سنگل ايس ۽ ڊبل ايس جون يادگيريون
حفيظ صاحب ويهڻ سان ٻڌايو ته جمن هڪ ڳالهه ڌيان سان ٻڌ ۽ ان تي عمل ڪر، مون ڏاڍي توجهه سان ٻڌڻ لاءِ پنهنجي ڪنن جي اينٽينائن (Antennas) کي تيار ڪيو. ڏاڍي صبر ۽ تحمل سان چيائين ته تون هتي چار پنج ڏينهن رهندين ۽ مان هتي ٽيهن سالن کان وڌيڪ رهان ٿو، تنهنڪري جيترا به ڏينهن تون هتي آهين، انهن ڏينهن ۾ توکي هڪ روپيو به خرچ ناهي ڪرڻو ۽ مون تنهنجي لاءِ سن فرانسسڪو (San Francisco) ۾ رهڻ، گهمڻ ڦرڻ ۽ کائڻ پيئڻ لاءِ سڄو انتظام ڪري ڇڏيو آهي ۽ انهيءَ متعلق وري ٻيهر ڳالهه نه ڪجانءِ. مذاق واري انداز ۾ چيائين ته توکي خبر آهي ته اسان جمعيت وارا پنهنجو وير ته ڪونه ڇڏيندا آهيون، سو به توهان سرخن سان. ستر واري ڏهاڪي ۾ يونيورسٽين ۾ خاص ڪري قائداعظم يونيورسٽي ۾ جمعيت وارا آمريڪا، سعودي ۽ جنرل ضياءَ جي وڪالت ڪندا هيا ته اسين انهن جي مخالفت ۾ روس ۽ چائنه سرخ انقلاب جي حمايت ۾ هوندا هياسين، تنهنڪري جماعتي اسان کي سرخا ڪري چوندا هيا. اسين جماعتن کي سنگل ايس O You Single S. سنگل ايس معنيٰ يو ايس اي آمريڪا يعني آمريڪن چمچا ۽ جماعتي اسان کي چوندا هيا او يو ڊبل ايس ايس O You Double S معنيٰ سويت يونين يعني روس جا چمچا. بهرحال اهي ته هيون گذريل وقت جون يادگيريون، جيڪي تاحيات گڏ هلنديون رهنديون، جن کي ڀلائي به ڀلائي ڪونه سگهبو آهي.
رورسائيڊ (Riverside) کان سن فرانسسڪو (San Francisco) تقريباً ساڍا چار سئو ميل يعني ست سئو ۽ ستر پنجهتر ڪلوميٽر جو فاصلو آهي. لاس اينجلس کان تقريباً ست سئو ڪلو ميٽرن تي سن فرانسسڪو آهي. رورسائيڊ جي آدمشماري تقريباً ساڍا ٽي لک آهي. جنهن ۾ 61 سيڪڙو گورا انگريز آهن، لاطيني آمريڪن تقريباً 38 سيڪڙو آهن ۽ پاڪستاني ست هزار جي لڳ ڀڳ آهن. لاس اينجلس شهر جي آدمشماري هڪ ڪروڙ جي لڳ ڀڳ آهي. لاس اينجلس ڪيليفورنيه رياست جو وڏي ۾ وڏو شهر آهي. اڇي چمڙي وارا انگريز تقريباً 50 سيڪڙو آهن، آفريڪن انگريز 8 کان 9 سيڪڙو، ريڊ انڊين هڪ سيڪڙو کان به گهٽ آهن، ايشا جي ملڪن مان تقريباً 14 سيڪڙو آهن، 30 هزار کن پاڪستاني به آهن، اسپينش يا لاطيني آمريڪن تقريباً 30 سيڪڙو آهن. سن فرانسسڪو جي آبادي تقريباً 9 لک آهي، جنهن ۾ تقريباً 48 سيڪڙو گورا انگريز، تقريباً 33 سيڪڙو ايشائي، جنهن ۾ سڀ کان گهڻا چيني ۽ آفريڪن 6 سيڪڙو جي لڳ ڀڳ، لاطيني آمريڪن اسپينش جو به چڱو خاصو تعداد آهي. پاڪستاني آبادي جيڪا اتي خبر پئي ته تقريباً 6 کان 7 هزار ٿيندي پر حتمي ڳالهه ناهي. سن فرانسسڪو ۽ لاس اينجلس جي رستي ۾
سن جوز (San Jose) جو هڪ شهر آهي، جيڪو سن فرانسسڪو کان تقريباً 50 ميل ۽ لاس اينجلس کان تقريباً ساڍا ٽي سئو ميل جي فاصلي تي آهي، جتي تقريباً سن جوز ڪائونٽي جي آدمشماري تقريباً 10 لک آهي، جنهن مان 33 سيڪڙو لاطيني آمريڪن ۽ تقريباً 32 سيڪڙو کان وڌيڪ ايشيائي ملڪن جا باشنده آهن، باقي گورا انگريز ۽ ريڊ انڊين رهائش پذير آهن.
صبح جو اسان تقريباً اٺين وڳي گري هائونڊ بس جي رستي لاس اينجلس ڏانهن روانا ٿياسين. ڏهين وڳي جي قريب وڃي لاس اينجلس جي گري هائونڊ بس سروس جي مين اڏي تي پهتاسين. اسان جي پهچڻ وقت ئي ٻي گاڏي ڏهين وڳي لاس اينجلس کان سن فرانسسڪو ڏانهن وڃڻ لاءِ تيار هئي، جنهن جي بُڪنگ رات حفيظ صاحب ڪرائي ڇڏي هئي. ڳچ وقت گاڏي سڌي رستي سان هلندي رهي، انهيءَ کان بعد ٽڪريون ۽ ننڍن وڏن جبلن مان گذرندي هلي تقريباً ٻه ٽي ڪلاڪ پنڌ ڪرڻ کان بعد ميداني علائقو شروع ٿيو. انهيءَ ميداني علائقي ۾ ايگريڪلچر جا وسيع فارم نظر اچڻ شروع ٿي ويا جيڪي کٽڻ جو نالوئي ڪونه پيا وٺن. زراعت جي جديد کان جديد طريقن کي ڏسي دل باغ و بهار ٿي وئي. هلندي بس ۾ روڊ جي ٻنهي پاسي مڪئي، انگور، زيتون، سنگتڙا، نارنگيون، مٺڙيون، صوف، کجي ۽ ٻيا ميوات جا مختلف وسيع و عريض فارم قطارون اهڙيون سڌيون جو جيڏهن نظر ڪر ته سڄي قطار ۾ سڀ وڻ هڪٻئي جي پٺيان ايئن لڪل هيا جو محسوس ڪونه پيو ٿئي ته ڪٿا ڪا قطار ختم ٿي ڪٿان ٻئي فارم جي حدشروع ٿي. اهي سڀ فارم ميلن ۾ پکيڙيل هيا.
ميوات جي فارم ختم ٿيڻ وقت سبزي جا وڏا وڏا فارم نظر اچڻ شروع ٿي ويا، موسم جي هر سبزي وڏي ترتيب سان پوکيل هئي. هڪ هنڌ بصرن جي بيٺل فصل کي ڪڍڻ لاءِ تياريون شروع هيون، جيڪو مون ڏٺو ته بصرن کي ڪڍڻ لاءِ مشينري اهڙي قسم جي هئي جو بغير نقصان جي بصرن کي زمين مان ڪڍندي انهن بصرن جو مٿيون حصو ڪٽيندي بصرن کي صاف ۽ گريڊنگ يعني سائيز مطابق کوڙيون ڪندي پئي وڃي. ٻي مشينري تي انهن بصرن کي اتان کڻندي مختلف وزن جون نائلون جي ڌاڳن سان ٺهيل هوادار ڳوڻين ۾ پيڪ ڪندي پئي وڃي ۽ اتي بيٺل ٽرڪ ۾ لوڊ ڪندي پئي وڃي، يعني جتي اسان جو سئو ماڻهو سڄو ڏينهن بصرن کي ڪڍن ۽ انهن کي صاف ڪري ڳوڻين ۾ بند ڪرڻ تي وقت لڳائيندو آهي، انهيءَ جي مقابلي ۾ صرف ٻه ڄڻا ٻن ڪلاڪن ۾ اهو سڄو ڪم ڪري فارغ ٿي وڃن ٿا ۽ بصرن جو به ڪوئي نقصان ڪونه ٿو ٿئي، پر پاڪستان ۾ مزدور واهولي سان ڪڍڻ مهل ڪيترن ئي بصرن کي ٻه اڌ به ڪري ڇڏيندا آهن، سائيز مطابق صحيح ڪم ڪونه ڪندا آهن، جنهن جي ڪري اسانجي آبادگار کي صحيح معاوضو به ڪونه ملي سگهندو آهي.
جيئن سبزي جا وڏا وڏا فارم ختم ٿيا ته ڊيئري فارم شروع ٿيا جيڪي ميلن ۾ پکيڙيل هيا، اها خبر نه پئي پوي ته هڪ ڊيئري فارم جي حد ڪٿي ختم ٿي۽ ٻئي ڊيئري فارم جي حد شروع ڪٿان ٿي. مون ڏاڍي ڪوشش ڪئي ته جيئن اها خبر پوي ته هڪ ڊيئري فارم ڪيترو وسيع هوندو مونکي تقريباً هر هڪ ڊيئري فارم ميلن ۾ هيو انهي کان گهٽ مون محسوس ڪونه ڪيو. مان صرف انهي ويچار ۾ هيس ته هي ميلن ۾ پکيڙيل ڳئن جي فارم کي ڪيئن سنڀالن ٿا. ظاهر آهن انهن کي گاهه پاڻي ٻڌ ڇوڙ ۽ صفائي وغيره جو انتظام ڪيئن ڪندا آهن. انهي لاءِ مونکي پاڻ اندر ۾ ڪوئي تسلي بخش جواب ڳولي ڪونه سگهيس. هلندڙ بس ۾ جيڪي انهن فارمن کي ڏسڻ ۾ مزو هيو تنهن جو احوال مان تحرير ڪرڻ کان قاصر آهيان. جنهن وقت مان انهن ايگريڪلچر فارمس مان گذران پيو ته حفيظ جا چيل لفظ مونکي بار بار ياد پيا اچن ته جمن توکي ڏاڍو مزو ايندو جڏهن بس انهن باغات جي وچ مان گذرندي ڇو ته تنهنجو واسطو زراعت سان رهيو آهي. واقعي مونکي ڏاڍو مزو آيو.
تقريباً چار پنج ڪلاڪ سفر ڪرڻ کان بعد هڪ پئٽرول پمپ تي بس رڪي ۽ اسان کي چيائون ته ويهن منٽن جو اسٽاپ آهي، لهي وڃي سامهون واري دڪان مان ڪا شي وٺو يا ريسٽ روم جو چڪر هڻي اچو. اسان به پنهنجي ڄگهن کي ڊگهو ڪرڻ خاطر هيٺ لٿاسين اندر دڪان ۾ وڃي چانهه جي ڪوپ کي ٻرو ڏنو ۽ ريسٽ روم جو ديدار ڪندا ٽانڪي کي خالي ڪري وڃي سيٽ تي لت ڏئي ويهي رهياسين پورن ويهن منٽن کان بعد بس هلڻ شروع ڪيو. آهستي آهستي ميداني علائقو غائب ٿيندو ويو ۽ ننڊڙيون ۽ وڏڙيون ٽڪريون ۽ پوءِ جبلڙا منهن ڪڍندا ويا انهي سان گڏوگڏ ڍنڍون ۽ ڍورا به جام ڏسڻ ۾ اچڻ شروع ٿي ويا. انهن جبلن کي جهاڳيندا ڏيڍ ٻه ڪلاڪ گذرڻ کان بعد وري ميداني علائقو شروع ٿيو پر ايترو پکيڙ ۾ وسيع ڪونه هيا ڇوته اهي جابلو علائقي ۾ واڌي واري حساب سان هيا پر ٻني ٻارو ٿيل هيو، جنهن کي فارم وارو درجو ڏئي نٿو سگهجي. بهرحال اڳيان هڪ چڱو موچارو شهر نظر اچڻ شروع ٿيو جتي ريلوي اسٽيشن، هوائي اڏو ۽ بس جو اڏو هيو جتي اسان کي تقريباً ڏهه پندرهن منٽ لهي هيٺ بيهڻو پيو انهي شهر جو نالو هيو سن جوز (San Jose) تمام خوبصورت پر ٻهراڙي وارو ڪلچر ڏسڻ وائسڻ ۾ جام هيو ڇو ته مونکي پري پري تائين ڪا به هاءِرائيزنگ بلڊنگ (High Rising Building) نظر ڪونه آئي پر شهر خوبصورت ۽ کليل هيو.
بهرحال هن شهر کان بعد ۾ هلڪو پهاڙي سلسلو شروع ٿيو ڪٿي پهاڙ ته ڪٿي سرسبز واديون ۽ ننڍا وڏا ڳوٺ پر هر آسائش سان ڀرپور ڪٿي ته زبردست تعليمي ادارا ته ڪٿي هوٽل ۽ ماڻهن جي گهمڻ ڦرڻ لاءِ تفريح گاهون وغيره سان سڄو علائقو دلفريب ۽ دلڪش نظارو پيش ڪري پيو. رستي ۾ کٻي پاسي کان سمنڊ مان ڪڪر ايئن پيا نظر اچن ڄڻ ته ڪا وڏي مضبوط گري ڪلر (Grey Clour) جي ديوار نما پهاڙ ٺهيل آهي. اتان لنگهندا وڃي سن فراسسڪو شهر ۾ داخل ٿياسين. حفيظ صاحب جو فرزند سڄو رستو اسان سان رابطي هيو، جيڪو اسان کان هر ڪلاڪ کان بعد اسان جي پوزيشن جو پيو پڇا ڪري. شهر ۾ تقريباً اڌ ڪلاڪ پنڌ ڪرڻ کان بعد وچ شهر (Downtown) ۾ پنهنجي اڏي تي پهتي اسانجي پهچڻ سان سائين حفيظ جو فرزند و ارجمند اچي اسان جو وڏي ادب سان آڌرڀاءِ ڪيو ۽ پنهنجي گاڏي ۾ ويهاري پنهنجي فليٽ تي وٺي هليو.
ll