جپان ۾ سفر ڪرڻ لاءِ ريل پاس
جپان حڪومت دنيا جي ماڻهن کي جپان گهمڻ، يعني ٽوئرزم وڌائڻ لاءِ هي پاس جو سسٽم ڪڍيو آهي جيڪا هڪ هفتي، ٻن يا ٽن هفتن لاءِ خريد ڪري سگهجي ٿي پر ان لاءِ هي شرط آهن ته اهو ماڻهو جپان جو نه پر ڌاريون هجي ۽ ٻي ڳالهه ته اها پاس (جپان جي ريل گاڏين، بسين ۽ ڪجهه فيرين ۾ چڙهڻ جي) پنهنجي ملڪ مان – يعني ڪراچي جي ٽريول ايجنٽ کان خريد ڪري سگهجي ٿي.
ڳالهه اها آهي ته جپان جي ريل گاڏين، ويندي بليٽ ٽرين (شنڪاسين) ۽ بسين ۾ مفت سفر ڪرڻ لاءِ هيءَ پاس جيڪا هر خيال کان سستي هجڻ جي باوجود، اسان جهڙن لاءِ ايڏي سستي به ناهي. پر جي ٽڪيٽ جو حساب ٿو لڳائجي ته ان جو اگهه به دماغ ٿي چڪرائي. پر سوال آهي ته جپان ۾ سستي آهي ئي ڪهڙي شيءِ؟ جتي هڪ عام هوٽل ۾ ڪمري جي مسواڙ 25 هزار رپين کان 60 هزار تائين هجي، جتي عام ڀت جي پليٽ ۽ مڇي ڳڀيءَ جي قيمت گهٽ ۾ گهٽ ٻه ٽي هزار رپيا هجي ۽ پاڻيءَ جي ننڍي بوتل ٻهَ سئو رپين جي هجي اتي اسان جهڙي ملڪ جو ڪهڙو هلي ملي جپان گهمڻ لاءِ ايندو؟ ۽ نه وري ڪو جپانين جو اسان لاءِ هانءُ ٿو ماندو ٿئي ته اسان جهڙن ملڪن جو ڪو سندن ملڪ ۾ اچي. ان جو اندازو هنن کان ويزا حاصل ڪرڻ مان ئي لڳائي سگهو ٿا. هاڻ ته ايڏي سختي ڪئي اٿن ته گهمڻ لاءِ به فقط اهي اچي سگهن ٿا جن جا رت جا رشتا آهن. پر سفارتخاني کي مون جهڙن جي خبر هوندي به ته پنهنجي ڌيءَ ۽ ڏوهٽن سان ملڻ لاءِ ٿو وڃان ڇا ڇا ته ڪاغذ جمع ڪرائڻا پون ٿا.
جيڪڏهن توهان سرڪاري دوري تي، سيمينار اٽينڊ ڪرڻ لاءِ يا ڪنهن يونيورسٽيءَ ۾ ليڪچر ڏيڻ لاءِ وڃو پيا ته پوءِ توهان جي رهائش، کاڌي پيتي ۽ موڪل واري ڏينهن گهمائڻ جو بندوبست توهان جو ميزبان، جپاني حڪومت، يونيورسٽي يا واسطيدار ادارو ئي ڪندو. جن جا مائٽ مٽ آهن يا ڪن خاص ادارن ۾ دوست آهن جيڪي توهان کي گهرائڻ جو بندوبست ٿا ڪن ته انهن لاءِ به وڏو سک آهي ۽ پئسي جو وڏو بچاءُ آهي جو ظاهر آهي جپان ۾ ٻه مهانگيون شيون رهائش ۽ کاڌي پيتي جو بندوبست هو ڪن ٿا باقي ٽي شيءِ گهمائڻ ڦيرائڻ ۾ به هو مدد ڪن ٿا جو پنهنجي ڪار کڻي هلن ٿا. پر جيئن ته هو هفتي جا پنج ڏينهن نوڪري ۾ سخت بزي رهن ٿا ان ڪري توهان کي اڪيلي سر پنهنجي منهن هلڻو پوي ٿو ۽ ان لاءِ هيءَ جپان جي ”ريل پاس“ وڏي ڪارائتي شيءِ آهي. هي ريل جون پاسون جن کي جپان ۾ “جپان ريرو پاسو” سڏين ٿا يعني Japan Reru Pasu دراصل انگريزيءَ جي ئي لفظ Japan Rail Pass مان جڙيو آهي جيئن اسان وٽ اسٽيشن مان سنڌي لفظ ٽيشن ٿيو آهي يا بس اسٽاپ مان لفظ “اسٽان” ٿيو آهي. تيئن انگريزيءَ جا سوين لفظ آهن جيڪي جپانيءَ ۾ مڪس ٿي ويا آهن. ڪي ته هوبهو ائين ئي سڏجن ٿا جيئن اسان وٽ انگريزي جا سنڌي يا اڙدو ۾ لفظ آهن: گلاس، ٽب، بس، ڪار، اسڪول، واٽر ڪورس، روڊ، بلب وغيره. اهو ان ڪري جو اڙدو ۽ سنڌيءَ ۾ الف ب جا اکر انگريزيءَ کان وڌيڪ آهن. انگريزيءَ جو ڪو به لفظ سنڌي يا اردو ۾ اچاري سگهجي ٿو. پر ڪنهن به ٻوليءَ ۾ ٻيءَ کان گهٽ اکر آهن ته پوءِ مشڪل ٿيو پوي جيئن سنڌيءَ جا لفظ ڄڃ، ڏيڏر، ٻڪر، وغيره اردوءَ ۾ اچارڻ مشڪل ٿي پوندو. سو جپاني ٻوليءَ ۾ ٻه اهم مسئلا آهن هڪ ته ان ۾ سنڌي ۽ اردو جا ته ڪيترائي اکر نه آهن پر انگريزيءَ جا به ٻه ٽي اکر نه آهن جيئن ته لام (L) وغيره. ٻيو مسئلو اهو آهي ته جپانيءَ ۾ زير زبر ۽ پيش ڌار ڌار ناهي. اهو هر اکر سان ڳنڍيل آهي. مثال طور پ يا م الڳ هجڻ بدران پا، پو، پُو هوندو. اهڙي طرح ما، مَو، مُو هوندو. ان کي سمجهڻ لاءِ آئون پنهنجي نالي جو مثال ڏيندو آهيان ته منهنجو نالو “الطاف” جپانين لاءِ اچارڻ ڏاڍو ڏکيو آهي ۽ لکڻ پڻ. هو Altaf انگريزيءَ ۾ ته لکي ويندا پر جپانيءَ ۾ هرگز نه! انگريزي يا ڌارين ٻولين ۽ سائنسي لفظن لاءِ جپانين وٽ ڪاٽا ڪانا لکڻي موجود آهي پر ان ۾ به Altaf جهڙا لفظ نٿا لکي سگهجن. ڪاٽا ڪانا ۾ منهنجو نالو الطاف جي ويجهو ويجهو ته به ARITAHU لکي سگهن ٿا. ڇو جو جپانيءَ ۾ ايل (لام) ۽ ايف (ف) آهي ڪو نه. جپانيءَ ۾ لام بدران (ر) (R) استعمال ٿئي ٿو جيئن چينيءَ جي ڪجهه ٻولين (منڊارن، ڪئنٽونير، ٽاچا، هوڪيئن وغيره) ۾ R جو اچار ڪونهي انهي ڪري انگريزي اسڪول جو نه پڙهيل بئرو سنگاپور جي هوٽل ۾ توهان جو ڪمرو ڏيکاري چوندو: دس از يوئر لوم. جپانيءَ ۾ F بدران H (هو، هي، ها) استعمال ٿئي ٿي.
سو جپاني ٻوليءَ ۾ هڪ ته لام (L) ڪونهي سوهو (R) استعمال ڪن. ٻي ڳالهه ته جپانيءَ ۾ ڪو به اکر اڪيلو ناهي سو ٺلهي R استعمال ڪرڻ بدران ري، را، رو، روُ استعمال ڪرڻو پوي ٿو ۽ منهنجي نالي جي صورت ۾ رِي (Ri) وڌيڪ ويجهو اکر آهي. جيئن انگريزيءَ جي لفظ ڪيڪ جو اڌ ”ڪي“ ته اچاري سگهن ٿا پر آخر وارو K (ڪ) بدران ڪِي چون. يعني ڪَيڪِي، سو هتي ريل پاس ۾ ريل کي جپانيءَ ۾ Reru (ريرُو) سڏين ۽ “پاس” لفظ جي “س” ۾ U جو واول هڻي پاسو سڏين ۽ اسان ڌارين جي مدد لاءِ ريلوي اسٽيشن جي ڪنڊ پاسي تي ڪاٽاڪانا ۽ روماجي (انگريزي الف ب) ۾ لکيل نظر ايندو Japan Reru Pasu يعني اسان ٽڪيٽ وارن مسافرن سان گڏ اليڪٽرانڪ دروازي مان نه لنگهون پر ان لکت وٽ بيٺل پوليس واري کي پاس ڏيکاري اسٽيشن ۾ داخل ٿيون.
هونءَ انگريزي لفظن جي ڳالهه نڪتي آهي ته پڙهندڙن جي دلچسپي لاءِ هتي ڪجهه ٻيا به انگريزيءَ جا لفظ لکان ٿو جيڪي هوبهو جپانيءَ ۾ جذب ڪيا ويا آهن پر جپاني الفابيٽ جي چڪر ڪري انهن عجيب شڪل اختيار ڪئي آهي. هنن لفظن کي ڌيان ۾ رکڻ سان توهان کي جپان ۾ پريشاني نه ٿيندي ۽ دماغ تي زور ڏيڻ تي اصلي لفظن تائين پهچي سگهو ٿا. جيئن ته: لائيف لائين کي جپاني “رائي فو رائين” Raifu Rain اچارين. اهڙي طرح ڪجهه ٻيا:
Talent= tarento
Telivision= Terebi
Cap= Kyappu
Milk= Miruku
Mobile= Mobairu
Club= Kurabu
Driver= Doraiba
Final= Fainaru.
Hot Cake= Hotto Keki
After Service= Afuta Sabisu.
اميد ته جپان ايندڙ منهنجا پڙهندڙ ان قسم جي انگريزيءَ مان نڪتل جپاني لفظن کي سمجهي ويندا. پاڻ اچون جپان جي ”ريل پاس“ تي جيڪا ٽوئرسٽ کي پنهنجي ملڪ مان خريد ڪري اچڻي پوي ٿي. اهي پاسون ٻارن ۽ وڏن لاءِ الڳ قيمت جون آهن ۽ ريل ۾ ٻن قسمن جي دٻن جون ملن ٿيون. هڪ مٿاهين ڪلاس جي دٻي Green Car (فرسٽ ڪلاس) جون جيڪي جپانيءَ ۾ گُرين شا (Gurin sha) سڏجي ٿي ۽ ٻي سيڪنڊ ڪلاس Standard جي جيڪا جپانيءَ ۾ فتسوشا (futsusha) سڏجي ٿي. هتي سيڪنڊ ڪلاس جي وڏن جي ٽڪيٽ جي قيمت لکان ٿو جيئن پڙهندڙ کي آئيڊيا ٿي وڃي. اسٽئنڊرڊ ڪار (يعني سيڪنڊ ڪلاس جي دٻي) ۾ مفت سفر ڪرڻ لاءِ هفتي جي پاس جي قيمت 30 هزار کن يين، يعني پنهنجا ايترا ئي رپيا ٿيا، جو اڄ ڪلهه هڪ يين هڪ رپئي برابر آهي. اهڙي طرح ٻن هفتن جي قيمت 47 هزار ۽ ٽن هفتن جي 60 هزار آهي. ٻار جي پاس ان جي اڌ جيتري آهي ۽ فرسٽ ڪلاس جي دٻي جي ٽيون حصو وڌيڪ آهي. يعني سيڪنڊ ڪلاس جي ٽن هفتن جي پاس 60 هزار رپين جي آهي ته فرسٽ ڪلاس جي 80 هزار آهي. مون وانگر جيڪي جپان ۾ پنهنجن مائٽن وٽ اچي رهن ٿا انهن کي صلاح ڏيندس ته هو هڪ هفتي جي سيڪنڊ ڪلاس پاس ڪراچيءَ مان پنهنجي ٽريول ايجنٽ معرفت خريد ڪري اچن. پوءِ ڀلي هو ٻن هفتن يا ٽن لاءِ اچي رهن. هنن لاءِ هڪ هفتي جي پاس ڪافي رهندي ۽ ست ڏينهن خوب جپان جا چڪر هڻن ۽ پري پري جي شهر تائين هليا وڃن ۽ ننڊون به گاڏيءَ ۾ ڪن. هر قسم جي ٽرين ۽ بس ۾ چڙهن. مثال طور ٽوڪيو کان ڪيوٽو هليا وڃن يا اڃان به پري نگويا يا هيروشيما هليا وڃن ۽ ريل گاڏيءَ مان لهي ان شهر جي مختلف بسن ۾ خوب شهر جو سير سپاٽو ڪن.
هن پاس ذريعي توهان جپان ريلوي گروپ JR جي هر ٽرين ۽ بس ۾ مفت سفر ڪري سگهو ٿا. ويندي بليٽ ٽرين ۾ پڻ. بليٽ ٽرين (شنڪاسين) جي ريل گاڏين مان فقط نوزومي ۽ ميزوهو ۾ اجازت ناهي پر هڪاري وغيره ۾ چڙهي سگهو ٿا. JR ڪمپنيءَ جون جيڪي فيريون (مسافر بردار جهاز) آهن انهن تي به مفت Sail ڪري سگهو ٿا.
هتي اهو به لکندو هلان ته هيءَ پاس فقط اهو ماڻهو استعمال ڪري سگهي ٿو جنهن جي نالي اها ٺهيل آهي ۽ هن کي هر جاءِ تي هن پاس سان گڏ پنهنجو پاسپورٽ به ڏيکارڻو پوي ٿو. پاسپورٽ ڪو هر وقت نٿا ڏسن پر جڏهن به پوليس آفيسر ڏسڻ جي خواهش ڪري ته هن کي ڏيکارجي. ٻي ڳالهه تي هن پاس تي سمهڻ لاءِ سيٽ نٿي ملي. ان لاءِ الڳ ٽڪيٽ وٺڻي پوي ٿي. جپان جي ڪجهه شهرن ۾ جپان ريل ڪمپني JR وارن جون ڪجهه هوٽلون به آهن ۽ هن پاس وارن کي انهن هوٽلن ۾ رهڻ تي مسواڙ ۾ به ڊسڪائونٽ ڏنو وڃي ٿو. ڪيترائي ٽوئرسٽ اهو ئي سوچيندا هوندا ته هيڏي مهانگي پاس وٺڻ مان ڪو فائدو به آهي يا نه. مون کي پهرين دفعي ڪراچيءَ جي ٽريول ايجنٽ جنهن کان ڪراچي کان ٽوڪيو ۽ واپسي جي رٽرن ٽڪيٽ ورتم ته هن مون کي صلاح ڏني ته “جپان ريل پاس” وٺي وڃان. وڏي ڪم جي شيءِ آهي. پر هفتي جا آرڊنري ڪلاس جا ٽيهه هزار رپيا ٻڌي مون انڪار ڪري ڇڏيو. سوچڻ جي ڳالهه آهي ته ڪراچي کان ٽوڪيو ۽ ٽوڪيو کان واپس ڪراچي عرب امارت جي جمبو جهاز جي ڊسڪائونٽ تي 75 هزار روپيا ٽڪيٽ ۽ هيءَ پاس تقريبن ان جي اڌ پئسن جيتري ٿي. پر يارو توهان جپان گهمڻ لاءِ وڃي رهيا آهيو ته هڪ شهر کان ٻئي شهر يا ساڳي شهر ۾ ريل گاڏين ۽ بسين ۾ ته چڙهڻو پوندانوَ ۽ جپان ۾ ٽئڪسين جو ڀاڙو ته ڳرو آهي پر ريل ۽ پبلڪ بس جو به گهٽ نه آهي. انهن جي مقابلي ۾ جپان ريل پاس سستي آهي جو توهان جا هڪ هفتي جا پئسا 30 هزار رپيا هڪ ڏينهن ۾ ئي نڪريو وڃن. جيڪڏهن توهان فقط ٽوڪيو کان ڪيوٽو وڃو ۽ واپس موٽو ۽ ناريتا هوائي اڏي کان ٽوڪيو شهر ۾ پهچڻ جو حساب لڳايو ته ٽوڪيو کان ڪيوٽو بليٽ ٽرين (شنڪانسين) جو ڀاڙو 13080 يين آهي سڄو ڏينهن اتي جي بسين ۾ گهمي شام جو موٽو ته اوٽ موٽ جو ڀاڙو 26160 يين ٿيو ۽ ناريتا ايئرپورٽ تان ٽوڪيو شهر جي هڪ طرف جي ٽڪيٽ 3020 يين ملايو ته ٿيا 29180 يين ۽ ڪيوٽو شهر ۾ ٻن ٽن بسين جو ڀاڙو لڳايو تڏهن به 3000 يين ٿيندو سو توهان جو هڪ ڏينهن ۾ آيل 32000 يين ريل ۽ بسين جي ٽڪيٽن تي خرچ پاس جي قيمت کان مٿي ٿي ويو. ٻئي ڏينهن توهان سڄو ڏينهن بسين ۾ گهمي سگهو ٿا ۽ ٽئين ڏينهن هيروشيما تائين وڃي سگهو ٿا جيڪو شهر پري هجڻ ڪري ان جي ٽڪيٽ ڪيوٽو کان به گهڻي آهي.