موت تي ڪجهه خوبصورت شعر
ڪنول جي پن تي
ماڪ جي قطرن جيان
آئون غائب ٿو ٿيان.
مينا موتو يوري ماسا نالي هڪ جپانيءَ جو جيسيئي يعني موت جو شعر آهي:
هڪ اهڙي اڏوهي کاڌل بنڊ وانگر
جنهن جو اڌ زمين ۾ کتل آهي
منهنجي زندگي .... منهنجي زندگي
جنهن ۾ اڃان جوڀن نه آيو هو
غمگين پڄاڻيءَ تي پهچي ٿي ......
ڪي ته مئه جا عاشق مرڻ وقت به شراب جا تمنائي ٿين ٿا. اسان جي ننڍي کنڊ جي ڪنهن ديسي شاعر چيو هو ته هن جي مرڻ تي هن کي شراب سان غسل ڏجو ۽ قبر تي انگورن جي وَل پوکجو.
هاڻ شراب تي پابندي هجڻ ڪري اسان جي ملڪ ۾ مئه خانا، بار، پب يا شراب جون نه ريسٽورنٽون نظر اچن ٿيون ۽ نه اسان جي هوائي جهازن يا سرڪاري ادارن جي دعوتن ۾ شراب هلي ٿو. اسان جي ڪاليج، نيول اڪيڊمي توڙي اسان جي سامونڊي نوڪري جي شروع وارن سالن تائين اسان جي شهرن، شادين مرادين، راڳ رنگ جي محفلن ۾ ناچ گاني سان گڏ شراب به عام هليو ٿي بلڪه کليو کلايو ڳايو وڄايو ويو ٿي. انهن ڏينهن جي مشهور ڳائڻي مُني بيگم جا ته ڪيترائي غزل شراب جي تعريف ۾ هوندا هئا جيڪي اسان بنا سوچڻ سمجهڻ جي، يا کڻي چئجي ته ان ۾ ڏنل ميسيج کي نندڻ بدران ان جي خوبصورت ڌن ۽ ڳائڻ واري سُر تي موهت ٿي واهه واهه ڪندا هئاسين. مُني بيگم جو هڪ غزل ٿو ياد اچي جيڪو اسان جهاز تي اڪثر جهونگاريندا رهياسين ٿي:
آيا هون ميکده مين
تو بي حساب دي دي
ساقي شراب دي دي
ساقي شراب دي دي
بوتل کي بات کيا هي
مئه خانه مانگتا هون
محشر ۾ مليگا تجهي
اس کا ثواب دي دي
ساقي شراب دي دي
ساقي شراب دي دي
مني بيگم جي هڪ اهڙي غزل جو پنهنجي ملئي دوست جهازران جي چوڻ تي مون جڏهن هن کي ترجمو ٻڌايو ته هن مون کي ڏاڍو شرمندو ڪيو ته هيءَ ڪهڙي شاعري يا گانو آهي، جيڪي توهان مسلمان ٿي ڪري ٻڌو ٿا ۽ ڪنڌ ڌوڻيو ٿا.... مون کي به ان ڏينهن احساس ٿيو ته اسان گاني جي مطلب يا ان ۾ رکيل پيغام تي ته ڌيان ئي نٿا ڏيون. رڳو ڌُن ۽ ميوزڪ تي ڪنڌ پيا ڌوڻيون. اسلام ۾ شراب حرام شين مان آهي جنهن جو هڪ ڦڙو کوهه ۾ ڪري پوي ته اهو کوهه پاڪ ڪرڻ لاءِ ٽي دفعا خالي ڪرڻو پوي ٿو.
بهرحال اسان جي ننڍي کنڊ جي شاعري جام ۽ مينا سان ڀري پئي آهي. چاچي غالب جو شعر آهي:
”گو هاتهه کو جنبش نهين آنکهون ۾ تو دم هي
رهني دو ابهي ساگرومينا ميري آگي... “
شيخ اياز جو هڪ شعر آهي.
”جام و مينا رهي، رهي نه رهي
منهنجي اکڙين جون عادتون رهنديون....“
شايد مير تقي مير جو هڪ شعر آهي
”شراب عيش ميسر هوئي جسي اک شب
پهر اس کو روز قيامت تلک خمار رها..“
بهرحال پاڻ جپاني هارا ڪِري (خودڪشي) ڪرڻ وارن جي ڳالهه پئي ڪئي ته ڪي شراب جا اهڙا عاشق آهن جو خنجر سان پنهنجو پيٽ ڦاڙي “هارا ڪري” ڪرڻ کان اڳ جيڪي ٻه ٽي سٽون موت جي آجيان ۽ زندگيءَ کي گڊباءِ ڪرڻ لاءِ لکن ٿا انهن ۾ به شراب لاءِ چاهت جو اظهار ڪن ٿا. موريا (سڄو نالو Moriya Senan) خودڪشيءَ کان اڳ جيڪو ”پنج سٽو“ لکيو، اهو هن ريت آهي.
Ware shinaba
Sakaya no kame no
Shita ni ikeyo
Moshi ya shizuku no
Mori ya sen nan.
ترجمو: مري وڃڻ بعد مون کي دفن ڪجو،
هڪ شراب جي پيپي (Barrel) هيٺان،
ڪنهن مئخاني ۾.
اميد اٿم (ڀاڳ جي لڳو)،
ته اهو ڊرم لِيڪ ڪندو....
جيڪي جپانيءَ ٻوليءَ کان واقف آهن انهن جو ان ڳالهه ڏي ڌيان ڇڪايان ته شاعر موريا سينان پنهنجي مٿين شعر جي آخري سٽ “موري يا سين نان کي پنهنجي نالي موريا سينان سان Play ڪيو آهي.
واقعي حيرت جي ڳالهه آهي ۽ جپانين جو ڪمال آهي جو پنهنجو پاڻ کي مارڻ کان اڳ پنهنجو پاڻ کي ڪمپوز (پُرسڪون) رکي Jisei يعني “موت جي شاعري” لکن ٿا. هڪ ان جيسيئي (موت جي شاعريءَ) بابت به خوب هائيڪو لکيو آهي:
Jisei to wa
Sunawachi mayoi
Tada Shinan.
(Death poems are mere delusion death is death).
پنهنجو پاڻ کي ننڍپڻ ۾ ئي خودڪشي ڪري مارڻ جي باوجود، بهتر حالتون هجڻ ڪري جپاني وڏي عمر ماڻي ٿو ۽ ساڳي وقت ڄم تي سخت ڪنٽرول هجڻ ڪري هر گهر ۾ ٻار گهٽ نظر اچن ٿا. چوڌاري وڏي عمر جا يعني پوڙها مرد ۽ عورتون وڌيڪ نظر اچن ٿيون. بقول هڪ دڪاندار جي جپان اهو ملڪ آهي جتي ٻارن جي پئمپرن کان وڌيڪ وڏن جا پئمپر وڪامن ٿا.
هونءَ شراب ۽ شباب جي معاملي ۾ اسانجا ايراني شاعر به گهٽ نه هئا. خاص ڪري عمر خيام ته! انهن جي ڪجهه فارسي شاعري ملاحظه فرمائجو.
من و انکار شراب این چہ حکایت باشد
غالبا این قدرم عقل کفایت باشد
مان ۽ شراب جو انڪاري! اها به ڪا ڳالهه آ۔
گهٽ ۾ گهٽ ايترو عقل ته مون ۾ آ(۽ ايترو ئي کوڙ آ)
شیخم بطنز گفت حرام ست مے مخور
گفتم مگو کہ گوش بہر خر نمی کنم
شيخ ٽوڪيندي چوي ٿو ته شراب نه پي، حرام آهي،
چيومانس ته اها ڳالهه نه ڪر ڇو جو مان گڏھ جي ڳالهه ڪَن تي ناهيان آڻيندو.
ما خرقہ زہد در سر خم کردیم
وز خاک خرابات تیمم کردیم
باشد کٕ درون میکدہ دریا بیم
عمرے کہ دروں مدرسہ گم کردیم ( خیام)
مان زهد جو جبو لاهي صراحي تي چاڙهي ڇڏيو آهي۔
مئه خاني جي مٽي سان تيمم ڪيو اٿم۔
متان مئه ڪدي ۾ وڃي اها،
عمر واپس ملي جيڪا مدرسن ۾ وڃائي هئم۔
چنداں بخورم شراب کین بوۓ شراب
آیدز تراب چون روم زیر تراب
تا بر سرخاک من رسد مخمورے
از بوۓ تراب من شود مست و خراب۔ (خیام)
مان ايترو شراب پيئڻ چاهيان ٿو
جو جڏهن مان مٽي هيٺيان دفن ٿيان
ته ان مٽي مان شراب جو واس اچي ۽ جيئن ڪو پياڪ
منهنجي مٽي (قبر) تي اچي ته شراب جي واس سان ئي مست ۽ مخمور ٿي وڃي۔
گویند مخور مے، کہ بلاکش باشی
در روز مکافات در آ تش باشی
این ھست ولے ز ھر عالم خوشتر
این یکدم کز شراب سرخوشی باشی۔ (خیام)
چون ٿا ته شراب نه پي نه ته مصيبتون ملندئي۔
قيامت ۾ باھ ۾ سڙڻو پوندئي۔
صحيح ڳالهه آهي،
پر شراب پيڻ جي مستي جو هڪ لمحو ٻنهي جھانن کان وڌيڪ ڀلو آهي.
جام و مے و ساقی بر لب کشت
این جملہ مرا نقد و ترانسیہ بہشت
مشنو سخن بہشت و دوزخ از کس ما
کہ رفت بہ دوزخ و کہ آ مد ز بہشت (خیام)
جام، شراب،ساقي ۽ باغ جي ڪنڊ منهنجي بلي۔
بهشت ڀلي توکي ملي۔
بهشت ۽ دوزخ جون ڳالهيون اجايو نه ٻڌ۔
ڪير بهشت دوزخ کان آيو ويو آهي!!
اے دوست حقیقت شنو از من سخنے
با بادہ لعل باش و با سیم تنے
کانکس کہ جہاں کرد فراغت دارد
از سلبت چوں توٸی و ریش منے (خیام)
اي دوست حقيقت جي ڳالهه مونکان پڇ۔
ڪڪوھ (ڳاڙهي شراب) ۽ سهڻن سان سان گڏ گهار۔
ڇو ته جنهن جهان کي جوڙيو آهي،
تنهن کي تنهنجي مڇن ۽ منهنجي ڏاڙهي سان ڪو واسطو ڪونهي۔
اے ماندہ بتزویر فرینبدہ گرو
وزبہر دو روزہ عمر خود درتگ و دو
گفتی کہ پس از مرگ کجا خواہم رفت؟
مے پیش من آرو ہر کجا خواہی رو۔ (خیام)
او دوکي دولاب سان سٿيل ماڻهو!
او ٻن ڏينهن جي زندگي لاء وٺ وٺان ڪندڙ!
تون پڇين ٿو ته مرڻ کان پوء ڪيڏانهن ويندس؟
اڙي مونکي شراب ڏي، پوء جيڏانهن دل چوئي هليو وڃ۔