سنڌ شناسي

سنڌ گھمندڙ سيلاني

عرب دنيا، چين ۽ يورپ جي مختلف سيلانين، قبل مسيح جي ھيرو ڊوٽس کان ابن بطوطه ۽ البيروني تائين، انگريز دور جي ڊاڪٽر جيمس برنس کان وليئم فرمليئن تائين سنڌ کي جيئن ڏٺو، ان جو تفصيل محترم دادا سنڌيءَ سھيڙي 36 مضمونن جي شڪل ۾ پيش ڪيو آهي. اميد ته هيءُ ڪتاب سنڌ جي تاريخ ۽ تذڪرن سان دلچسپي رکندڙن وٽ پذيرائي حاصل ڪندو.
  • 4.5/5.0
  • 1283
  • 384
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • دادا سنڌي
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book سنڌ گھمندڙ سيلاني

ابودلف

ابودلف

ابودلف مسعد بن مهلهل بنبوعي، هڪ مشهور ۽ وڏو، عرب سياح ٿي گذريو آهي. هيءُ پهريون سياح آهي. جيڪو سنڌ ۽ هند ۾ خشڪي جي رستي داخل ٿيو. هو بغداد کان ترڪستان آيو ۽ شاهه بخارا، نصر ساماني سان مليو. اتان هڪ چيني سفير سان گڏ، چين هليو ويو. چين ۾ ڪجهه عرصو رهڻ کان پوءِ، اتان نڪري ترڪستان، ڪابل، تبت ۽ ڪشمير کان ٿيندو ملتان ۽ سنڌ ۾ آيو. سنڌ مان ٿي ڏکڻ هندستان جي ڪولم ٻيٽ تائين ويو. سندس سنڌ ۾ اچڻ جو زمانو سن 331 هه / 942ع تائين آهي. يعني هو هت چوٿين صدي هجريءَ ۾ آيو. سندس ڪتاب جا ڪجهه حصا برلن ۾ 1845ع ۾ لاطيني زبان ۾ ڇپيا. ان کان سواءِ سندس سفرنامي جا ڪجهه خلاصا ابن نديم جي ڪتاب الفهرست، ياقوت حموي جي ڪتاب ” معجم البلدان “ ۽ قزويني جي ڪتاب ” آثار البلاد “ ڏنل آهن.
ابودلف پنهنجي سفرنامي ۾ ملتان جو گهڻو ذڪر ڪيو آهي. لکي ٿو : هتان جي جامع مسجد بت جي قبي سان مليل آهي. ملتان ۾ اسلامي شان وشوڪت آهي. ” امر باالمعروف ونهي عن المنڪر “ جو چرچو عام آهي. هيءُ شهر يحى بن محمد اموي جي قبضي ۾ آهي. ان کان وڌيڪ هيءُ منصورہ ۽ ساري سنڌ جو حڪمران آهي ۽ سنڌ جو سڄو انتظام هن جي حوالي آهي. “ ملتان جي بت خاني جو به هن ذڪر ڪيو آهي. هو لکي ٿو ته ” ملتان جو مشهور بت ڪاٺيءَ جو ٺهيل هو. سندس جسم تي ڳاڙهي کل لپيٽيل هئي. سندس ٻنهي اکين جي جڳهه تي به لعل لڳل هئا ۽ مٿي تي سونو تاج پاتل هو.“
ملتان کان ٿي ابودلف منصورہ ۾ آيو. منصورہ ان وقت سنڌ جو دارالخلافه ۽ مشهور واپاري شهر ۽ علم جو مرڪز هو. هت بنو اميه خاندان طرفان ناظم مقرر ٿيل هو. ابودلف لکي ٿو ته ” منصورہ سنڌ جي گاديءَ جو هنڌ آهي ۽ اموي خليفو هت رهي ٿو. هو پنهنجي نالي جو خطبو به پڙهي ٿو ۽ شرعي حدون به جاري ڪري ٿو ۽ سنڌ جي سڄي اڇي ڪاري جو مالڪ به هو اڪيلو ئي آهي. “
ابودلف منصورہ کان پوءِ هندستان ويو. جتي هو ڪولم ۽ مدراس تائين پهتو. هو هند ۽ سنڌ جي گڏيل مصنوعات ۽ زراعت جو ذڪر ڪندي هڪ هنڌ لکي ٿو ؛ هت ( سنڌ ۽ هند جي شهرن ) مٽيءَ جا اهڙا خوشبودار ٿانوَ ٺهن ٿا. جيڪي اسان جي ملڪ ۾ چيني ڪري وڪامجن ٿا. پر اهي اصل ۾ چيني نه آهن. ڇو ته چين جي مٽي هتان جي مٽي کان سخت ٿئي ٿي ۽ باهه ۾ گهڻي وقت تائين پچائي نه ٿي سگهجي. “ هتان جي مٽي جي ٿانون جو رنگ ٿورڙو ميرو ٿئي ٿو ۽ چيني مٽي جو رنگ اڇو ۽ ٻين رنگن وارو هوندو آهي. هتي ساڳ جي ڪاٺي ايڏي ته ڊگهي ٿئي ٿي جو ڪڏهن ڪڏهن ان جي ماپ هڪ سئو هٿن تائين به پهچي وڃي ٿي. ان کان سواءِ بيد، نيزي جي ڪاٺي به هت گهڻي ٿئي ٿي. ريوند چيني ۽ هڪ يوناني دوا جو قسم تيزپات، جيڪا اکين جي دوا لاءِ ڪم اچي ٿي. سا به هت جام ملي ٿي ۽ ان کان سواءِ هتان عود، ڪافور ۽ لوبان به تاجر خريد ڪري پنهنجي ملڪن ڏانهن کڻي وڃن ٿا. “
مطلب ته ابودلف جي سفرنامي ۾، سنڌ متعلق جيتوڻيڪ ٿوري معلومات ملي ٿي. پر اها بنيادي ۽ معياري ضرور آهي. ٿوري مواد ملڻ جو اهو سبب آهي، جو سندس سفرنامي جو احوال ٻين ٻن سياحن جي ڪتابن ۾ گڏجي ويو آهي، نه ته انهيءَ ۾ ڪو شڪ ناهي ته ابودلف جڏهن پاڻ سنڌ ۾ آيو، تڏهن سندس ڳالهيون ضرور دلچسپ ۽ تاريخي نوعيت جون هونديون. بهرحال اسان جي سنڌ جو هيءُ عرب سياح به، پنهنجي ٿوري احوال ۾ گهڻيون ڳالهيون ڪري ويو آهي. جن ۾ اسان جي تاريخ جو چڱو مواد شامل آهي.
1. سندس زمانو 331 هه کان 377 هه تائين سمجهڻ گهرجي.
2. غالباً هيءُ پهريون عرب سياح آهي، جيڪو خشڪيءَ رستي هندستان پهتو.