آتم ڪٿا / آٽوبايوگرافي

جيون جهاڳ اجهاڳ (حصو پھريون)

حميدسومري ساروڻين جي شروعات پنھنجي ڳوٺ بخش علي رند لڳ جوھي کئون ڪئي آھي.اتان کان ھلندو ڳوٺ جي يارن، استادن جي مار کان دادو ڪاليج تائين سفر ڪري ٿو. رفتاري، سياسي جدوجھد، جيل ياترا، دادو ڪاليج کان چانڊڪا تائين جي سفر ۾ يارن، دوستن، فنڪارن سان گڏ سياسي سرگرمين بابت ساروڻيون بيان ڪيون اٿس. ڪجهہ دوستن جا سوانحي خاڪا پڻ شامل ڪيا اٿس.

Title Cover of book Jewan Jhag Ujhag

برک زميندار سليمان رند 21 جولاءِ 2022ع

امان چوندي ھئي تہ سائين سليمان رند جو ننڍو ڀاءُ لطيف، سائين بخش رند جو ننڍو ڀاءُ آدم، سليمان جو سئوٽ حبيب ۽ مان ٿورن ڏينھن جي فرق سان ساڳئي مھيني ۾ ڄاوا ھئاسين. ليڪن عجيب اتفاق اھو ٿيو تہ سائين سليمان، سائين بخش رند ۽ آءُ پنھنجي ڳوٺ بخش علي رند جي اوڀر جي ڳوٺ پرائيمري اسڪول مينھون کوسو ۾ گڏ پڙھڻ ويٺاسين. ليڪن انھي اسڪول ۾ ھڪ ڇوڪر کي استاد اسڪول آڏو بيٺل وڻ تي چڙھي تلھڙ پٽي آڻڻ لاء چيو. اھو ٻار وڻ تان ڪري زخمي ٿيو ۽ انھن زخمن ڪارڻ مري پيو. مونکي خوف ٿيو ۽ بابا کي چيم مان انھي اسڪول ۾ نہ، جوھي ۾ پڙھندم. سليمان، سائين بخش ۽ منھجو ٻيھر جوڙ ھائي اسڪول جوھي ۾ ٿيو جيڪو انٽر تائين ھليو. انھي دوران عمومن شام جو اسان جوھي کان ڳوٺ گڏ واپس موٽندا ھئاسين. ۱۹۷۷ ۾ سياست جو گهيرو ٿيو تبہ اسان رسالا ڪتاب پڙھي ھڪٻئي سان ونڊ ڪندا ھئاسين، انھن تي بحث ڪندا ھئاسين. جوھي نوجوان تحريڪ ٺھي تبہ اسان گڏ ھئاسين. سليمان ڪنن جو ڪجهہ گهٻرو ھيو. جڏھن بہ سائين بخش ۽ آءُ گڏجي کلندا ھئاسين تہ ھي سمجهندو ھيو تہ مونتي ٿا کلن جنھن تي ھو ھلڪي گار ڏئي چوندو ھيو "ڪيائي با "اسان ٽئي پاڻ ۾ سرائيڪي ڳالھائيندا ھئاسون. ڇھين درجي ۾ جڏھن اسان گڏ پڙھڻ شروع ڪيو تہ مونکي سليمان پنھنجو ڀاءُ سڏڻ شروع ڪيو ۽ ائين ھنجي امان حوا بہ مونکي پنھنجو پٽ سڏڻ ۽ سمجهڻ شروع ڪيو. امان حوا چوندي ھئي "ابا ميڏي پُٽڙي دِي پارت ھووئٓي، اسان سرائين دي ٻالان ڪُون پڙھڻ دا شوق ڪونھٓين، تئين نال ھوسٓين تہ پڙھ پوسٓين". ائين سليمان جا ڀائر، ڀينرون، سئوٽ مونکي پنھنجو ڀاءُ ۽ سئوٽ سمجهندا ھئا. اڪثر ڪري رات جو آءُ انھن سرائين جي ڪنھن چلھ تي ويٺو کيچل ڪندو ھوس، مولود ڳائيندو ھوس يا وري اوطاق ۾ عبد رحمان گرھوڙي يا ملان صديق کان آکاڻيون ٻڌندو ھوس ۽ رات جو دير گهر موٽندو ھوس. . امان حوا مونکي رات جو زوري ماني کارائي کير جو گلاس ڀري پياريندي ھئي. ڪڻڪ جا لابارا پوندا ھئا تہ ڳوٺ جي سامھون ڏکڻ ۾ خالي ميدان تي سرائين جي ڪڻڪ جون دنُون ڳاھ لاء گڏ ڪبيون ھيون. اسڪول کان موٽي آءُ سڌو انھن دنن تي ھليو ويندو ھوس ۽ لٺ ھٿ ۾ جهلي ڏاند ھڪليندو ھوس ۽ ٻار جي بٽائي تائين انھن ڏاندن ۽ ڳاھ سان گڏ ھوندو ھوس. انھي سموري عمل ۾ سليمان ان جو خاندان سرائين جا ڇوڪرا، ڇوڪريون گڏ ھوندا ھئاسين. ڏينھن جو اڪثر وقت رندن جي گهرن ۽ ٻارن سان گڏ ھئڻ ڪري بابا ۽ گهر وارن جا دڙڪا بہ ملندا ھئا. ڪجهہ رندن جا پڪا پوڙھا ۽ ٻار مونکي ڀوڳن ۾ چوندا ھئا تہ تون رند آھين ۽ ڊکڻ ناھين. جنھن تي خبر ناھي ڇو مونکي خوشي ٿيندي ھئي. انٽر کانپوء آءُ لاڙڪاڻي ھليو ويس ۽ سليمان استاد بڻجي سائين ٿي ويو. سليمان کي ڀاءُ ڄايو انجو امان حوا، حميد نالو رکيو جڏھن تہ سليمان کي نياڻي ڄائي تہ انجو نالو منھجي گهر واري جنھن کي ھن پنھنجي ڀيڻ بڻايو ھيو جي نالي پٺيان آمنا رکيائين. آءُ ڊاڪٽر ٿي آيس. جوھي ۾ جيڪي سياسي سماجي ڪم ڪيم سڀني ۾ سائين سليمان سائين بخش مونسان گڏ رھيا. جوھي جا سياسي سماجي ڪارڪن کيس ڀوڳن ۾ برک زميندار چوندا ھيا تہ ھو کلي ڏيندو ھيو. اسانجي ڳوٺ جا سرائي عجيب مٽي جا ٺھليل آھن. جنھن جو ھڪ ثبوت ۲۰۱۰ واري ٻوڏ دوران جوھي کي بچائڻ ۾ سندن لازوال ڪردار منجه پسي سگهجي ٿو. وٽن جيڪو اوطاق تي لڙي آيو انجي خدمت پيا ڪندا. اسان سڀني ڳوٺ جي ڊکڻن کي مون سميت بہ ائين پنھنجو ڪيائون جڏھن بہ ملندا پنھنجو پٽ، ڀاء، چاچو، مامو ڪري ملندا . ڪافي دفعا منھنجي خانگي ڪلينڪ تي بہ انھن جون نياڻيون، سياڻيون ائين اُڪير ۽ پنھنجائپ مان ملنديون ھيون تہ ڪلينڪ تي ويٺل عورتون پڇا ڪنديون ھيون تہ سائين اھا توھان جي ماءُ آھي ڇا، اھا بہ توھان جي ڀيڻ آئي آھي وغيرہ وغيرہ ۽ آءُ کين کلي جواب ڏيندو ھوس ھائو. انھي خاندان جو سادو سودو چشم و چراغ ھيو سليمان رند . وقت ھن سان ڏاڍيون چوٽون کاڌيون. سندس والد ڪک سنگهڻ ڪري جواني ۾ فوت ٿيو. سندس ننڍو نوجوان ڀاءُ حميد ڏاچي تان ڪريو سندس ڪنڌ ضربجي پيو ۽ پوء زندگي جي جنگ ھارائي ويو. سندس لاڏلي آمنا جو مڙس فوج ۾ ڀرتي ٿيو ۽ سياچن وڃي پھتو اتي برفاني ڇپ ۾ دٻجي فوت ٿي ويو. ٻنھي جي ايڏي المناڪ موت تي منھنجا ڳوڙھا نہ رڪجي سگهيا ليڪن منھجي ڳوٺ جي سرائين جيان ھنجي اک آلي بہ نہ ٿي. ھو انتھائي محنتي آبادگار ھيو سبزيون پوکيندو ھيو کپائيندو بہ ھيو سنگت کي بہ موڪلي ڏيندو ھيو. مڇي جي افزائش لاء ڳوٺ جي ڀرسان کڏو ھنيائين جنھن ۾ پاليل مڇي سڄي سنگت ڏي ويندي ھئي جنھن ۾ سڀ کان اڳ۾ منھنجو حصو ڪڍندو ھيو. ليڪن ۲۰۰۱ کانپوء جوھي برانچ مان نڪرندڙ انھي چنجاڻي شاخ ۾ پاڻي اچڻ بند ٿي ويو . چنجاڻي شاخ ۾ پاڻي جي اڻاٺ ڪري ھنجي سبزي ترڪاري بہ بند ٿي تہ ھنجي مڇي جي افزائش جي کڏ بہ بند ٿي ويئي. گهمڻ ڦرڻ جو شوقين ھيو. ھڪ رات گاج تہ ٻي رات گورک تي تہ ڪڏھن جبل ٽپي بلوچستان ھليو ويندو ھيو. ليڪن اچانڪ ھو بيمار ٿي پيو. کيس اھڙو مرض لڳو جو کانئس ٻوڙٽ وارو مامرو ئي وسري ويو. ڪجهہ ڏينھن اڳ ساڻس ملڻ ويس تہ اٿي ملڻ جي ڪوشش ڪيائين ليڪن کيس سور جي اھڙي سٽ آئي جو اکين مان ڳوڙھا نڪري آيس ۽ اٿي ڪونہ سگهيو . جيڪو شخص ننڊڙي ڀاء حميد ۽ نياڻي آمنا جي سور تي نہ رنو انھي جون اکيون آليون ڏسي مون اندازو لڳايو تہ ان وقت جي سور جي سٽ ڪيتري نہ زوردار ھوندي. ڪالھ يارھين وڳي ڌاري مونکي پنھنجي ڀاءُ عزيز ٻڌايو تہ سائين سليمان گذاري ويو آھي. منھجي زال جي واتان رڙ نڪري ويئي جيستائين مان سنڀاليان تيسين منھنجي موبائيل جي رنگ وڄڻ شروع ٿي ويئي. سليمان جي نالي تي ڪال پئي وڳي. ڪال کڻڻ تي سائين جي پٽ اميد علي ڳالھايو. "چاچا ! بابا گُذار ڳِيا. "
سليمان جي جنازي نماز ۾ سوڳ ھيو ليڪن جنازي تدفين ۽ تڏي تي موجود سرائين جي اکين ۾ حسب معمول ڳوڙھا ڪونہ ھيا. سندس ڀائرن لطيف، ستار ۽ پُٽن اميد علي، جاويد ۽ امداد ڀاڪر زور سان پائي عذر خواھي وصول ڪئي .
اوطاق تي وڇايل تڏو ڇڏي ڏکڻ ۾ جوھي شھر ڏانھن ويندڙ رستي تي اچي بيٺس تہ سج لھي اوندہ ٿي رھي ھئي. انھي جاء تان سليمان، سائين بخش ۽ آءُ جوھي شھر ڏي گڏجي ويندا ھئاسين ۽ واپسي تي جھڙالي مند ۾ ڪڏھن ڪڏھن اتان اولھ اتر ڏي جوھي شھر جي مٿان گاج جي ڪنڊ تي کنوڻ جو کنوجڻ ڏسڻ لاء بيھي رھندا ھئاسين. بيساختہ منھنجي نظر بخش علي رند ڳوٺ جي اتر اولھ ۾ جوھي شھر جي مٿان ڏُور گاج جي ڪنڊ ڏانھن کڄي ويئي جتي کنوڻ جي کجڪار بنا وقفي جي جاري ھئي. شايد گاج جي پيٽ ۾ پلر جي پالوٽ پئي ٿي. کنوڻ جي ھڪ کجڪار منھجي من اندر ۾ بہ محسوس ٿي ۽ پلر جي پالوٽ من اندر جا بند ڀڃي منھنجي اکين جي پنبڻين تائين پھچي ويئي . مون ھڪ نگاھ سرائي بخش علي رند ڳوٺ جي اوطاق تي وڌي جتي ماڻھن جي ھشام ۾ سرائي سرائي جي ذات لٿل ھئي ليڪن انھن ۾ ڪنن کان گهٻرو، اندر جو کير جھڙو اُجرو، ڳالھ ڳالھ تي" ڪيائي با، ڪيائي با" چوڻ وارو سرائين جو برک زميندار سائين سليمان ڪونہ ھيو.