جپان جا اوچايا، اوڪي يا ۽ چڪلا

ڪيوٽو ۾ هجڻ دوران ڪيوٽو جي گيئان (Gion) علائقي جو پيرين پنڌ چڪر هڻڻ به ضروري آهي. دنيا جا ڪيترا ٽوئرسٽ ڪيوٽو شهر ۾ اتي جا مندر ۽ محل، قلعا ۽ پارڪ نه پر گئان علائقي جي رونق ڏسڻ لاءِ اچن ٿا، جتي جپان جا آڳاٽا ۽ روايتي چانهه گهر (اوچايا)، گيشا گهر (اوڪي يا)، ويس وڳن ۾ چهل قدمي ۽ خريداري ڪندڙ گيشائون ۽ مائيڪو نظر اچن ٿيون. هي علائقو اهو آهي جيڪو “هَنامي ڪوجي” اسٽريٽ، شيجو ڊوري اسٽريٽ، منيامي ڊوري اسٽريٽ ۽ گئان اسٽريٽ جي اندر اچي ٿو. هن ۾ ڪيترائي مندر به اچي وڃن ٿا. پر جپان ۾ اڄ به ڪنهن کي گيشائون ڏسڻيون آهن ته هن کي هتي اچڻ کپي. گيشائون ڪي رنڊيون نه آهن جيئن هنن کي ڪيترائي ڌاريان ماڻهو سمجهن ٿا. گيشائون هاءِ ڪلاس آرٽسٽ آهن جيڪي ناچ گاني، ميوزڪ، ادب، شاعري، جنرل ناليج کان چڱي طرح واقف ٿين ٿيون جن ڳالهين لاءِ هو ڪيترائي سال پنهنجي استاد (ماما سان) جي نظرداريءَ هيٺ سِکيا وٺن ٿيون. گيشا ٿيڻ کان اڳ هو جڏهن سِکيا هيٺ آهن ته ”مائيڪو“ سڏجن ٿيون. گيشائن بابت آئون پنهنجن مختلف جپان جي سفرنامن ۾ ڪافي لکي چڪو آهيان. ڪيوٽو جي گيئان (Gion) علائقي ۾ جيڪي اوچايا (Ochaya) يعني Tea Houses آهن اهي عام قسم جون چانهه پاڻيءَ جون ريسٽورنٽون نه آهن پر خاص گهر نموني جون بيٺڪون آهن جن ۾ ميمبر يا مقرر سيٺ ۽ اهم ماڻهو داخل ٿي سگهن ٿا جن جي خدمت لاءِ اوچايا وارا، گيشا گهر جي وڏڙيءَ (ماما سان) کي فون ڪري هڪ يا ٻه گيشائون گهرائين ٿا جيڪي اوچايا ۾ اچي هنن سيٺين کي کاڌو پيتو Serve ڪن ٿيون ۽ راڳ، ساز يا ڪچهري ذريعي دل وندرائين ٿيون. ڪچهريءَ جي معاملي ۾ هو ميزبانن يا گهرايل مهمانن جي طبيعت مطابق لوڪ ڪهاڻيون، دنيا جون تازيون خبرون ويندي اگهاڙي قسم جا چرچا ڀوڳ ٻڌائي، هنن جي دل وندرائين ٿيون - پر فقط ان حد تائين. گيشائون ان کان وڌيڪ ڳالهين ۾ ،خاص ڪري جنسي تعلقات کان بلڪل پري رهن ٿيون. ان ڪم لاءِ جپان ۾ الڳ چڪلا ٿين ٿا جيڪي يوڪاڪو (Yukaku) سڏجن ٿا. سترهين صديءَ ۾ جپان جي حاڪمن اهي يوڪاڪو جيڪي pleasure Districts ۽ Red Light علائقا سڏجن ٿا، ٽن شهرن ڪيوٽو، اوساڪا ۽ ايڊو (هاڻ واري ٽوڪيو) ۾ کولرايا جيئن عوام سندن سياست تي ٽيڪا ٽپڻي ڪرڻ بدران ان شغل ۾ لڳل رهي. انهن علائقن (يوڪاڪو) ۾ جن رنڊين اهو ڌنڌو ڪيو ٿي اهي يوجو (Yojo) سڏيون ويون ٿي ۽ انهن ۾ جيڪي هاءِ ڪلاس جون هيون اهي اوئيران (Oiran) ليکيون ويون ٿي. هاڻي اهي يوڪاڪو ڪافي حد تائين ختم ٿي ويا آهن پر ڪن ڪن هنڌن تي، امير ٽوئرسٽن لاءِ قائم رکيا ويا آهن جيئن ڪيوٽو ۾ شمبارا (Shimbara) ۽ ٽوڪيو ۾ يوشيوارا آهي. جپان ۾ رهڻ دوران توهان کي روزانو ان سان واسطو رکندڙ خبرون پڙهڻ ۾ اينديون ۽ جپاني ناولن ۽ فلمن ۾ ته انهن شين جو ذڪر تمام گهڻو اچي ٿو. ٽوڪيو جي ڳاڙهي بازار يوشيوارا 1927 جي جرمن فلم Metropolis ۾ تمام گهڻي مشهور ٿي. ان بعد چون ٿا ته دنيا کي يوشيوارا (Yoshiwara) جي گهڻي ڄاڻ فرينچ فلم مان ٿي جنهن جو نالو ئي ”يوشيوارا“ هو. ان فلم ۾ وچ اوڻهين صديءَ جو يوشيوارا ڏيکاريو ويو آهي. جپان ۾ هجڻ دوران يوشيوارا بابت اسان جپان جي مشهور ڊائريڪٽر ڪينجي ميزوگچيءَ جي 1956 واري فلم Street of Shame ڏٺي هئي. اها هڪ بلئڪ ائنڊ وائيٽ فلم هئي جنهن ۾ هن چڪلي ۾ ڪم ڪندڙ مختلف جپاني ڇوڪرين جون ڳالهيون آهن. چون ٿا اهو Susaki no onna نالي هڪ جپاني ناول هو جنهن تان هيءَ فلم ٺهي. هن فلم ۾ پنج عورتون پئسو ڪمائڻ لاءِ جسم جي وڪري جو ڪم ڪن ٿيون. اهو ڊريم لئنڊ نالي ڪوٺو ٽوڪيو جي يوشيوارا علائقي ۾ سينسوجي (Sensoji) مندر وٽ آهي. جيئن ته جپان جي اسيمبلي (Diet) جسم جي وڪري (Prostitution) تي بندش هڻڻ جو سوچي رهي هئي سو ظاهري طرح هيءَ ڊريم لئنڊ واري انتظاميا ڊراما ٿيٽر جي نالي هلي رهي هئي. هر رنڊيءَ کي پنهنجا خواب ۽ اتساهه هئا. ان فلم ۾ هنائي شادي شده ڏيکاري وئي آهي، هن جو مڙس بيروزگار آهي ۽ هنن کي هڪڙو ٻار به آهي. يوميڪو نالي عورت بيواهه آهي. هن کي هڪ پٽ آهي جيڪو هاڻ ايترو وڏو ٿيو آهي جو چار پئسا ڪمائي پنهنجي ماءُ لاءِ ٻه ويلا ماني مهيا ڪري سگهي پر ماءُ هي ڌنڌو ان ڪري ڪري رهي آهي جيئن هوءَ ڪجهه وڌيڪ پئسا ڪمائي پٽ جي مدد ڪري سگهي. يورئي نالي عورت سڀني ۾ وڏي آهي. هن جي نظر ۾ هڪ مرد آهي جنهن لاءِ هوءَ سمجهي ٿي ته هن سان شادي ڪندو. ياسومي قرضي ٿيل آهي. هوءَ ڪمايل پئسي جو هڪ هڪ يين بچائي قرض لاهڻ ۾ رهي ٿي جنهن کان پوءِ هوءَ هن زندگيءَ مان آزاد ٿيڻ چاهي ٿي. مِڪي نالي ڇوڪري ماءُ پيءُ کان وڇڙي هتي هن چڪلي جي ور چڙهي آهي. هڪ ڏينهن ان جو پيءُ هن کي ڳوليندو ڪوبي کان هن يوشيوارا ۾ اچي نڪري ٿو ۽ هن کي واپس هلڻ لاءِ چوي ٿو. بيحد ٽچي فلم آهي ۽ ڏک ٿو ٿئي ته انسان جون مجبوريون هن کان ڇا ڇا ته ڪرائين ٿيون.
ان ئي قسم جي هڪ ٻي فلم Red Light Districts: Gona Get Out آهي جيڪا پڻ هڪ جپاني ڊائريڪٽر تاتسوميءَ 1974ع ۾ ٺاهي.
To Rule Flame ناول جي هڪ چئپٽر ۾ “شيشيو” (هڪ خيالي ڪردار) هيرو پنهنجي محبوبا “ڪوما گاتا” سان ملڻ يوشيوارا ۾ وڃي ٿو جتي هوءَ هاءِ ڪلاس اوئيران (رنڊي) آهي.
بهرحال جپاني ادب ۽ شاعري ۾ توهان کي جتي ڪٿي يوشيوارا ۽ يوشيوارا ضرور نظر ايندو.
هتي اهو به لکندو هلان ته ”يوشيوارا“ سان ملندڙ جلندڙ لفظ ”اوشيوارا“ آهي. ڪيترا ماڻهو اهي ٻه شيون هڪ ئي سمجهندا. اوشيوارا اتر ممبئي جي علائقي ”انڌيري“ جو هڪ پاڙو آهي جنهن تي اهو نالو اوشيوارا (Oshiwara) نديءَ تان پيو. اتي هڪ ريلوي اسٽيشن به آهي جنهن جو نالو “رام مندر” آهي. ممبئي جو ”اوشيوارا“ فئڪٽرين، ڪارخانن کان علاوه پراڻين آرٽ جي شين ۽ سيڪنڊ هئنڊ فرنيچر کان به مشهور آهي.
بهرحال هتي پاڻ ڪيوٽو جي گي آن (Gion) علائقي جي ڳالهه پيا ڪريون جتي جي گهٽين ۾ توهان کي فل ميڪ اپ ۾ ڪمونو پهريل گيشائون به نظر اينديون ته عام ماڻهن جي کائڻ پيئڻ لاءِ ريسٽورنٽون ۽ کاڌي پيتي جا دڪان پڻ، توهان کي ماڊرن گهر به نظر ايندا ته آڳاٽي ڪاٺ جي ڪم وارن دروازن جا دڪان به. هتي توهان کي هناماچي Hanamachi (لفظي معنا گلن جو شهر) نظر ايندو جنهن ۾ “اوچايا” هڪ طرف ته “اوڪي يا” ٻئي طرف ڏسڻ ۾ ايندا. اوچايا ته چانهه گهر آهن جن ۾ مسواڙ تي گهرايل گيشائون، عزت ماب سيٺ گراهڪن کي Serve ڪن ٿيون. اوڪي يا (Okiya) گيشائن جي رهڻ جا بورڊنگ هائوس آهن جتي هو گهر جي مالڪڻ ۽ سندن سکيا ڪندڙ وڏڙي (ماما سان) جي ڪنٽرول ۾ رهن ٿيون. گيشائون سڄي عمر هڪ ئي “اوڪي يا” (بورڊنگ هائوس) ۾ رهن ٿيون. جتي هو ڪنهن کي به وندرائين ۽ (Entertain) نٿيون ڪن پر ان ڪم لاءِ هو مختلف اوچايا (چانهه گهرن) ۽ ٻين هنڌن تي وڃن ٿيون. پوءِ ڪنهن رات ڪنهن هنڌ ته ڪنهن شام جو ڪنهن هنڌ. هنن جي ڳالهائڻ ٻولهائڻ ۽ گراهڪن کي، کانئن ٿوري پري ويهي وندرائڻ جي ڪلاڪن ۽ منٽن جي حساب سان مقرر في، اوچايا وارا آيل گيشا جي مالڪڻ (ماما سان) کي چيڪ يا ڪئش جي صورت ۾ اڳواٽ يا ٻئي ڏينهن موڪلين ٿا. اوچايا جي لفظي معنيٰ ته چانهه گهر آهي پر هتي چانهه نٿي Serve ٿئي. اهي ڪمرا يا عمارتون جتي روايتي جپاني نموني جي Tea Ceremony ٿئي ٿي انهن کي جپانيءَ ۾ “چاشي تسو” (Chashitsu) سڏجي ٿو. ڪيوٽو جي هن Gion علائقي ۾ سڀ کان مشهور اوچايا “اِچي رِڪِي اوچايا” آهي. آرٿر گورڊن جيڪو گيئان (Gion) جي گيشائن جي زندگيءَ تي انگريزيءَ ۾ ناول Memoirs of a Geisha لکيو آهي ان جي ڪهاڻي هن ٽي هائوس Ichiriki ۾ ئي ڦري ٿي.
ڪيوٽو جي گيان علائقي جو هي “اِچيريڪي چانهه گهر” 300 سالن کان اچيريڪي مئنشن (بلڊنگ) ۾ آهي جيڪا Ichiriki-Tei سڏجي ٿي. هيءَ بلڊنگ شِيجو اسٽريٽ ۽ هنامي ڪو جي گهٽيءَ جي ڪنڊ تي آهي. چيو وڃي ٿو ته هي چانهه گهر (Ochaya) جپان جو تاريخي ۽ بيحد بدنام رهيو آهي. هي اوچايا جپاني سيٺ سوگييورا کوليو هو. اڄ هن جي نائين ٽهيءَ جو اولاد جيرو ايمان سوگييورا جي نالي آهي جيڪو نالو (Jirou-emon Sugiura) هن چانهه گهر Ichiriki جي ٻاهرين ڀت تي اڪريل آهي. هي ڪلب يعني چانهه گهر هر عام ماڻهوءَ لاءِ نه آهي پر انهن خاص ماڻهن لاءِ آهي جيڪي ميمبر آهن ۽ جنهن جي ميمبر شپ پئسي ۽ پوزيشن جي باوجود جيم خاني يا سنڌ ڪلب جي ميمبر شپ کان ڏکي آهي ۽ هن اوچايا (چانهه گهر) جي مهانگو هجڻ جو اندازو ان مان لڳائي سگهو ٿا ته آيل مهمانن کي جيڪا گيشا گهر (Okiya) کان آيل گيشا شراب، چانهه وغيره پياري ٿي ۽ پنهنجي سُرندي ۽ راڳ ذريعي وندرائي ٿي ان جي هڪ رات جي في 8 هزار آمريڪن ڊالر- يعني اسان جا اٺ نو لک رپيا ٿيا. بهرحال هن چانهه گهر ۾ جپان جا وڏا سياستدان، فوجي جنرل ۽ ڪارخانيدار ايندا رهيا آهن جن کي برغلائڻ ۽ فلرٽ ڪرڻ جي ڪهاڻين سان جپاني ادب ڀريو پيو آهي. انهن خاص خاص گيشائن جو به وڏو مان ۽ مرتبو رهيو آهي جن جنسي تعلقاتن بنا ڳالهين ۽ فقط ڳالهين ذريعي ملڪ جي اهم شخصيتن کي پنهنجو ڪيو ۽ هنن جي سوچ ئي بدلائي ڇڏي.
جنسي تعلقات (Sex) جي معاملي ۾ يوشيوارا مشهور رهيو آهي جتي جي چڪلن (Yukaku) ۾ سرڪاري رڪارڊ موجب اوڻهين صديءَ جي شروعات ۾ مختلف گريڊ جي 3000 رنڊين پنهنجي جسم جو وڪرو ڪيو ٿي ۽ 1893ع ۾ انهن جو تعداد 9000 کان به مٿي هو ۽ هيلٿ کاتي جي رڪارڊ موجب انهن ۾ ڪيتريون ئي سفليز ۽ ٻين V.D جي بيمارين جو شڪار هيون. انهن ڏينهن ۾ اهڙين بيمارين جا علاج اڃا ايجاد نه ٿيا هئا جيئن اڄ ڪلهه AIDS جهڙيون اهڙيون خطرناڪ بيماريون نڪري پيون آهن جن جا علاج نه آهن.
هنن چڪلن ۾ والدين پنهنجيون ستن کان ٻارهن سالن جون ڇوڪريون سرڪاري لکپڙهه (Indenture) ذريعي، شرط شروطن تي صحيحون ڪري چڪلو هلائيندڙ پوڙهين حوالي ڪيون ٿي. جن انهن ڇوڪرين کي رهائش، ڪپڙي گندي ۽ کاڌي پيتي کان علاوه گراهڪ سان ڳالهائڻ جا گر، ناز نخرا ڪرڻ ۽ پاڻ وڻائڻ جون چالاڪيون سيکاريون ٿي. انهن چڪلن (Yoshiwara) ۾ ملڪ جي درٻار جا آفيسر به آيا ٿي ۽ ڪا ڪا خوش نصيب هوندي هئي ته هوءَ درٻار ۾ اعليٰ مقام تي پهچي ويندي هئي. هنن ڇوڪرين جو، چڪلي جي پوڙهي مالڪڻ سان، ٽريننگ بعد چڪلي ۾ ڪمائي ڏيڻ جو پنجن کان ڏهه سالن جو ٺيڪو (Contract) هوندو هو پر هو ماما سان (مالڪڻ) جون ايڏو قرضي ٿي وينديون هيون جو سڄي عمر قرض ۽ ان تي چڙهي ويل وياج لاهڻ لاءِ وَهنديون رهيون ٿي.
هنن عورتن جو چڪلي مان پاڻ کي آزاد ڪرائڻ جو اهو ئي طريقو هو ته هو ڪنهن امير سيٺ کي اهڙو ته پاڻ وڻائين جو هو هنن کي خريد ڪرڻ لاءِ راضي ٿي وڃي ۽ پوڙهيءَ کي هن مٿان ڪيل خرچو بمع فائدي جي ڏئي ڇوڪريءَ کي پنهنجي حوالي ڪري. پوءِ سيٺ جي مرضيءَ تي آهي ته ان ڇوڪريءَ کي هو زال ڪري رکي، ڪنيز (Concubine) ڪري رکي يا ڪنهن جنسي ڌنڌي سان لڳائيس.
يوشيوارا (چڪلي) ۾ ڪم ڪندڙ انهن ڇوڪرين لاءِ پنهنجي جان آزاد ڪرائڻ لاءِ ٻيو اهو طريقو هو ته هو گهڻي کان گهڻن گراهڪن سان گذاري گهڻو پئسو ڪمائي مقرر مدت اندر پنهنجي مالڪڻ جو قرض لاهين. اهو ورلي ڪو ممڪن ٿيو ٿي. ماما سان (چڪلي جي مالڪڻ) جو قرض لاهڻ ۾ هنن جي عمر ڳري وئي ٿي. جنسي بيمارين ڪري هو ننڍي عمر ۾ ئي مري ويون ٿي يا ٻار ٿيڻ تي ان جي Abortion ۾ به ڪيتريون ئي مري ويون ٿي يا معذور ٿي ويون ٿي. جپان ۾ ڪنهن وئشيا سان شادي ڪرڻ عيب (Taboo) نه هو پر ڪيترن ظالم مڙسن وٽ زندگي بسر ڪرڻ بدران هو وري پنهنجو پراڻو ڌنڌو قائم رکڻ لاءِ پنهنجي ماما سان وٽ پهچي ويون ٿي.
يوشيوارا ۾ سوشل ڪلاس نٿي رکيو ويو. هڪ عام ماڻهو به جي پنهنجو کيسو پئسن سان ڀري چڪلي ۾ پهتو ٿي ته هن جي عزت ۽ خذمت سمورائي Samurai (جنگي جوڌي/ جنگجو) جيتري ڪئي وئي ٿي. جيتوڻيڪ ’سمورائي‘ چڪلي ۾ اچڻ کان دل شڪسته ڪيا ويا ٿي پر هو ڪڏهن ڪڏهن اچي ويا ٿي. اهڙي صورت ۾ هنن کي پنهنجا هٿيار ٻاهر جمع ڪرائڻا پيا ٿي. قانون مطابق هڪ گراهڪ هڪ رات کان وڌيڪ نٿي رهي سگهيو. پر ان تي عمل ورلي ڪو ٿيو ٿي.
يوشيوارا ۾ ڪم ڪندڙ وئشيائن کي چڪلي جي قاعدي موجب بلو رنگ جو سادو وڳو پهرڻو پوي ٿو پر هر هڪ پاڻ وڻائڻ ۽ پنهنجو مان اوچو رکڻ لاءِ سلڪ ۽ مخمل جي ڪپڙن جا بيحد نئين ڊيزائين جا وڳا پهريا ٿي. ايتريقدر جو شهر جي وڏن گهرن ۾ يوشيوارا کان فئشن آيو ٿي. بقول ان وقت جي هڪ انگريز ليکڪ جي: (fashion was so important in yoshiwara that it freguently dictated the fashion trends for the rest of japan……) ٻين رسمن رواجن وانگر جپان ۾ چانهه پيئڻ جي رسم يا محفل (Tea Ceremony) به هڪ عام ڳالهه رهي آهي جنهن کي جپاني ٻوليءَ ۾ چانويو (Chanoyu)، ساڊو (Sado) يا فقط چانهه (Ocha) سڏيو وڃي ٿو. اها بس ٻه ڍڪ چانهه پيئڻ ناهي پر رسم ۽ آدابن موجب ان کي ديڳڙيءَ ۾ تيار ڪرڻ ۽ پوءِ ڪوپن ۾ وجهي ڍُڪ ڍُڪ ڪري پيئڻ آهي جيئن اسان جي ننڍي کنڊ جي ناچ گهرن ۾ آيل نوابن کي ڪوٺي جون تيار ٿيل ڳائڻيون نخرن سان پان ٺاهي کارائينديون هيون. يعني اهي اسان وٽ پان کائڻ جا آداب هئا. سو هتي جپان ۾ به سائي چانهه جي پائوڊر (Matcha) مان چانهه ٺاهي ڪنهن مٺي شيءِ سان پيش ڪئي وڃي ٿي..... ڇو جو اها چانهه بنا کنڊ جي ڪڙي ٿئي ٿي.
جپانين کي شروع شروع ۾ چانهه جي خبر به نه هئي. جپان ۾ هونءَ به ڪيتريون شيون، ريتون رسمون ويندي الف ب (الفابيٽ) به چين کان آئي ۽ چين کي به چانهه جي چوٿين صديءَ ۾ خبر پيئي ۽ جپان ۾ ته ڪو به چانهه جو ٻوٽو نظر نٿي آيو. ٽئنگ سلطنت جي ڏينهن ۾ 618ع ۽ 907ع جي وچ ۾ جڏهن چين ۽ جپان جا تعلقات عروج تي هئا ته چانهن جو ٻيجارو جپان آندو ويو. جپان جي ادب ۾ چانهه جي محفلن جو پهريون ذڪر اٺين صديءَ ۾ آيو آهي. ان وقت اهي چانهه جون محفلون اڄ جي جپاني ٽي سيريمني جهڙيون نه هيون. اٺين صديءَ جي هڪ ٻوڌي ٻائي جو چانهه ٺاهڻ بابت هڪ ڪتاب جپاني ادب ۾ مشهور آهي. جنهن جو نالو Cha Ching آهي. جپاني ٻوليءَ ۾ چانهه کي چا (Cha) سڏين ٿا پر کاڌي پيتي جي ٻين شين وانگر چانهه جي لفظ اڳيان به ‘O’ جو اُچار هڻي ادب سان Ocha سڏين ٿا ويندي کاڌي رکڻ جي باڪس (لنچ باڪس) جيڪا بينٽو (Bento) سڏجي ٿي ان اڳيان پڻ (O) هڻي O-bento سڏجي ٿي.
جپان جي نارا دور حڪومت (710 کان 794) ۾ جپان ۾ چانهه جا ٻوٽا پوکڻ شروع ٿيا هئا پر اهي فقط جپان جي وڏن ماڻهن: شرفائن (حاڪمن) ۽ ٻاون دوا خاطر استعمال ڪيا ٿي. پوءِ آهستي آهستي جپان ۾ چانهه دوا بدران مشروب طور استعمال ٿيڻ لڳي.

الطاف شيخ ڪارنر

جي وڃين تون جپان