مين هٽن جا منظر
پرديس ۾ جڏهن ڪير ديس جو قربدار ملندو آهي ته پرديس ديس ٿي ويندو آهي ۽ ماڻهو هڪدم تازو توانو ۽ بي فڪر ٿي ويندو آهي. مون جڏهن نيو يارڪ جي ميٽروپوليٽن شهر ۾ قدم رکيو ته سائين جمشيد مغل صاحب (خيرپور) سان بغلگير ٿي ايئن محسوس ٿيو ته ڄڻ ته نيو يارڪ منهنجو اباڻو شهر آهي. مٿان وري سائين جمشيد جو هميشه مرڪندڙ ۽ تازو توانو چهرو سفر جي ٿڪ لاءِ دارون ثابت ٿيو، ۽ واقعي مون کي بلڪل نئين ماحول جي هوندي به ڪنهن به قسم جو فڪر يا ٿڪاوٽ محسوس ڪانه ٿي. سحري جي ٽائيم تي ٿوري گهڻي خيالن جي ڏي وٺ ٿي پر جيئن ته فجر نماز جو وقت قريب ٿي ويو، تنهن ڪري نماز کان بعد ٿوري دير لاءِ آرام ڪرڻ خاطر ليٽياسين پئي ته سائين مغل صاحب نادري حڪم جاري ڪندي چيو ته ساڍين ڏهين وڳين تيار ٿي هيٺ اچو ته جيئن توهان کي نيو يارڪ شهر جي ڪجهه مشهور جاين جو سير سپاٽو ڪرايان.
نيو يارڪ کي گهمڻ لاءِ ته تقريباً هڪ هفتو به ٿورو آهي، ڇوته شهر تمام وڏو آهي. گهر کان ٻاهر نڪرندي سنڌ جي نارا ڪينال وانگر ور وڪڙ هڻندو ڪيترائي روڊ مٽيندو وڃي هاءِ وي تي چڙهياسين. هاءِ وي تي چڙهڻ سان ايئن محسوس ٿيو ڄڻ ته سمنڊ ۾ اچي لٿا آهيون، جو ڇولين جا ذوڪاٽ هجن، فرق اهو هيو ته هاءِ وي تي هلندڙ گاڏيون ڊسيپلن ۾ هلن پيون پر رفتار ۾ ايئن پيو لڳي تي ڄڻ موٽروي تي پيا هلون. ايتري رفتار جي باوجود مان اهڙي ڪابه گاڏي ڪانه ڏٺي، جنهن جو اڳين ۽ پوئين گاڏي جي وچ ۾ ويهه کان پنجويهه فوٽ فاصلو نه هجي. جنهن قطار ۾ گاڏي وئي پئي ته هروڀرو ٻئي قطار ۾ ڪانه پئي وڃي باوجود انهيءَ جي ڪافي اسپيس موجود هو. جڏهن به ڪا گاڏي هاءِ وي کان ٻاهر نڪري پئي ته چڱو پنڌ پري کان انهيءَ قطار ۾ وڃي پئي ته جيئن هلندڙ ٽريفڪ ۾ ڪو رخنو نه پوي. اگزٽ کان ٻاهر لامارو ڏئي اڃان سڌا مس ٿيون ته ايئن پيو محسوس ٿئي ته ٽريفڪ جي ڇولين کان ٻاهر ڄڻ ته پير پاتو ئي ڪونهي اوتري ٽريفڪ ۽ اوتروئي ويڪرو روڊ.
آمريڪا هجي يا ڪيناڊا ڊرائيور سان گڏ انڌي واري لٺ ساڻ هئي، مونکي ٻنهي ملڪن ۾ هڪ به اهڙو دوست ڪونه مليو، جيڪو ڊرائيونگ ڪندو هجي ۽ ان سان انڌي واري لٺ نه هجي. خاص ڪري ٻنهي ملڪن ۾ انڌي واري لٺ کان بغير هلڻ انتهائي مشڪل آهي. عجب جي ڳالهه اها آهي ته انڌي واري لٺ چوڪس به ڏاڍي، شل نه ڊرائيور ڏسيل رستي کان اڳي نڪري وڃي. انهيءَ صورتحال ۾ انڌي واري لٺ اچي ميڄالو کائڻ شروع ڪندي ته تو غلطي ڪئي آهي، هاڻي مان تنهنجو اوستائين مٿو کائيندي هلنديس جيستائين تون منهنجي ڏسيل راهه تي نه هلندين. هڪڙي ڳالهه مزيدار هئي ته انڌي واري لٺ جو آواز ڏاڍو مٺو ۽ سرور ڏيندڙ هيو پر اسان سڀني کي شڪايت اها هئي ته مکڙو ڪانه پئي ڏيکاري. آواز مان سڀڪو اندازو پيو لڳائي ته ڏسڻ ۾ به ڏاڍي خوبصورت هوندي! اسان جي اها ڏسڻ واري تمنا اڌوري ئي رهجي وئي. باوجود انهي جي جو رات جي وقت به اسان سان گڏ هلي پئي ۽ ٿڪاوٽ جو ڪڏهن به بهانو ڪونه ڪيائين ۽ جهنگ جهر ۾ ساڻ رهي.
جمشيد مغل صاحب به باوجود نيو يارڪ شهر ۾ تقريباً 10 سال گذارڻ جي به انڌي واري لٺ کنئي ۽ پنهنجي پياري ۽ جادو جهڙي آواز ۾ اسان کي اتي وٺي پئي هلي جتي به اسان چاهيو پئي. رمضان جو مهينو هيو، تنهن ڪري روزي افطاري خاطر ڪتلون ۽ پاڻي ساڻ گاڏي ۾ رکيو ته جيئن رستي ۾ افطاري جو وقت ٿئي ته مهل سان روزو افطار ڪجي.
سڀ کان پهريان شام جي وقت اسان هڊسن ندي (Hudson River) جي ڪناري تي آياسين ته جيئن مين هٽن (Manhattan) جي ڊگهين ۽ خوبصورت عمارتن جو انهيءَ وقت نظارو پسون، جڏهن سج پنهنجي ڊيوٽي پوري ڪري سڄي علائقي کي رات جي حوالي ڪرڻ وارو هيو. توهان اڪثر ڏٺو هوندو ته جڏهن به گارڊ جي ڊيوٽي ختم ٿيندي آهي ۽ سنتري اچي هڪٻئي کان چارج وٺندا آهن ته انهيءَ وقت جيڪا ڊيوٽي ڇڏڻ وارا ۽ ڊيوٽي وٺڻ وارا هڪٻئي کي سلامي ڏيندا آهن، اهو منظر تمام دلفريب ٿيندو آهي.
جيڪڏهن ڪنهن جو واگها بارڊر تي وڃڻ ٿيو هجي ۽ پاڪستان ۽ هندستان جا چاڪ چوبند رينجرس جا دستا جهنڊي کي لاهڻ وقت سلامي ڏيندا آهن ۽ گيٽ کي بند ڪرڻ وقت پاڪستان ۽ هندستان جا جوان آڪڙ ڪندي گيٽ بند ڪندا آهن. اهڙيءَ طرح هڊسن ندي جي ٻئي ڪناري تي بيهي سج ۽ چنڊ جي ڊيوٽي مٽجندي وقت مين هٽن علائقي جي وڏين عمارتن جو رنگين بتين سان زيب تن ٿي اچن پيون، جو هڪ ئي وقت ٽئي نظارا اچي پاڻ ۾ گڏيا ۽ هڪ دلفريب ۽ دلڪش اکين کي سرور ڏيڻ وارو نظارو گهڻي عرصي تائين اکين جي اڳيان هيو، پر خبر تڏهن پئي جڏهن سج ۽ چنڊ ڪاڏي لڪي ويا ۽ رات جو احساس ئي نه ٿيو، هاڻي اتي نه ڏينهن هيو نه رات پر نظر هر طرف صاف پئي اچي، فرق صرف اهو هيو ته سج ۽ چنڊ نظر ڪونه پئي آيا، باقي ڏينهن جهڙي ڏسڻ واري ڪيفيت ساڳي هئي. انهيءَ نظاري مان لطف اندوز ٿيڻ کان بعد انڌي جي لٺ (مائي گوگل) کي لکي ڏنو سين ته اسان کي فلاڻي جاءِ تي وٺي هل، دير ئي ڪونه ڪيائين، اسان کي ٻه ٽي آپشن ڏنائين ته ڪهڙي رستي سان هلڻ ٿا چاهيو ۽ انهيءَ سان گڏ هر آپشن لاءِ ٽائيم به ڏنائين ته هيترو ڪي هيترو وقت لڳندو پوءِ جيڪو حڪم ڪيو. مغل صاحب رستي جي نشاندهي ڪئي، پوءِ مٺڙي آواز ۾ اڳواٽ اطلاع پئي ته هيترن فوٽن کان بعد کٻي يا سڄي هلڻو آهي. جڏهن اسان مين هٽن جي ٽائيم اسڪائر تي پهتاسين ته ايئن محسوس ٿيو ته ڄڻ ٽاڪ منجهند جو اس ۾ اچي پهتاسين، جتي جهڙ ۽ ڪڪر جو ڪو نشان ڪونه هجي، صفا سج نيزي تي هجي پر فرق اهو هيو ته اتي ان وقت هلڪي هلڪي بوندا باندي ٿئي پئي، سج جي تپش بلڪل ماٺي هئي، صرف سج پنهنجي روشني اتي ڇڏي پاڻ وڃي ڪٿي ڪنهن پرين پياري سان روح رهاڻ خاطر هليو ويو هجي. هر قسم ۽ هر ٻولي ڳالهائڻ وارن جا اتي ميڙ هجن، ڪير ڪنهن جو ڪونه هيو، صرف پاڻ هيو پر هر ڪو هڪٻئي جو خوب احترام ۽ خيال پيو رکي.
اتي ايئن پيو محسوس ٿئي، جيئن سچل سائين چئي ويو آهي ته:
ڪو ڪيئن چوي، ڪو ڪيئن چوي،
مان جوئي آهيان سوئي آهيان.
اسان سڀ هڪٻئي کي ڀلائي ويٺا هياسين ته مان ڪير آهيان يا هو ڪير آهي، بس هر شيءِ ۾ وحدت الشهود به هيو ته شهدت الوجود به هيو. صرف تون ئي تون هئي. سبحان الله
جهڙو الله سائين انهن کي حسن اخلاق ڏنو آهي، تهڙو الله سائين هنن کي پنهنجي نعمتن سان به نوازيو آهي.
ٽائيم اسڪوائر جو مشاهدو ڪرڻ ۾ محو هياسين ته مغل صاحب حڪم ڪيو ته سائين اڳتي به رڙهو ته جيئن هلي ليبنين جي هڪ مشهور ڊش کائون. رات جو ڳچ وقت گذري ويو هيو پر ٽائيم اسڪوائر جو اهڙو خوبصورت نظارو هيو جو نه ٿَڪ، نه بک، نه اڃ ۽ نه وري رات جو ڪو احساس ٿيو. واپس اچي گاڏي ۾ چڙهي ويٺاسين ۽ انڌي واري لٺ اسان کي ٻه ٽي گهٽيون گهمائي اچي ليبنيز جي Halal Guys هوٽل سامهون بيهاريو. گاڏي کي پارڪنگ ۾ بيهاري وڃي ليبنيز جي پليٽر ٽائيپ ڊش جو آرڊر ڏنو، جنهن ۾ هڪ ئي وقت ست اٺ مختلف ڊشون هيون، جيئن سلاد مٿان اسپيشل ڪريم، سبزي، ڪڪڙ، چانور، ماني، قيمو ۽ ڪجهه انهن سان گڏ، پليٽر تمام ذائقي سان ڀرپور هيو جو پيٽ ڀري کائڻ کان بعد به پيٽ تي ڪنهن به قسم جي تنگي محسوس ڪانه ٿي. رش تمام گهڻي هئي جو اسان کي بوندا باندي ۾ قطار ۾ بيهڻو پيو پر کائڻ کان پوءِ اسان کي قطار ۾ بيهڻ جو افسوس ٿيو ئي ڪونه.
مين هٽن وڃي ۽ هي ليبنيز ڊش نه کاڌي ڄڻ ته ايئن چئجي جيئن چوندا آهن ته:
جنیں لاہور نئیں ویکھیا او جمیا ئی نئیں
اهڙي طرح جنهن ليبنيز ڊش نه کاڌي ڄڻ ته مين هٽن گهميو ئي ڪونه. قيمت به مناسب يعني 11 کان 14 ڊالر. ننڍي پليٽ 11 ۽ وڏي 14 ڊالر. وڏي پليٽ مان ٻه ماڻهو گذارو ڪري سگهن ٿا. دلبر پيٽ جي پوڄا ڪري انڌي واري لٺ (مائي گوگل) کي گهر جي ايڊريس ڏنيسون، هڪدم سريلي آواز سان رستو ٻڌائيندي وڃي گهر جي در تي پهچايائين. گاڏي پارڪ ڪري وڃي ڪمري ۾ آرامي ٿياسين.
ٻئي ڏينهن صبح جو اسٽيچيو آف لبرٽي ڏسڻ لاءِ روانا ٿياسين. جهڙالو ڏينهن هيو، تنهن ڪري ڇٽي ساڻ ڪري مغل صاحب اسان کي وٺي هليو. اسٽيچيو آف لبرٽي کي ڏسڻ لاءِ ايڊريس لکي ڏني سون ۽ نازڪ آواز ۾ رستو ٻڌائيندي اسان جي ٻڌايل منزل ڏانهن گائيڊ ڪندي وڃون پيا ته مغل صاحب چيو ته هاڻي ان مائي جي ڪابه ضرورت ناهي ۽ مان انجي ڏسيل واٽ کان بغير ٿو هلان. هلندي ٿوري دير ۾ مغل صاحب صرف هڪ جاءِ ٿورو سڄي پاسي نڪري ويو ته رستي انگهي ويو ۽ وري اچي انڌي جي لٺ کي عرض ڪيو ته هاڻي ڪا واهر ڪر ۽ اسان جي مدد ڪرڻ ۾ ڪابه دير ڪانه ڪيائين، نڪو ڪو مهڻو ڏنائين ته ڇو مان توهانجي مدد ڪيان جو توهان منهنجي هدايتن تي اڳ عمل نه ڪيو ۽ منهنجي اها بي عزتي ٿي آهي. بهرحال اسان کي وڃي لبرٽي اسٽيچيو ڏانهن ويندڙ رستي تي پهچائي چيائين ته کاٻي پاسي پنج سئو فوٽن جي فاصلي تي توهان جي منزل آهي.
اسان گاڏي مان لهي اوڏانهن راهي ٿياسين ۽ مغل صاحب کي چيو ته توهان هلو اسان پاڻهي اچي گهر پهچنداسين، جيڪڏهن ڪٿي ضرورت پئي ته توهان کي فون ڪنداسين. جيئن ته اسان جي اهو سڄو نظارو نئون هيو، تنهن ڪري اها خبر ڪانه هئي ته ڪٿان وڃي فيري لاءِ ٽڪيٽ وٺون، سو اسان ڏٺو ته ماڻهو قطار ۾ وڃن ٿا، اسان به وڃي اهو گس ورتو، اتي هڪ جوانڙي ڇوڪري بيٺي هئي، جنهن مُرڪندي پڇيو ته ٽڪيٽ ڏيکاريو، اسان به ڏند ٽيڙيندي چيو ته ٽڪيٽ ڪٿان ملندي؟ کلندي چيائين ته ڪائي ڳالهه ناهي، توهان ساڄي پاسي وڃو ۽ اتي ٽڪيٽ توهان کي ملندي. اسان اتي وڃي قطار ۾ بيٺاسين، ٽڪيٽ جا ريٽ لکيل هيا، ٻارن لاءِ 12 ڊالر، جوان لاءِ 18 ڊالر، ٻڍڙن لاءِ 14 ڊالر.
مون 50 ڊالر اڳتي ڪيا، مونکي بزرگ سمجهندي 14 ڊالر واري ٽڪيٽ ڏنائون. ٽڪيٽ کڻي وڃي ٻيڙي تي چڙهڻ لاءِ ويٽنگ روم ڏانهن وڌياسين ته هڪدم چيائون ته ٻيڙو تيار بيٺو آهي، سو هلو اسان وڃي ٻيڙي تي سوار ٿياسين. ٻيڙو ٽي منزلا هيو ۽ هر منزل تي 50 کان 60 ماڻهن جي گنجائش هئي. اسان کي وچين طبقي تي جاءِ ملي، ٻيڙو روانو ٿيو، ست کان اٺ منٽ مس لڳا جو وڃي اسٽيچيو آف لبرٽي جي ڪک وٽان لنگهياسين ۽ ٻيڙي وڃي لنگر انداز ٿي ۽ ٻيڙي تان لهي ڏهاڪو ايڪڙ کن جو ٻيٽ هيو، اتي لهي گهمي واپس اچي ٻيڙي ۾ چڙهياسين. ٻيڙي جي هلڻ کان ٻه ٽي منٽ هڪ ٻيو ميوزم جيڪو آئيلينڊ ۾ ٺهيل هيو، اتي اچي بيٺي، جنهن ۾ سندن پراڻي واکاڻ ڪيل هئي ته اسين ڄمندي ڄام هياسين ۽ اسان کي پنهنجي وڏن تي فخرآهي، جن آفريڪن ماڻهن تي بي انتها ظلم ۽ جبر ڪيو ۽ ايترو ته انهن جي مٿان ظلم ڪيو جو انهن کي ماءُ پيءُ جي هنج مان زبردست ڏنڊي جي زور تي يرغمال بڻائي آمريڪا ۾ آڻي، انهن جو نيلام ڪيو ۽ هي جيڪي به آمريڪا جي وڏن ننڍن شهرن ۾ زيرزمين رستا يا پُلون آهن، اهو سڀ انهن مظلومن جي ڏينهن رات بُک ۽ اڃ جي بدولت آهي ۽ هينئر اسين دنيا تي راڄ ڪيون ٿا.
ان ميوزم جي معرفت اهو پيغام ڏيڻ جي ڪوشش ڪيل هئي ته اسانجي وڏن کان وٺي اها روايت رهي آهي ته جنهن کان اسان ڪم وٺندا آهيون ته ڪم نڪتي کان بعد اسان انهن کي صرف جيئڻ جي حد تائين برداشت ڪندا آهيون ته متان وري سڀاڻي توهان ۾ ڪم پوي. جڏهن اسان ٻاهر نڪتاسين ۽ انهن ويچارن آفريڪا کان کنڀي آيل صدين کان هتان جا رهائش پذير ڏٺاسين ته يقين ٿيو ته واقعي انهن جي تاريخ سچ تي مبني آهي.
ll