ڊينگي بخار Dengue Fever (D.F)
ڊينگي بخار جو مڇر فليو ويرائيڊاءِ (Flaviviridae) ڪٽنب سان تعلق رکي ٿو. جنهن ڪٽنب ۾ ٻن قسمن جا مڇر ڊينگي بخار جو ڪارڻ بنجن ٿا. هڪ جو نالو ايڊيز آئيجائپٽس (Ades Aegypte) ۽ ٻئي مڇر جو نالو ايڊيز البويڪٽس (Ades Albopictus)آهي.
هتي اهو به ٻڌائيندو هلان ته مليريا ۾ رت دير سان روڳي ٿئي ٿو، پر ڊينگي بخار ۾ رت کي جيتري گرمي ملندي آهي اوترو جلدي روڳي ٿيندو آهي. تنهن کان سواءِ مليريا جو مڇر گھڻو ڪري رات جي وڳوڙي ۾ حملو ڪري ٿو، جڏهن ته ڊينگي مڇر سوجھري ۾ صبح جو 6 وڳي کان 9 وڳي جي اندر ۽ شام جو 4 وڳي کان سج لٿي کان پهريائين حملو ڪري ٿو. مليريا جو بخار واري سان ٿيندو آهي ۽ ڊينگي بخار ساندهه هلندو آهي.
[b]بيماريءَ جو علم: Epidemiology
[/b]• ڊينگي بخار (D.F) جاري ۽ ساري آهي. مڇر وسيلي وائرل بيماري موت ۽ فنا سان.
• نقصان وارو جيوڙو ڦهلجي يا داخل ٿئي ٿو. زهريلي چڪ عورت ايڊز آئيجائٽي سان زهر ڦهلجي ٿو.
• 50 سالن ۾ ٽيهوڻو اثر وڌيو آهي.
• دنيا جي 112 ملڪن کان مٿي موجود آهي.
• دنيا جي آبادي جو لڳ ڀڳ 2.5 کان 3 ڏهه کرب رسڪ تي آهن. ڊينگي بخار جي زخم سان. 5 کان 100 ڏهه لک ڊينگي بخار جا ڪيس ۽ 0.5 ڏهه لک خوني ڊينگي بخار جا ڪيس ظاهر ٿين ٿا پوري دنيا ۾.
• پاڪستان ۾ ڊينگي بخار وڌندو ٿو وڃي ڪجهه سالن جي اندر گرمي ۽ خزا ۾ 2011ع ٽوٽل ڪيس 32000 کان مٿي ۽ 350 موت کان مٿي.
عام ڊينگي بخار جون نشانيون: Chinical Featiors
• مريض کي اوچتو سرديءَ سان بخار ٿيندو آهي. جيڪو 102oF فارن هائيٽ کان وڌي تڪڙو 105 فارن هائيٽ تائين پهچندو آهي. عام حالتن ۾ بخار جو سانده ٽن کان پنجن ڏينهن تائين اوج هوندو آهي.
• مريض کي تمام گھڻي سستي ٿيندي آهي. اکين تي سوڄ ۽ غنودگي ٿيندي آهي.
• مريض جي دل ڪچي ٿيندي آهي. اٻڙڪا ۽ آت ايندا آهن ۽ آخر ۾ الٽي ايندي آهي.
• مريض کي مٿي ۾ سخت سور هوندو آهي.
• مريض جي وات جو ذائقو خراب ٿي ويندو آهي. زبان به خشڪ ٿي ويندي آهي.
• مريض کي گوڏن ۾ به سور ٿيندو آهي.
• مريض کي نڪهري ايندي آهي ۽ مسوڙن مان رت وهندو آهي.
• مريض کي اکين ۾ به سور ٿيندو آهي ۽ گوشت/نسن (Muscles)۾ سور ٿيندو آهي.
• مريض ۾ پاڻياٺ جي گھٽتائي ٿي ويندي آهي.
• ۽ بعد ۾ ريش يا سنها سنها داڻا نڪرندا آهن.
[b]مونجھارو: Complications
[/b]• دماغ تي سوڄ جيڪا انفيڪشن جي ڪري ٿئي ٿي.
• جھٽڪا
• نڪهري
• رت وهڻ
• دل جي ناڪامي Heart Failure
• ساهه کڻن ۾ ناڪامي Respiratory Failure
• ڦڦڙن تي سوڄ
• رت ۾ کنڊ جي کوٽ
• ڪيلشم جي گھٽتائي يا کوٽ
• پيشاب جي کوٽ يا گھٽجڻ
• جڏهن مريض جو بلڊ پريشر گھٽجي وڃي ته مريض هوش ۽ حواس وڃائي ويهي ٿو.
[b]خطرناڪ نشانيون:Danger Signs
[/b]• صحيح نه ٿيڻ، خراب ٿيڻ
• لڳاتار الٽي ۽ پاڻي پي نه سگھڻ
• پيٽ ۾ سخت سور
• ننڊاکڙو ۽ سڪون نه ملندڙ، اچانڪ تبديل ٿيندڙ رويو.
• رت جوا چڻ، نڪهري، ڪاري ڪاڪوس جو اچڻ، رت جون الٽيون اچڻ، پيشاب ۾ رت اچڻ.
• رت جو جسم ۾گھٽجڻ. ٿڌو، ڏڪندڙ هٿ ۽ پير.
• 4-6 ڪلاڪن تائين پيشاب جو نه اچڻ.
علاج- بغير دوائن جي:
• پاڻيءَ جي گھٽتائي پوري ڪرڻ، مڇرداني لڳائڻ، الٽيءَ لاءِ الٽي جو شربت يا ٽڪيون ڏيڻ.
دوائن وسيلي:
• پاڻياٺ جي گٽتائي لاءِ O.R.S، بخار لاءِ پيرا سٽامول. اسپرين ۽ بروفين ڪڏهن به نه ڏجي. پاڻي جي زياده گھٽتائي هجي ته ڊرپس لڳائڻ گھرجن.
[b]ڏاهپ جا موتي: Pearls of Wisdom
[/b]
• 3 ڏينهن کان وڌيڪ بخار هجي ته ان کي ڊينگي بخار تصور ڪري سگھجي ٿو. چاهي ان کي ڪابه نشاني هجي يا نه هجي.
• مڪمل صحت ٿيڻ ۾ 6 -10 ڏينهن لڳي سگھن ٿا.
• جيڪي بخار جا ڪيس رپورٽ ٿين ته پڪ سمجھجي ته ان ۾ هڪ ڪيس ضرور ڊينگي بخار جو هوندو.
• ڊينگي بخار جو ڪو خاص علاج ڪونهي.
• مريضن کي صلاح ڏجي ته بخار ۾ دوا پيراسٽاول استعمال ڪري. آرام ڪرڻ سان گڏ گھڻو پاڻي پئي. جي سمجھجي ته مريض گھڻو بيمار آهي ته جلدي ۾ ٻارن جي ماهر ڊاڪٽر سان رابطو ڪجي.
[b]بخار کان اڳ احتياط وارا اُپاءَ:Prevention
[/b]• ڊينگي بخار جو ڪوبه خاص علاج ڪونهي. صرف احتياتي تدبيرون ڪجن.
• ڊينگي بخار لاءِ اڃا تائين ڪا ويڪسين (ٽُڪا) به نه آئي آهي.
• گھريلو استعمال لاءِ گڏ ڪيل پاڻي جيڪو زمين جي هيٺان ٽاڪين ۾ يا مٿي ٺهيل ٽانڪين ۾ هجي. دٻن ۽ ڊمن ۾ هجي ان کي چڱيءَ طرح ڍڪي رکجي. ائين نه ٿئي جو مڇر اچي اتي واڌ ويجھه ڪري.