سُر سَسُئي آبري
سسئي- پنهونء جو قصو سنڌ ۾ ئي نه، بلڪه ڏکڻ پنجاب جي شاعريء جو موضوع به رهيو آهي، يعني سرائڪي شاعريء جو. ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي پاران وائيءَ جي موضوع تي لکيل مختلف جلدن ۾، هن جڏهن خواجه فريد جو ذڪر ڪيو آهي ته هن کي سنڌ ڄائو قرار ڏيندي سندس ٽي سنڌي وايون يا ڪافيون به ڪتاب ۾ شامل ڪيون اٿائين. ان ريت اتر سنڌ جي هن اعليٰ پائي جي سرائڪي شاعر سسئي پنهون جي قصي تي شاعري ڪري، بنهه ساڳئي روايت ۽ ڪردارن جي ساڳي مزاج جو ذڪر ڪيو آهي، جيڪي سنڌي شاعريء جو موضوع رهيا آهن. ڀٽائيء جي سسئيء بابت لکيل پنجن سرن آبري، معزوري، ديسي، ڪوهياري ۽ حسينيء مان، سندس مرتبن اڳ ۾ آبريء کي جاءِ ڏني آهي جنهن ۾ عشق جي لپيٽ ۽ جدائيءَ جي المئي جا ڪيترائي اهم واقعا ڏنا ويا آهن. سرن جي ترتيب بابت آءٌ ان خيال جو رهيو آهيان ته هاڻي وقت آهي ته ڪو ادارو ڀٽائيء جي مستند رسالي جي ترتيب جو ڪم هٿ ۾ کڻي ۽ نئين صديء ۾ مستند رسالو شايع ٿيڻ کپي. گذرندڙ صديء ۾ جو ڪجھ ٿيو، تنهن مونجھارا پئي پيدا ڪيا آهن ۽ پڙهندڙن جي ڪا خاص رهنمائي نه ڪئي ويئي آهي.
آبري سسئي پنهونء جي امر عشقيه داستان جي مکيه ڪردارن سسئي ۽ پنهون وچ ۾ محبت ۽ سڪ جي اٿاهه جذبي جي ترجماني ڪري ٿو؛
جي سِجھائي سِڪ، ته پڻ سڪي سَسُئي،
پيتائين پنهونء سان، هَڏِ نه ڀڳيس هِڪ،
ان تَڙَ منجھان تِڪ، ڏني پاڻ اُڃَ ٿئي.
سسئي ۽ پنهون، ٻئي بي انتها خوبصورت ۽ خوب سيرت ڪردار هئا، هڪ ٻئي جي حسن ۽ جمال لاءِ چاهت ۽ سڪ ماپڻ جي نه هئي؛
پسي جھاجھ جمال جي، جَنين پيتي پِڪَ،
اَپر اَڳانجھو ٿيو، سُور انهن جو، سِڪَ،
هڏ نه ڀڳين هڪ، سدا سائر سِيرَ ۾.
محبت جن جي من ۾، تن تَشنگي تار،
پي پيالو عشق جو، اڃ سين اُڃ اُتيار،
پنهون پاڻ پيار، ته اُڃ سين اڃ اُجھائيان.
اسان کي خبر آهي ته سسئي نائونء نالي هڪ هندوء جي گھر ڄائي، پر هن کي ڪنهن نجوميء ٻڌايو ته ڇوڪري وڏي ٿي مسلمان سان پرڻبي. بعد جي سُور کي نه سهي سگھڻ جي خيال کان هن نينگريءَ کي پيتيء ۾ بند ڪري درياهه ۾ لوڙهي ڇڏيو. اها پيتي ترندي اچي ڀنڀور ڀرسان هڪ لانگھي ۾ محمد نالي کٽيء جي داٻڙي لڳ بيٺي. پيتي کولي جئري نينگري لهي، کيس گھر کڻي آيو ته بي اولاد جوڻس هن کي جھوليء کڻي وڌو. بي انتها سونهن سبب سج سان تشبيهه ڏيندي سندس نالو رکيائون سسئي. ڀنڀور ۾ ڌوٻيء جي گھر پلجي وڏي ٿيندڙ سسئي مڪران کان ايندڙ واپاري قافلن جي پاران لڳندڙ ميلا گھمندي مڪران جي سوداگر شهزادي پنهونء سان لونءَ لائي ويٺي، جنهن شاهي طرز زندگي ڇڏي سسئيء جي پيءُ وٽ ڌوٻيء طور نوڪري ڪئي. ورهين پڄاڻا مائٽن کان گم ٿيل پنهونء کي ڀائرن ڀنڀور ۾ ڳولي لڌو، تيستائين هن سسئيء سان نڪاح ڪري ڇڏيو هو. پر پوءِ به پنهونء جا ڀائر راتو واهه، جڏهن سسئي ڪم ڪار ۽ خدمت چاڪريون ڪري، ٿڪجي چور ٿي ننڊ پئجي وئي ته ڏير پنهونء کي کنڀي ڪيچ مڪران کنيو هليا ويا. پٺيان سسئي اٿي ته ڪاريء وارا ڪک هئا، هن ٻيو چارو نه ڏسي پنهون جي اٺن جي قافلي جا پير کنيا ۽ ڪيچ رواني ٿي. سندس سفر ڏينهون ڏينهن ڊگھو ٿيندو ويو ۽ اڪيلائيءَ جا سور الڳ کيس ستائيندا رهيا. سسئيءَ جي ان سفر دوران جن جذبن احساسن، سوچن ۽ اذيتن مان سسئي گذري، ڀٽائي انهن سڀني کي شعر جو موضوع ٿو بڻائي. سسئيء سڃ جو سفر اختيار ڪيو، پر ڀٽائي ڏسو پنهونء جي سڪ جو ذڪر ٻه سٽي بيت ۾ ڪيئن ٿو ڪري؛
ساڄن ڪارڻ سڃ، مر قبولي سسئيءَ،
اندر جني اُڃ، پاڻي اُڃيو اُن کي.
ڀٽ ڌڻي نفيء مان اثبات يا نهڪر مان هاڪار جو مطلب ڪڍڻ جھڙا ڪيترائي شعر لکيا آهن، اهڙا شعر هن سر آبري ء ۾ به چيا آهن، جن جو مطلب محبت سان پڙهندڙ اڳيان ظاهر ٿيو پئي:
ويههُ مَ مُنڌ ڀنڀور ۾، هاڙهي هَڏِ مَ هَلُ،
ڪوڙي ڪج ۾ ڪڏهين، سچي ڳالهه مَ سَلُ،
جانب لئي مَ جَلُ، سورَ وسار مَ سسئي!
پنهون پٺيان ويندي، ڀنڀور ڇڏڻ مهل ريهون ڪندي سسئي رواني ٿي ته ڪيتريون ٻيون عورتون به ساڻس گڏجي نڪري پيون، پر سسئيءَ کين جھليو:
وريتيون ورو، آئون ورندي وَرَ ريء،
جاڏي هن جبل جو، تانگھينديس ترو،
جــتــن ساڻ ذرو، نينهن نبيرو نه ٿئي.
اها سوچ هر ماڻهوء ۾ فطري طور اچي ٿي ته ور کي جوء ڳولي لهي، ان بدران ور کي جڳائي ته هو پنهنجي زال جي سنڀال ڪري. پر ڀٽائي ٻنهي تي هڪ جيترو ذمو ٿو رکي ۽ اهو ئي معيار آهي ازدواجي ٻنڌڻ جو:
پهرين تون پــاريـج، پارڻ پوءِ پنـهونء تـي،
ٻولُ مَ وساريج، هُو جو ڪيوءِ هوت سين.
ڀنڀور جي ماڻهن به انبوهه ڪري سسئيء جو پيڇو ڪيو ۽ کيس سمجھايائون ته جابلو ۽ اڻ ڏٺو پنڌ تو کان ڏوريو نه ٿيندو ان ڪري موٽي هل، پاڻهئي پنهون موٽندو:
چُڪس سڀ چئـي، ماڻهو شهر ڀنڀور جا،
سا موٽي ڪيئن مُئي، جنهن جو جانب جت وٺي ويا؟
سسئيء پاڻ ئي ماڻهن کي چيو:
موٽڻ جي مصلحت، مون کي ڏيو مَ جيڏيون،
نهارينديس نڪري، آرياڻي البت،
ڪنديس اوٽ عـجيـب جي، لَـڪن ڏيئي لت،
سرتيون شريڪت! آئون ڪيئن آگن سين ڪريان.
سسئيء کي ماءُ به منٿون ڪيون، جنهن کيس پاليو هو، ماڻس جو خيال هو ته سسئي ڪجهه پنڌ کان پوء موٽي ايندي، پر سسئيءَ وراڻيس:
موٽي مـران مَ مــاءُ، موٽڻ کان اڳي مران،
لُڇي لالڻ لاءِ، شــال پـونديس پير تي.
ڀٽائيء جي فلسفيانه گفتگوءَ جو انداز ڏسو:
سَڏَ مَ ڪر سڏن ري، هلڻ ريء مَ هَلُ،
جلڻ ريء مَ جَلُ، رئڻ ريء متان روئين.
اها انساني ڪردارن ۽ جبلتن جي معروضيات آهي، جنهن کي هڪ مهان چترڪار وانگر ڀٽائي چٽيندو ٿو هلي. وري جدوجهد جي مرحلن جو هيءَ قدر ۽ طور طريقو ڏسو:
ڪڏهن پئجي ڪَنُ ٿي، ڪڏهن ٿجي وات،
ڪڏهن ٿجي ڪات، ڪڏهن ٿجي ٻڪرو.
۽ حاصلات جو هيء انداز ڀٽائي وٽ اٿاهه نموني ملي ٿو:
پيهي جا پاڻ ۾، ڪيم روح رهاڻ،
ته نڪو ڏونگر ڏيهه ۾، نه ڪا ڪيچين ڪاڻ،
پنـهون ٿيس پاڻ، سسئي تان سُور هئا.
هوت تنهنجي هنج ۾، پڇين ڪوهه پَهي،
”وفي انفسڪم افلا تبصرون“، سوجھي ڪرصحيح،
ڪڏهن ڪانه وئي، هوت ڳولڻ هَٽَ تي.