ٽوڪيو شهر جو نظام ....
ٽوڪيو ۾ ٻه اهم ڪمپنين جون ريل گاڏيون زمين دوز هلن ٿيون. هڪ JR (جپان ريلوي) ڪمپنيءَ جي ٽوڪيو ميٽرو ۽ ٻي توئيئي (Toei) سب وي جون گاڏيون. توهان کي انهن سڀني لائينن جو مفت ۾ نقشو ملندو پر مختصر نقشو جنهن جي هڪ صفحي تي 100 اسٽيشنون به آهن ته به هڪ نئين ماڻهوءَ لاءِ ته وڏو مونجهارو ٿيو. جيتوڻيڪ هر لائين جي ريل گاڏين توڙي نقشي ۾ ليڪن جو رنگ مختلف آهي. جيئن ته ٽوڪيو ميٽرو ڪمپني جي گنزا لائين جي ريل گاڏين جو توڙي نقشي ۾ ڏيکاريل ليڪ جو رنگ آرينج آهي. اهڙي طرح مارونائوچي لائين جو ڳاڙهو آهي، هبايا لائين جو سلور ڪلر آهي، يوراڪُوچو لائين جو سونهري آهي ۽ چيودا لائين جو سائو آهي.... اهڙي طرح 13 مختلف لائين مان هر لائين جي ريل مختلف اسٽيشنن تان لنگهي ٿي ۽ ٽوڪيو جي مختلف علائقن کي Serve ڪري ٿي پر ڪجهه اهم اسٽيشنن تي ڪيترين ئي لائينن جون ريل گاڏيون ترسن ٿيون جيئن ان اسٽيشن تي هڪ لائين جي ريل مان لهي ٻي لائين جي ٽرين ۾ چڙهي ٻئي پاسي وڃي سگهجي. ڪيترين اهم ريلوي اسٽيشنن تان توهان کي اهي ريل گاڏيون ملي سگهن ٿيون جيڪي ٻين شهرن ڏي پڻ وڃن ٿيون. اهڙي طرح ٽوڪيو جي ڪجهه اسٽيشنن تان بليٽ ٽرينون (شنڪانسين) به لنگهن ٿيون ۽ توهان کي جي ڪنهن بليٽ ٽرين ۾ ڪنهن ڏورانهين شهر وڃڻو آهي ته پنهنجي گهر جي ويجهو واري لوڪل سب وي ٽرين ۾ چڙهي ڪنهن وڏي اسٽيشن تي پهچو. پوءِ اتي ان ٽرين مان لهي ان پليٽ فارم تي اچو جتان بليٽ ٽرين وڃي ٿي. مون کي ته اها ڳالهه به حيران ڪندي آهي ته گهر واري ويجهي اسٽيشن تان ورتل هڪ ٽڪيٽ ذريعي منزل تائين پهچڻ لاءِ مختلف لائينن جون ريل گاڏيون بدلائڻ تي اهي مختلف ڪمپنيون ان ٽڪيٽ جي پئسن کي پاڻ ۾ ڪيئن ورهائين ٿيون! ضرور ڪو اهڙو ڪمپيوٽر پروگرام هوندو جيڪو ان لائين جي پليٽ فارم تي پهچڻ لاءِ ٽڪيٽ کي گيٽ وٽ سلاٽ ۾ وجهڻ سان ڪمپيوٽر حساب ڪندو هوندو. ٽوڪيو ۾ ڪجهه ڏينهن لاءِ آيل ٽوئرسٽن کي آئون پنهنجي تجربي مان اها صلاح ڏيندس ته هو مختلف اسٽيشن ۽ ريلوي لائينن کي ياد ڪرڻ يا سمجهڻ جي ٽينشن نه وٺن. ٽوڪيو ايندڙ فقط هڪ لائين يامانوتي (Yamanote) جي اسٽيشنن کي ياد رکن جن جا نالا آئون هتي به لکان ٿو، جيڪي نالا هو پني تي لکي کڻي اچن ۽ ٽوڪيو ۾ هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ وڃڻ لاءِ هي پنو پنهنجي کيسي ۾ رکن.
هيءَ ريلوي لائين (يامانوتي) منهنجي فئوريٽ ريلوي لائين آهي جو اها ٽوڪيو شهر جي سڀ کان گهڻين ريلوي اسٽيشنن (29) تي ترسي ٿي جيڪي شهر جي مختلف اهم علائقن ۾ آهن. اها لوپ لائين آهي معنيٰ گول ڦري وري پهرين اسٽيشن تي پهچيو وڃي ۽ ٽوڪيو شهر اندر 35 کن ڪلوميٽرن جو سڄو دائرو هڪ ڪلاڪ ۾ ڪري ٿي ۽ سندس سڃاڻپ سائو رنگ آهي. هن تي JY انگريزي اکر لکيل رهن ٿا. 29 اسٽيشنن مان جنهن به اسٽيشن تي بيهي ٿي ان جو نالي سان گڏ نمبر پڻ سڃاڻپ لاءِ آهي جيئن ته اِڪي بُوڪُورو JY13 آهي ۽ شبويا JY20 آهي.
توهان جو ٽوڪيو ۾ جتي به رهائش ٿئي. ڪنهن دوست يا مائٽ جي گهر ۾ يا هوٽل ۾، توهان هن لائين يامانوتي جي ويجهي اسٽيشن ياد ڪري ڇڏيو يعني توهان کي اتان چڙهڻو آهي ۽ واپس ان اسٽيشن جو اعلان ٿيڻ تي لهڻ لاءِ تيار ٿيڻو آهي. اسٽيشن تي لهي ٻاهر نڪري توهان پنهنجي رهائش وارو علائقو سڃاڻي سگهو ٿا. ڪو مندر ڏسڻو آهي، شهنشاهه جو محلات ڏسڻو آهي، چڙيا گهر گهمڻو آهي يا ڪنهن شاپنگ سينٽر ۾ وڃڻو آهي ته توهان ان علائقي وٽ هن ريلوي لائين جي ويجهي اسٽيشن معلوم ڪري ڇڏيو ۽ جيئن ئي اها اسٽيشن اچي لهي پئو. پنهنجي پسند جي عمارت گهمي ڦري يا دوست مائٽ سان ملي واري ساڳي اسٽيشن تي اچي پنهنجي رهائش واري اسٽيشن ڏي موٽو يا اڳتي ٻئي ڪنهن هنڌ روانا ٿيو. توهان هلندي چلندي يا ٽئڪسيءَ ۾ ڪنهن اهڙي علائقي ۾ وڃي پهتا آهيو جو هاڻ توهان منجهي پيا آهيو ته ڪهڙي هنڌ تي آهيو ۽ گهر ڪيئن پهچندائو ته فڪر جي ضرورت ناهي. توهان ڪنهن جپانيءَ کان يامانوتي لائين جي اسٽيشن جي پڇا ڪريو “يامانوتي سين اِڪي ڊوڪو ڊيسڪا؟“ ڊوڪو معني ڪٿي ۽ ڊيسڪا معنيٰ آهي؟ اِڪي معنيٰ اسٽيشن ۽ سين معنيٰ لائين. توهان ان اسٽيشن تي واڪ ڪري پهچو پر جي توهان ٿڪل آهيو ته ڪجهه يين ڏئي ٽئڪسيءَ ۾ پهچي وڃو. پڪ اڌ ڪلوميٽر به پري نه هوندي. اسٽيشن تي پهچي توهان ان اسٽيشن جي ٽڪيٽ وٺو جتي توهان جو رهائش گاهه آهي. سو هيڏي وڏي شهر ٽوڪيو ۾ توهان گم ٿي نٿا سگهو ۽ هن سستي ريلوي لائين ذريعي گهٽ خرچ ۾ گهر پهچي سگهو ٿا. هي ائين آهي جيئن مڪي ۽ مديني ۾ پنهنجي گهر کان حرم پاڪ ۾ داخل ٿيڻ جو ويجهو دروازو ۽ رستو ياد ڪري ڇڏجي. پوءِ ڀلي توهان کي ڪو مڪي يا مديني جي ڪنهن ڏورانهين ڪنڊ ۾ ڇڏي اچي. توهان اتان پنهنجي گهر سڌو کڻي نه پهچي سگهندائو پر توهان سڌو حرم پاڪ هليا اچو اتي اندر پهچي ان دروازي کان ٻاهر نڪرو جنهن مان توهان جي رهائش واري گهر يا هوٽل جو رستو آهي. حرم پاڪ جي هر دروازي تي ان جو نالو لکيل رهي ٿو. سو ٽوڪيو شهر جي يامانوتي ريلوي لائين جي ريلوي اسٽيشن مان توهان کي پهرين ڏينهن ئي خبر وٺي ڇڏڻ کپي ته توهان جو رهائش گاهه ڪهڙي اسٽيشن وٽ آهي ۽ آفيس، ڪاروبار يا يونيورسٽي ڪهڙي اسٽيشن وٽ آهي. هن لائين جون ريل گاڏيون 100 ڪلوميٽرن جي رفتار سان هلن ٿيون. صبح جو پنجين بجي کان رات جو ڏيڍ وڳي تائين مسافر ڍوئين ٿيون. ’رش اور‘ ۾ هر اڍائي منٽن بعد ٽرين اچي ٿي باقي عام حالت ۾ هر چئن منٽن بعد. اها سڄو Loop پورو ڪري وري پهرين اسٽيشن تي پهچڻ ۾ ڪلاڪ وٺي ٿي. هن لائين جون سڀ ريل گاڏيون هر اسٽيشن تي بيهن ٿيون. جيڪي گاڏيون ڪلاڪ وائيز يعني گهڙيال جي ڪانٽن وانگر هلن ٿيون اهي سوتو ماواري (Soto Mawari) سڏجن ٿيون ۽ ابتي پاسي هلندڙ اُچي ماواري Uchi- Mawari سڏجن ٿيون. يامانوتي لوپ لائين جون 29 ريلوي اسٽيشنون هن ريت آهن جيڪي ڪٿان به شروع ڪري سگهجن ٿيون. اهي ڪياماڙيءَ کان سرجاني ٽائون هڪ ليڪ ۾ ڪياماڙي، ٽاور، صدر، گرومندر، ناظم آباد، نارٿ ناظم آباد، نيو ڪراچي، سرجاني ٽائون .... نه آهن بلڪ گول دائري ۾ آهن جيئن ته ڪياماڙي، پورٽ ٽرمينل، شيرين ڪالوني، ڊفينس سوسائٽي، ڪورنگي، ايئرپورٽ، گلشن اقبال، ناظم آباد، گل بائي، ماڙيپور، سئنڊس پٽ، ڪياماڙي .... يعني وري واپس ڪياماڙي تي پهچي پنهنجو گول دائرو شروع ڪن ٿيون.