سنڌ جي مسئلن تي ويچار
جيڪي چار ڏينهن ميمڻ صاحب اسان گڏ هياسين ته سنڌ جي مسئلن ۽ انهن کي حل ڪرڻ لاءِ پئي تجويزون ڳولهيون ته يار انهن مسئلن کي ڪيئن منهن ڏجي؟ سنڌ ۾ تمام گهڻا مسئلا آهن پر جيڪڏهن انهن سڀني مسئلن جي لسٽ ٺاهبي ته ڳڻڻ کان گهڻا آهن. جيئن سنڌي ۾ چوڻي آهي ته ڏٻري ڍور تي مڇر به گهڻا ٿيندا آهن. اهڙي طرح ڪمزور ماڻهو تي جڏهن بيماري چڙهائي ڪندي آهي ته انجي جان ڇڏڻ ۾ ڳچ وقت لڳندو آهي. اهڙي طرح سنڌ ۾ مسئلا به انيڪ آهن، جنهن جي توهان ٻئي ڪنهن به علائقي سان تشبيهه نٿا ڏئي سگهو. پاڪستان ته ڇا پوري دنيا ۾ سنڌ جي مسئلن جو نمونو ڪنهن سان به توهان ڀيٽي نٿا سگهو. ڇو ته تعليم ۾ اسان پٺتي، سياسي قيادت عوام سان سچي ڪانه آهي، سياسي جماعتن جو پاڻ ۾ ڳجهه ڳوهه ۾ ٺاهه ٿيل آهي ته هڪٻئي جي مفادن جو خيال رکڻو آهي، سنڌي قوم ۾ ٻڌي بلڪل ڪانه آهي، وسيلا اسان جا، قبضو ٻين جو آهي، شهر اسان جا قبضو ٻين جو آهي، بندرگاهه اسان جا قبضو ٻين جو آهي، زمينون اسان جون مالڪ ٻيا آهن، سنڌو درياءَ اسان جو پر پاڻي تي قبضو ٻين جو آهي، ڪارخانا اسان جي زمينن تي ليبر تي قبضو ٻين جو آهي، باغات اسان جا وڻج واپار تي قبضو ٻين جو آهي، هاءِ ويز اسان جي زمينن تي پئٽرول پمپ ۽ هوٽلنگ تي قبضو ٻين جو آهي، نشي جو شيون ٺهن ٻين هنڌ ٿيون، نشو واپرائڻ وارا اسان آهيون. روڊ رستا اسان جي زمينن تي ٺهن، ٺيڪيدار ٻيا آهن.
اهڙيءَ طرح ڪيترا سور سلي ڪيترا سلجن. اهي سڀ مسئلا جلدي حل ٿيڻ وارا ناهن، پر جڏهن اسان پاڻ ۾ ويهي ويچار پئي ڪيو ته سڀ کان پهريان ڪهڙي مسئلي کي کڻجي جو اسان سنڌ جا وارث سک جي زندگي گذاري سگهون.
پاڪستان جي وجود کان اڳ ۾ موجوده پاڪستان جي سڀني صوبن کان سنڌ وڌيڪ شاهوڪار هئي. هن وقت پاڪستان ۾ تقريباً سڀني صوبن کان تعليم ۾ پٺتي ۽ غربت واري لڪير کان هيٺ سنڌ صوبو آهي. پاڪستان جي خوشحالي جو دارومدار سنڌ جي خوشحالي تي آهي. سنڌ خوشحال ته پاڪستان خوشحال ٿيندو.
مغز ماري کان بعد اسان هڪ نڪتي تي اچي بيٺاسين ته سنڌ جي عوام کي جيڪڏهن خوشحال ۽ آسودو ٿيڻو آهي ته اسان سڀني کي عام طور ۽ سنڌ جي نوجوانن کي خاص طور تي معياري تعليم ڏانهن جوان مرديءَ سان پيش قدمي ڪرڻي پوندي. آسائش واري ماحول مان نڪري ٻين تي ميار نه ڏيندي پنهنجي منزل ڏانهن وڌڻو آهي. انهيءَ منزل حاصل ڪرڻ تائين جدوجهد جاري رکڻي آهي. صرف اسباب جي نه هجڻ يا قليل اسباب هجڻ جو بهانو ڏئي همت هارڻي ناهي.
اڄ مان توهان دوستن کي ٻڌايان ته مان پاڻ غريب هاري جو پٽ آهيان، اسبابن جي وسيلي مان هن مقام تي ڪونه پهتو آهيان. انهيءَ سڄي رستي ۾ همت، محنت ۽ توڪل برخدا جي سهاري سان رسيو آهيان. الله جي ذات بابرڪات اهو رستو بند ناهي ڪيو، صرف همت ۽ ڪجهه ڪري ڏيکارڻ جو جذبو هجي، باقي ڪاميابي رب ڪائنات ضرور ڏيندو. چوڻ جو مطلب ته جيڪڏهن ڪرڻ جو ارادو ۽ همت آهي ته الله جي ذات جي رحمت سان توهان لاءِ راهون سڀ هموار ٿينديون وينديون.
انسان جي ناڪامي ڪنهن ڪم ۾ ڪاميابي حاصل نه ڪرڻ سبب ناهي ٿيندي، پر جڏهن ماڻهو ڪنهن ڪوشش ۾ ناڪام ٿيو ۽ پوءِ همت هاري ويٺو ته ان مايوس ٿي ويهڻ کي ناڪامي چئبو آهي. ناڪامي هميشه ڪاميابي جي ڪُنجي هوندي آهي. اسان جا دوست ڪنهن هڪ ٻن هنڌن تان ناڪامي جي ڪري همت هاري ويهندا آهن، جيڪو سراسر غلط آهي. رب ڪائنات ڪنهن کي ڪجهه ڏيڻ کان اڳ يا بعد ۾ ضرور آزمائيندو آهي، پوءِ آزمائش ڪهڙي طرح جي ٿي سگهي ٿي. ضروري ناهي ته جنهن کي توهان ڪاميابي سمجهو ٿا ٿي سگهي ٿو ته اصل ۾ اهوتوهان لاءِ ناڪامي جو سبب بڻجي، تنهنڪري رب ڪائنات پنهنجي قدرت اندر ان شخص لاءِ ڪنهن ٻئي هنڌ ڪاميابي رکي هوندي آهي، جنهن کي هو ڪاميابي نٿو سمجهي. الله جي ذات جڏهن ڪنهن جي لاءِ هڪ دروازو بند ڪندو آهي ته ڏهه ٻيا دروازا کولي ڇڏيندو آهي. اسان عموماً ان بند ٿيل دروازي جي بند ٿيڻ کي ناڪامي قبول ڪري همت هاري ويهندا آهيون، جيڪو اسان کي مايوسي واري حدتائين پهچائيندو آهي. حالانڪه الله جي ذات بابرڪات انهي لاءِ ڏهه ٻيا نوان دروازا کولي ڇڏيا هوندا آهن پر اهي کليل دروازا جنهن همت ناهي هاري انهيءَ کي ملندا آهن.
ہمت مرداں مدد خدا
بے ہمت مرداں بيزار خدا
اسانجي نوجوانن کي اها ڳالهه ذهن نشين ڪرڻ گهرجي ته هي دور مقابلي جو آهي، جيترو ڪير محنت ڪري پاڻ کي مضبوط ڪندو اوترو هو زندگيءَ ۾ ڪامياب ٿيندو، جيترو آسائش واري زندگي کي پنهنجي سر تي سوار ڪندو، اوترو وڌيڪ ناڪاميءَ ڏانهن ويجهو ٿيندو ويندو. ڪاميابيءَ جي لاءِ محنت، همت، خودداري ۽ مسلسل جدوجهد تمام ضروري آهي.
الحمدلله سنڌ وڏو خوشنصيب صوبو آهي، جو جنهن وٽ نوجوانن جي آبادي جو اڌ کان وڌيڪ حصو آهي، ضرورت انهي ڳالهه جي آهي ته اسان جي نوجوان ۾ همت، جدوجهد ۽ خودداري پيدا ڪرڻ لاءِ ضروري اپاءُ ورتا وڃن ته جيئن اسان جي نوجوان کي هڪ دفعو ڳالهه ذهن نشين ٿئي ته محنت کان بغير ترقي جوٻيو ڪو به قابل اعتماد رستو ناهي. شارٽ ڪٽ جي راهه تي هلڻ سان قومون ترقي ناهن ڪنديون، پر تباهي جي ڪناري تي پهچنديون آهن. تعليم، صحت، روزگار لاءِ سازگار ماحول پيدا ڪرڻ سرڪار جي ذميواري آهي جيڪا 1936ع کان وٺي پوري ڪانه ڪئي پئي وڃي.
اسانجي نوجوانن کي هڪ ڳالهه ذهن نشين ڪرڻ گهرجي ته پڙهائي جو مقصد صرف سرڪاري نوڪري نه هجڻ گهرجي. سوسائٽيءَ کي ترقي ڏيارڻ لاءِ سرڪاري نوڪري نه پر پنهنجا ڪاروبار ترقي جون منزلون طئي ڪندا آهن.
نيچ ڪم نوڪري، وڌندڙ ڪم واپار. برڪت ڌنڌي ۾ آهي، هڪ حديث مبارڪ جو صحيح ترجمو ياد ناهي پر مفهوم اهو آهي ته ”انسان لاءِ نوي سيڪڙو رزق ڌنڌي ۾ لڪيل آهي.“
ناڪام قومون هميشه صرف ماضي کي ياد ڪنديون آهن، زنده قومون ڪجهه ڪري ڏيکارينديون آهن. اسان کي صرف موئن جو دڙو جي تهذيب جا وارث ٿي جيئڻ نه گهرجي، بلڪه ان عظيم تهذيب جا مالڪ ٿي رهڻ گهرجي.
ll