا رائيٽنگ پئڊ جڳ مشهور آهن ۽ ٿائلنڊ ۾ ته ڪجھه سستا به آهن. آءٌ دڪان ۾ گھڙي ويس. دڪان ۾ ڪم ڪندڙ ڇوڪريون اسان مان شايد گھڻي خريداريءَ جي اميد رکي وڏيون مسڪراهٽون ڏينديون اچي پڇڻ لڳيون ته ڇا کپي. پٺيان محمود اندر گھڙيو ۽ وڏن پوڙهن وانگر نصيحت ڪرڻ لڳو: “هي لفافا هي ڪوڙا پنا، هي ڪتاب ۽ هي اخبارن لاءِ ڪوڙيون ڪهاڻيون ۽ من گھڙت مضمون، هي جهاز، هي انجڻيون، هي سفر هي شهر سڀ فنا آهن، منهنجا ڀاءُ! هنن ۾ ڪا رونق ناهي! ڪا بقا ناهي، بس صرف هڪ حسن لازوال آهي. بس صرف هڪ حسن سچُ آهي. بس صرف عورت ۽ ان جو پيار حقيقت آهي.”
‘ڪنهن ڪاري چڳ تي رات کُٽي، ڪنهن ڳاڙهي ڳل تي باک ڦٽي،
ائين وقت ڪٽيو، ائين عمر لُٽي، سڀ سانگ سجايو آ پيارا.’
“توهان جي ئي ته ڪنهن سنڌي شاعر منهنجي ڳالهه انهن ٻن سٽُن ۾ سمجھائي آهي. ڪير آهي اهو شاعر؟”
آءٌ کيس جواب ڏيان ان کان اڳ هڪ نازڪڙي ڇوڪريءَ محمود کان اچي پڇيو ته: “ڇا کپي.”
محمود، پنهنجي سيني تي هٿ رکي اڙدوءَ ۾ “اوهه! مارڊالو حسينائو” اهڙي انداز سان چيو، جو اسان سڀ سمجھڻ ۽ اڻ سمجھڻ جي باوجود سندس عاشقانه ادا تي کلڻ لڳاسين. پوءِ ابراهيم کي ڀر ۾ ڪري چيو؛ “کيس ٿائي زبان ۾ چئُه ته تون ئي کپين. ٻيو ڪُجهه نه کپي.”
سندس ان حد کان وڌيڪ ٽرڙپائي تي مون محمود کي سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي؛ “محمود اهڙي ذلالت نه ڪر. اجايو ڌارئي ملڪ ۾ جھڳڙو ٿيندو. گھٽ ۾ گھٽ ڪنهن شريف ۽ خراب ڇوڪريءَ ۾ فرق ڪر.......” مون اڃا ڳالهه ختم به نه ڪئي ته ابراهيم ڇوڪريءَ سان ٿائي زبان ۾ ڪجھه سُس پُس ڪري محمود کي ٻُڌايو ته هيءَ محترمه اٺين وڳي دڪان بند ٿيڻ کان پوءِ واندي آهي. آءٌ تعجب کائڻ لڳس ته ڪيئن مشرقي تهذيب ٿائلنڊ ۾ فٽ پاٿ تي ڏينهن ڏٺي جو چند ڏوڪڙن ۾ وڪامي رهي آهي. اسان کي شام جو ئي واپس جهاز تي وڃڻو هو پر محمود رات اتي رهڻ ٿي چاهي.
“جهاز تي ڪير ڊيوٽي ڏيندو، تنهنجي؟” پُڇيومانس.
“وري ساڳي ڳالهه جهاز جي. پارٽنر بس هڪ قرب ڪجانءِ اڳئين حصي جو ايئرڪنڊيشنر جيڪڏهن هاءِ پريشر ڪٽ آئوٽ تي بند ٿي وڃي ته رڳو ريسيٽ والو (Reset Valve) کي دٻائي ڇڏجانءِ. پاڻهي هلي ويندو. جي نه ته اهو به ضروري ناهي. هڪ رات جي توهان گرميءَ ۾ گذاري ته ڇا ٿيو. آءٌ سُڀاڻي پاڻهي ڀاڙي تي ٻيڙي ڪري جهاز تي پهچي ويندس.”
آءٌ تکو تکو بندرگاهه ڏي موٽڻ لڳس. پڪ هيم ته ٻيا انتظار ڪري رهيا هوندا. هڪ ڀات (اٺ آنا) ڏئي ماڻهوءَ جي ڇڪڻ واري رڪشا ۾ چڙهيس. هڪ پوڙهو ٿائي رڪشا جو اڳيون حصو ڪڇن ۾ ڦاسائي ٿائلنڊ جي ڏامر جي پڪي رستي تي ڊوڙڻ لڳو ۽ مٿان ري ٿنڀين ري ٿوڻين نيلو آسمان هو. پوڙهي جا پير اگھاڙا، قميص ڇيهون ڇيهون ٿيل ۽ پيٽ پٺيءَ سان لڳل هو. آءُ ايشيا جي ملڪن جي غربت، بک، بيماري ۽ بڇڙاين تي سوچيندو رهيس. پوڙهو ٿائي ڊوڙندو رهيو. ان کان گھڻي تکي رفتار منهنجي خيالن جي هُئي. ڪٿي ٽرئفڪ جو ڳاڙهو سگنل ٿي آيو ته ترسي کنگھيو ٿي. ڀرسان ٻيون به رڪشائون اچي بيٺيون ٿي. ڪنهن تي ڪو ٿلهو سيٺ سامان جي ڀري اڳيان رکي ويٺو هو. ڪنهن تي ڪا سيامي/ ٿائي ڇوڪري رڪشا جي آرسيءَ ۾ چپن تي لڳل لپ اسٽڪ درست ڪري رهي هئي. ڪنهن ۾ ڪو ڇوڪرو ۽ ڇوڪري مُرڪي ڳالهيون ڪري رهيا هئا. ڪنهن ۾ ڪو غير ملڪي سياح، ديسي ڇوڪريءَ کي پنهنجي زبان ۾ ڪجھه ٻڌائڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هو ۽ ڇوڪري نه سمجھڻ جي باوجود به مسڪرائي رهي هئي. هن کي ته فقط شروع جي ڳالهه سمجھه ۾ آئي هوندي ته يورپي پنهنجي من جي مُراد پوري ڪرڻ تي کيس ڪيترا ڀات ڏيندو. ميل ڏيڍ جي پنڌ کان پوءِ رڪشا اچي بندرگاهه وٽ ڇڏيو. احمد حسين مخدوم، ريڊيو آفيسر شير علي، ڪئڊٽ وسيم، ۽ ٻيا بيٺا هئا. هڪ ٻه کُٽل به هُئا. جن پڻ رات جهاز تي گُذارڻ بدران ڪناري کي ترجيح ڏني هُئي.
رڪشا مان لهي ڀاڙو ڪڍيم. پنج ڀات جو نوٽ هو، جو ڏئي رڪشا واري پوڙهي ٿائيءَ کان باقي پئسن جي گُهر ڪيم. پنهنجي ڇنل قسمت جهڙي ڇنل کيسي مان ميرو رومال ڪڍي، ڳنڍيون کولي ڏيڍ ڀاٿ ڪڍي ٻُڌايائين ته: “هي ئي اٿم.” مون سندس منهن ڏي چتائي ڏٺو. سندس گھنجن سان ڀريل چهري تان پگھر ٽمي رهيو هو. ڊوڙڻ ڪري سندس اڀو ساهه اڃا پنهنجي رفتار تي نه پهتو هو. مون اهو ڏيڍ ڀاٿ به سندس هٿ تي رکيو.
پهرين ته هو نه سمجھيو. پر پوءِ جڏهن اشارو ڪيومانس ته باقي پئسا به پاڻ وٽ رکُ ته هو خوشيءَ وچان خاموشيءَ سان هٿ ٻڌي ڪمان جيئن جھُڪڻ لڳو. سڄي عمر بار ڍوئڻ جي ڪري سندس چيلهه، ڪمان وانگر چٻي ٿي وئي هئي پر پيٽ اهو ئي خالي هو. نه صرف سندس پيٽ پر سندس هڪڙي پيٽ سان گڏ ٻيا به ٻه چار پيٽ؛ زال ۽ ٻارن جا هوندا، جن کي پڻ هن کي ئي ڀرڻو هوندو. ان لاءِ هن کي اڃا به ڊوڙڻو پوندو، اڃا به رڪشا ٿائلنڊ جي شهر پٽانيءَ ۾ ڇڪڻي پوندي، جيسين موت کيس هن جهان مان ڇڪي وٺي.
مخدوم ڀر ۾ اچي چيو: “اڄ جهاز تي هلي نه ٿا سگھون، هتي ئي ڪنهن هوٽل ۾ رهڻو پوندو.”
“ڇو، توسان به ڪا ڇوڪري ٽڪري آهي ڇا؟”
“نه ابا. پاڻ Sailor سيلاني جي عشق ڪريون ته پوءِ جهاز ڪير هلائيندو.”
“ته پوءِ ٻي ڪهڙي ڳالهه ٿي آهي؟”
“سمنڊ ۾ تمام گھڻو جوش آهي. رات جي اونداهيءَ ۾ جهاز لاءِ کلئي سمنڊ ڏي وڃڻ خطري کان خالي ناهي.”
“ته پوءِ رات ڪهڙي فٽ پاٿ تي گُذاريون.”
“نه. هلي ٿا ڪنهن هوٽل ۾ رهي پئون.”
سڄي ٿائلنڊ ۾ ٻين شين جي کوٽ ٿي سگھي ٿي، پر ڇوڪرين ۽ هوٽلن جي کوٽ ناهي. پٽانيءَ جهڙي ننڍي شهر ۾ به اعلى کان اعلى انگريزي نالن واريون هوٽلون ٻاهرين سياحن جي رهڻ لاءِ نظر اچن ٿيون. اهو سڄو ڪم آمريڪن جي ڪري ٿيو آهي. جي ويٽنام جي جنگ نه هلي ها ته آمريڪن سپاهي موڪلون ملهائڻ لاءِ ۽ ڊالرن کي خرچ ڪرڻ لاءِ ٿائلنڊ، ڪمبوڊيا ۽ آسٽريليا طرف هرگز رُخ نه رکن ها. پر هينئر تازو آمريڪا جي پاليسيءَ ۾ ڪجھه ردوبدل ڪري آمريڪي سپاهي واپس آمريڪا گھرايا پيا وڃن ۽ هيڏانهن تمام ٿورا ڪي وڃي بچيا آهن. نتيجي ۾ ٿائلنڊ ۽ آس پاس جي ملڪن جو ڪاروبار بند ٿيندو وڃي. هوٽلن جا ڪمرا خالي خالي نظر اچن ٿا. مشڪل سان ڪنهن هوٽل جا ڏهه سيڪڙو ڪمرا ڀريل هوندا. هوٽلن ۾ ماڻهن کي رهڻ لاءِ آماده ڪرڻ لاءِ ڪمرن جي مسواڙ گھٽائي وئي آهي ۽ سڄي ڏينهن بدران اڌ مسواڙ تي اڌ ڏينهن لاءِ يا ويندي ٻن ڪلاڪن لاءِ به ڪمرو مسواڙ تي آڇيو وڃي ٿو.
اسان پٽانيءَ جي پئلس هوٽل ۾ رات رهڻ لاءِ پهتاسين، جا شهر جي ٻن وڏين هوٽلن مان هڪ آهي. اڪيلي ڪمري جي چاليهه ڀاٿ، يعني ويهه روپيا، مسواڙ هئي. اسان کي فقط رات رهڻ لاءِ ڪمرا کتا ٿي يعني ٻارهن ڪلاڪن لاءِ ڏهه روپيا. مخدوم کي چيم ته اڃا به جي ڊبل بسترن وارا ڪمرا وٺون ۽ ٻه ٻه ٿي رهون ته گھٽ خرچ ايندو ۽ غير ملڪي ناڻو بچي پوندو. ريڊيو آفيسر، جو جهاز جي وائرليس وغيره جو انچارج آهي ۽ روزاني موسم جو حال احوال لهڻ مختلف هنڌن جي آفيسن ۽ جهازن جا نياپا حاصل ڪرڻ ۽ موڪلڻ ۽ جهاز جي عملي کي پگھارون ڏيڻ ان جو ڪم آهي تنهن کي اسان خزانچي مقرر ڪيو.
“ڊبل بيڊ ڪمرن جي ڇا مسواڙ آهي؟” شير علي جنهن جي گجگوڙ فقط شينهن جهڙي آهي، باقي بدن جهرڪيءَ جهڙو هلڪو، تنهن هوٽل جي مئنيجر کان اشارن ۽ انگريزي زبان ذريعي پڇڻ جي ڪوشش ڪئي. مئنيجر حساب لڳائي چيو؛ “هڪ رات لاءِ ڊبل جا پنجاهه روپيا.”
“هي ڏسو هتي ته ماڳهين ابتي گنگا پئي وهي. اڪيلي جا ڏهه ته ڊبل جا اسان ويهن کان به گھٽ ٿا ڏيڻ چاهيون ته هي پنجاهه پيو ٻڌائي.” شير عليءَ اسان ڏي اڻوڻندڙ شڪل ٺاهي تعجب جو اظهار ڪيو ۽ پوءِ وري انگريزيءَ ۾ مئنيجر سان بحث ڪرڻ لڳو. هوٽل جو مئنيجر انگريزيءَ جو هڪ اکر به ڪو نه سمجھيو ۽ پنهنجي ضد تي قائم رهيو.
“دراصل هن پنهنجي ڳالهه سمجھي ناهي. ڪٿي پاڻ ڇهن ڄڻڻ لاءِ هڪ وڏو ڪمرو ته نه پيو ڏئي. ان حساب سان ته پنجاهه روپيا ٺيڪ آهن.” مخدوم چيو ۽ مئنيجر کي اشارو ڪيائين ته ڇا اسان سڀ ان ۾ رهنداسين.
“نه نه! فقط هڪ.” هن اشارن سان سمجھايو.
“چڱو هلو ته ڪمرا ته ڏسون.” شير عليءَ چيو ۽ مئنيجر کي ڏيکارڻ لاءِ چيائين. مئنيجر پنج منٽ ويهڻ لاءِ چيو ۽ پاڻ فون ڪندو رهيو. پوءِ هڪ بئرو اڇي ۽ بلو ورديءَ ۾ وارد ٿيو ۽ لفٽ ۾ اسان کي مٿي وٺي هليو. ٻي ماڙ تي سڀ اڪيلا (Single-Beded) ڪمرا هئا. هڪ ٻه کولي ڏيکاريائين ۽ اشارو ڪيائين ته ويهه ڀات مسواڙ ۽ پوءِ ڊبل ڪمرا ڏيکارڻ لاءِ پنجين ماڙ تي وٺي هليو. رستي تي شير عليءَ پڇيس ته بريڪ فاسٽ ۽ ڊنر ان مسواڙ ۾ آهي.
“نه نه! بئرو اشاري سان انڪار ڪرڻ لڳو. پنجين ماڙ تي ڪمرا فقط ٻيڪڙيل هئا. هڪ جو در کولي اندر وٺي آيو. ٻه پلنگ صاف سٿرين چادرن سان ڍڪيا پيا هئا. وچ تي گول ٽيبل تي ٽيليفون رکيل هو. ڪنڊ تي ايئرڪنڊيشنر، ڀرسان رکيل هڪ ريڊيو تان ٿائي زبان ۾ ڪو گانو وڄي رهيو هو. ٻئي پاسي صوفا سيٽ پيل هو، جنهن تي کير ۾ وهنتيل سيامي/ ٿائي دوشيزه پنهنجي پتڪڙن پيرن جي ننهن تي نيل پالش لڳائي رهي هئي. اسان کي اندر گھڙندو ڏسي هن اسان ڏي نهاريو. سندس چپن تي دعوتي مُرڪ هئي، باقي سڄي جسم تي ڪجهه به نه!”
تنهنجي جسم جي جوت اڇاڻ
سهي سگھي جيڪر تجلو ڪير
جي سارو وقت هجي نگاڻ.
(ڪاجو راءِ)
بئري دوشيزه ڏي اشارو ڪندي شير عليءَ کي ٻڌايو: “ڪمري جي مسواڙ ۾ هيءَ به شامل آهي.”
هن کن دير لاءِ مسڪراهٽن جي ورکا ڪئي پوءِ کٽ تي پيل باٿنگ ٽاول ڇڪي گوڏن تي رکي اوگھڙ کي ڍڪيو ۽ وري پنهنجي پيرن کي نيل پالش لڳائڻ ۾ جنبي وئي. آ سندس اڇا اڇا، ڪنول جي گلن جهڙا سهڻا پير، ڪاري ڪڻڇ رنگ جي غاليچي تي غور سان ڏسندو ئي رهيس.
“چون پيا هي چريو ڪير؟
جو ڇڏي ٻيا سڀ انگ سهڻيءَ جا،
تڪي ويٺو سندس پير!”
مونکي چتائي نهاريندو ڏسي مخدوم ٽوڪيو: “ابا آهين ته هتي يا وڃي سڪرنڊ کان نڪتين. ڇا پيو ڏسين منو. ايمان ته سلامت آهي نه؟!”
“خبر ناهي! باقي جيستائين ٿائلنڊ ۾ هي طوفان ۽ زلزلا لڳندا رهندا. اسان جي ايمان جي ڪچي گھر جي ڀتين ۾ ڏار پوندا رهندا، اڳتي جي سُڌ ان مالڪ کي جنهن تو کي، مونکي ۽ هن حسينا کي خلقيو آهي.”
ايتري ۾ ڪئڊٽ وسيم ڊوڙندو آيو ۽ اچي ٻُڌايائين: “سيڪنڊ صاحب، سيڪنڊ صاحب! هيٺين ماڙ تي ٽن ٽن بسترن وارا ڪمرا خالي آهن ۽ مسواڙ فقط پنجويهه روپيا آهي.”
شير علي، مخدوم ۽ آءٌ هڪڙي ڪمري ۾ ۽ ڀر واري ۾ ڪئڊٽ وسيم، جلال بيگ فورٿ ميٽ ۽ عباسي ففٿ انجنيئر اچي رهياسين. چانور، ڀاڄي گانگٽ ۽ ڊبل روٽي گھرائي کائي سمهڻ جي تياري ڪئيسين. بتي وسائي مخدوم کي سنڌيءَ ۾ چيم؛ “ابا، هاڻ سَوَ تائين رڍون ڳڻي سمهي رههُ. ننڊ اميد ته اچي ويندءِ يار، هتي پهچڻ سان مونکي هر وقت شاهه جو هي شعر ياد پيو اچي.”
مون کي مون پرين ٻڌي وڌو ٻار ۾،
اڀا ائين چون متان پاند به پسائين.
“پاڻ ٻيڙيءَ کي سخت سامونڊي ڇولين جي لوڏن کان بچائي پنهنجي ايمان کي لوڏن ۾ وجھي ڇڏيو آهي.” مخدوم چيو.
صبح جو جڏهن جهاز تي پهتاسين ته جهاز جي گينگ وي وٽ ئي ڪنهن ٿائلنڊ جو حال پُڇيو. شير عليءَ ٿڌو ساهه کڻي چيس: “ڌڻيءَ جا هزار شُڪر آهن، جو ان نقلي بهشت ۾ داخل ٿيڻ کان پوءِ به وصل حور جي معاملي کي اصلي بهشت تائين مهمل ڪري واپس پيا اچون.”
“ڪوڙي تي...............” ٻئي مٿان وراڻيو.
“اشراف وڌيڪ نه ڪُڇجانءِ” محمود سندس منهن تي کڻي هٿُ رکيو.