جپان جو ٻيٽ هونشو
جپان جا وڏا ٻيٽ جتي جي بندرگاهن ۾ اسان جي جهازن جو وڃڻ ٿئي ٿو يا اسان جي ملڪ جي ماڻهن جو گهمڻ، تعليم، نوڪري يا واپار وڙي لاءِ وڃڻ ٿئي ٿو اهي چار آهن، جن ۾ هڪ اتر وارو ”هُوڪئدو“ گهڻي ٿڌ ۽ جابلو هجڻ ڪري ايترو آباد ناهي. يعني ايتري آدم شماري نه اٿس جيتري باقي ٽن جي آهي. انهن ٽن مان به هيٺيان بلڪل ڏکڻ وارا ڪيوشو ۽ شڪاڪو تمام ننڍا آهن باقي وچ وارو هونشو سڀ ۾ وڏو آهي جتي ايڊو (هاڻ وارو ٽوڪيو)، ڪيوٽو، نارا، ڪماڪورا جهڙا تاريخي ۽ گاديءَ وارا شهر آهن. هونئن به توهان پنهنجي ملڪ جي شاگرد، بزنيس مئن يا ٽوئرسٽ کان پڇندا ته هو جپان ڪهڙي شهر ٿو وڃي ته هو گهڻو ڪري جن شهرن جا نالا وٺندو اهي هونشو ٻيٽ جا ئي هوندا. جيئن ته: ٽوڪيو، اوساڪا، ڪوبي، يوڪوهاما، هيروشيما، ياماگچي، ناگانو، نگويا، چيبا، ڪماڪورا، نارا، وڪاياما، هميجي، اونو مِچي، شِيزو اوڪا، توياما..... وغيره.
اسان به جهاز هلائڻ وارن ڏينهن ۾ سنگاپور کان سڌا يا ڪجهه ڏينهن هانگ ڪانگ ۾ ترسي جپان لاءِ اتر جو رخ اختيار ڪندا هئاسين ته سڌو اوساڪا واري خليج ۾ اچي لنگر ڪيرائيندا هئاسين جتي وڪاياما، اوساڪا ۽ ڪوبي اهم بندرگاهه آهن. نارا ۽ ڪيوٽو بندرگاهه نه آهن پر اوساڪا يا ڪوبي بندرگاهن ۾ هجڻ دوران بس يا ريل گاڏيءَ ۾ مٿيان تاريخي شهر (نارا ۽ ڪيوٽو) گهمڻ لاءِ هليا ويندا هئاسين.
اوساڪا ۽ ڪوبي بندرگاهه ايڏو ويجها آهن جو ڪڏهن ڪڏهن ڪوبي جو سامان اوساڪا مان کڻندا هئاسين. جهاز اوساڪا بندرگاهه ۾ ئي بيٺو هوندو هو ۽ ڪوبي کان ٽرڪن ۽ ٽرالرن ذريعي سامان اوساڪا بندرگاهه پهچندو هو. ان بعد يا هانگ ڪانگ مان نڪرڻ کان پوءِ سڌو اوساڪا جو رخ رکڻ بدران ان جي ٿورو ساڄي پاسي ڏي لڙندا هئاسين ته اچي “ٽوڪيو بي” ۾ نڪرندا هئاسين جتي چيبا، ٽوڪيو، يوڪوهاما ۽ چوٿون ڪواساڪي بندرگاهه هڪ ٻئي جي ويجهو ائين آهن جيئن خليج بنگال ۾ چٽگانگ، چالنا (مينگنا) ۽ ڪولڪتا. بلڪه انهن کان به ويجها، جيئن ٽوڪيو ۽ يوڪوهاما باءِ روڊ بس يا ڪار ۾، ٽرئفڪ جئم رهڻ ڪري ڪلاڪ ڏيڍ لڳيو وڃي پر سمنڊ رستي ٻيڙي يا جهاز ۾ اڌ ڪلاڪ ۾ پهچيو وڃجي. انهن بندرگاهن ۾ هجڻ دوران اسان باءِ روڊ ڪوفو ۽ سائتاما جهڙن شهرن ۾ به هليا ويندا هئاسين جيڪي بندرگاهه ته نه آهن پر انهن جي تاريخي حيثيت تمام گهڻي آهي.
اوساڪا ۽ ٽوڪيو جي وچ ۾ هڪ ٻيو به خليج (Bay) آهي جنهن ۾ نگويا بندرگاهه ۾ وڃڻ لاءِ گهڙندا هئاسين. اتي ئي تسو (Tsu) بندرگاهه به آهي. نگويا ۾ ڪڏهن ڪڏهن مرمت خاطر هفتو ڏيڍ وڌيڪ رهڻ ٿيندو هو ته باءِ روڊ ڀر وارن شهرن گِيفو (Gifu) ۽ اوتسو (Otsu) مان به چڪر هڻي ايندا هئاسين. ڪڏهن ڪڏهن اسان جو جهاز شڪاڪو ۽ ڪيوشو ٻيٽن جي وچ واري سمنڊ مان لنگهي هونشو ٻيٽ جي هيروشيما بندرگاهه ۾ به لنگر انداز ٿيندو هو. بلڪه هيروشيما ڪيترائي دفعا اچڻ ٿيو جتي لاءِ ملائيشيا مان عمارتي ڪاٺ ۽ ٽونا مڇيون آڻيندا هئاسين. هيروشيما ۾ گهڻا ڏينهن هجڻ دوران هونشو ٻيٽ جي ٻين ويجهن شهرن جهڙوڪ اونامچي ۽ ڪورا شِڪي جو چڪر ڏيڻ لاءِ بس يا ٽئڪسيءَ ۾ هليا ويندا هئاسين. بهرحال جپان جو هي ٻيٽ هونشو (Honshu) چئني ٻيٽن ۾ تمام وڏو ۽ اهم آهي جتي سڀ کان گهڻا ماڻهو رهن ٿا، جتي جا تمام گهڻا شهر آهن، جتي جا بندرگاهه دنيا جا مشغول ترين ۽ ماڊرن آهن.
جپان جي چئن وڏن ٻيٽن مان هونشو دنيا جو ستون نمبر وڏو ٻيٽ آهي جنهن جي پکيڙ 226000 چورس ڪلوميٽر آهي ۽ سڄي جپان جو 60 سيڪڙو آهي. آدم شماري جي حساب سان دنيا ۾ جاوا بعد ٻئي نمبر تي ڳتيل ٻيٽ آهي جنهن ۾ 105 ملين ماڻهو رهن ٿا. يعني ڏهه ڪروڙ! ڪراچيءَ جي آدمشماري جي ٻه ڪروڙ لڳائي وڃي ته سمجهو ته جپان جي هن ٻيٽ هونشو تي ڪراچيءَ جي پنجوڻ جيترا ماڻهو رهن ٿا. مٿي بيان ڪيل جاوا ٻيٽ انڊونيشيا جو وڏو ٻيٽ آهي جتي انڊونيشيا جي گاديءَ جو شهر جڪارتا آهي. جاوا جي آدم شماري 145000000 آهي. يعني هونشو ٻيٽ کان به ڏيڍوڻ جيتري آهي. اسان کي ڪراچيءَ ۾ ماڻهن جي پيهه پيهان ٿي لڳي پر جاوا يا هونشو جهڙن ٻيٽن تي ماڻهن جو سمنڊ اٿلون کائيندو نظر اچي ٿو.
هونشو ٻيٽ جا جيڪي مٿي شهر ۽ بندرگاهه لکيا اٿم جتي اسان کي جهاز هاڪاري وڃڻو پيو ٿي اهي سڀ هونشو جي ڏاکڻي حصي واري سمنڊ ۾ آهن ۽ جپان جو انڊسٽريل بيلٽ به ان ڏاکڻي ڪناري تي آهي. جيڪو ٽوڪيو کان ڪيوٽو، اوساڪا، نگويا، ڪوبي ۽ هيروشيما مان لنگهي ٿو. جتي ماڻهن جو خاص ڌنڌو ڪارخانن ۽ فئڪٽرين ۾ ڪم ڪرڻ آهي. ان جي ڀيٽ ۾ هن ٻيٽ هونشو جي اتراهين ڪناري جي ماڻهن جو پيٽ گذر مڇي مارڻ ۽ زراعت تي آهي. اسان جو ڪڏهن ڪڏهن هونشو جي اتر واري پاسي به هڪ ٻن بندرگاهن ۾ وڃڻ ٿيندو هو خاص ڪري نِگاتا (Nigata) ۽ شِمونوسيڪي (Shimonoseki) جتان آمريڪا جي بندرگاهه لاس اينجلس ۽ ڪئناڊا جي بندرگاهه وئنڪوئر لاءِ سامان کڻندا هئاسين.
هونشو ٻيٽ جپان جي باقي ٽن ٻيٽن: هوڪئدو، شڪاڪو ۽ ڪيوشو سان مختلف پلين ۽ سرنگهن (Tunnel) ذريعي ڳنڍيل آهي جيئن پينانگ ٻيٽ بٽرورٿ سان يا هانگ ڪانگ ٻيٽ ڪولون سان. نه ته 1960ع ۽ 1970ع واري ڏهاڪي تائين به اهي پليون ۽ ٽنل نه هجڻ ڪري هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ فيرين ۽ لانچن ذريعي پهچبو هو. اڄ به فيريون موجود آهن جن ۾ ماڻهو تفريح خاطر سفر ڪن ٿا. فيري (Ferry) پاڻيءَ جو مسافر بردار جهاز ٿئي ٿو جيڪو ننڍن فاصلن تي هلي ٿو، جنهن ذريعي مسافر پنهنجين موٽر ڪارن سان گڏ سمنڊ ٽپن ٿا. ڪن فيرين ۾ ته سڄي سڄي ريل گاڏي به اچيو وڃي ۽ هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين سمنڊ اڪري ٿي. جيئن سئيڊن کان جرمني يا ڊئنمارڪ کان فنلئنڊ وغيره.
جپان جو هي سڀ کان وڏو ٻيٽ هونشو جنهن تي ڪيوٽو، ٽوڪيو ۽ اوساڪا جهڙا شهر آهن ڊيگهه ۾ 1300 ڪلوميٽر ٿيندو. يعني حيدرآباد کان اسلام آباد جيترو فاصلو سمجهو، جيڪو 1350 ڪلوميٽر آهي ۽ هن ٻيٽ جي ويڪر ڪٿي 230 ڪلوميٽر آهي ته ڪٿي 50 ڪلوميٽر آهي. ٻيٽ هجڻ ڪري سندس چوڌاري ته پاڻي آهي پر ڪٿي سمنڊ جو پاڻي ڪافي اندر تائين وڃي ٿو. هونشو ٻيٽ پاڪستان، ايران يا افغانستان جي بارڊر وانگر لسو ناهي پر ان پني ڀور وانگر آهي جنهن کي چوڌاري ڪُوئا ڪُتري ويا هجن يا اڏوهي لڳي وئي هجي. پاڪستان جي Coast line يعني سامونڊي ڪنارو ڪافي وڏو آهي، اٽڪل 1050 ڪلوميٽر. پاڪستان جي ٻيٽ هجي ها ته پوءِ ته سندس ڪنارو اڃان به ٽيڻو هجي ها پر موجوده صورت ۾ سندس باقي پاسن کان انڊيا، افغانستان ۽ ايران جي سرزمين آهي. جپان جي ڪيوشو ٻيٽ جي هڪ ته چوڌاري پاڻي آهي ۽ ٻيو ته سڄو ڪنارو ڪتريل هجڻ ڪري به ڪوسٽ لائين وڌيل آهي. هي ائين آهي جيئن عربي سمنڊ ڪراچيءَ ۾ اندر ٿاڻي بولا خان تائين هجي، ٺٽي وٽان اندر ڪوٽڙيءَ تائين هجي ها، بدين وٽان اندر ميرپورخاص تائين هليو وڃي ها ته اهڙي صورت ۾ ڪنارو اڃا وڌي وڃي ها ۽ پاڻيءَ جا جهاز اندروني شهرن تائين پهچي وڃن ها. هتي جپان ۾ ائين آهي ۽ جيڪو سمنڊ اندرين حصن ۾ آهي ان جي ڪافي ويڪر ۽ اونهائي آهي ۽ هن پاسي قدرت طرفان ايترا سامونڊي طوفان ۽ سوناميون اچن ٿيون جو انهن جو اثر هتي جي اندروني سمنڊ تي به ٿئي ٿو. ان کان علاوه هونشو ٻيٽ جو ڪنارو پاڪستان جي ڪناري وانگر ويران ناهي جتي رڳو ڪجهه هنڌن تي، پسني، گوادر، جيواني، ڪراچي، پورٽ قاسم وٽ گهرگهاٽ ۽ ٻيڙين جي آمدرفت نظر اچي ٿي ٻيو مڙيئي خير. جپان جي ڪناري جو ميل ميل آباد آهي. هڪ ته جپان جي آدم شماري گهڻي آهي. خاص ڪري هن ٻيٽ هونشو جي، سو ماڻهو ڄڻ بخيا اڊوڙي ٿا نڪرن ۽ ٻيو ته جپان ۾ پوک ۽ ڍور ڍڳا پالڻ جي سهولت نه برابر هجڻ ڪري ماڻهن جو رخ سمنڊ ڏي آهي ۽ سمنڊ جي ڪناري تي آباد رهڻ چاهين ٿا. کائڻ لاءِ هو سمنڊ جي ڪا ساهواري شيءِ نٿا ڇڏين. مڇي گانگٽ کان کيکڙا، سپون ۽ سامونڊي گاهه به چٽ ڪريو وڃن. شارڪ ۽ وهيل جهڙين مڇين کي به نٿا ڇڏين.