2
ڪنچن با پنهنجي هٿ واريون ٿيلهيون انهن ڪلن ۾ لٽڪايون ڇني ۾ بيهي نظر ڊوڙائي. مٿي ڄارا ۽ هيٺ دز ڄميل هئي. ڄاريءَ ۾ کجيءَ جي ڦڙن مان ٺاهيل کٿل ٻهاري هنيل هئي. ' ڪو پجاري ته رکيو هوندائون، پر کيس پگھار کان علاوه مندر ۾ دلچسپي نه هوندي. ڳالهه به سچي آهي، ائين آسانيءَ سان ڌرتيءَ سان جڙاو ٿورو ئي ٿيندو آهي! لاڳاپو جيئن جلدي ٿيندو ناهي تيئن تڪڙو ٽٽندو به ناهي. ڏسو نه هيترن سالن بعد اڄ به مان ڪو سڀ ڇڏي سگهان ٿي؟ ٿورو من مٿي ٿيو ۽ ياد اچي ويو مائٽاڻو گھر!' ڪنچن با ٻهاري کڻي ٻهارو ڏيڻ لڳي.
“ ائي الا، مان ته تنهنجي واٽ پيئي نهاريان، ۽ تون ويٺي هت ڄارا صاف ڪرين.” رُکي با جي آواز مان ٿورڙي ناراضگي بکي رهي هئي.
“ شڪتي ماءُ جا درشن اڃا بند آهن، من ۾ ٿيم ٿوري ويهڻ جوڳي ته جاءِ ڪري ڇڏيان. ” ڪن ڪچرو ٻُهاريندي ڪنچن با چيو.
“ اهو جڳديش ته شام جو آرتي ڪرڻ ايندو. تنهن کان اڳ درشن ڪونه ٿيندا.”
“ ڪهڙو، رامپر واري ترڀُون جو پٽ.؟
“ها، تون هلي وئينءَ ته هن کي لاڳ لڳي ويو. ڪاليج ڪئي اٿس. ۽ ماستر ٿيڻ جيترو پڙهيو به آهي. پر اڄ ڪلهه اسڪول ۾ پاڻي پيارڻ واري نوڪري به ڪٿي ائين ئي پيئي آهي؟ وري ان جا به باقاعدي ڀاوَ پيا هلن! هي پنهنجا درٻارَ ڏاڍا ڀلا ماڻهو آهن. مان چئي رهي هيس ڳوٺ جي برهمڻ کي ڇڏي ٻاهرئين ڳوٺ جي برهمڻ کي وٺي اچڻ؟ ماءُ کي ڇڏي منيءَ کي ڌائڻ جهڙو ناهي؟! هاڻ تو ئي چئه صبوح ــ شام، ٽاڻي ڪُٽاڻي اگر برهمڻ جي ضرورت پئجي وڃي ته ڇا ڪجي؟”
رُکي با جي ڪاوڙ کي ٺاريندي ڪنچن با چيو:
“ اڙي ڀاڀي، هاڻي اڳوڻيون ڳالهيون ڪٿي رهيون آهن ته گاڏا جوٽڻا پون ۽ وچ ۾ ڍنڍون ڍورا اچن ۽ پيادل هلڻو پوي. مئي هاڻ ته ٽيمپن ڇڪڙن جو ڪٿي پار آهي؟ ٻارهن ئي مهنا رينگهاٽ ڪندا رهن ۽ دونهان ڪڍندا رهن.”
“ اڙي مان به ڪهڙي آهيان؟ اصل ڳالهه ته رهجي ويئي ۽ ٻيءَ ڳالهه تي چڙهي ويس. هاڻي گھر هل. شام جو ٻئي نڻان ڀاڄائي گڏجي اينديونسين. ”
“ڀاڀي توهان جو گھر ڀڄي ته ڪونه ٿو وڃي. ايندس، ضرور ايندس، هينئر ته مندر ۾ رهي انشٺان ڪرڻو اٿم.
“گھڻن ڏينهن جو؟”
“ ٻن ڏينهن جو. پوءِ اڳيان جهڙي شرڌا ۽ همٿ.”
“ تيستائين هتي ئي رهندينءَ؟ هي ڪن ڪچرو. ڪو جيو جنتو.....” رُکي ڀاڀيءَ جي منهن تي حيرت ۽ چنتا جا ٻئي ڀاوَ هئا.
“ تون بيفڪر رهج، مڙدي تي بجلي ڪرندي ناهي.”
“ هي ڇا پيئي چئين؟ گھڙي کن ته گھر هل، چانهه پاڻي، نيرن ٻيرن.”
“ اڄ ڪجھ به نه. اڙي ها اهو ته ٻڌاءِ گھر ۾ سڀ ڪيئن آهن؟ ٻار ٻچا چاڪ چڱڀلا؟ اشوِن جي ڪا خبرچار؟” ڪنچن ڳالهه کي ٻئي پاسي موڙيندي پڇيو. پر هن کان اهو شايد وسري ويو ته ڳالهه جو اهو رخ رُکي جي ڦٽن تي لوڻ ٻرڻ برابر هيو، يا ته هوءَ پنهنجي ڳالهه کي ٽاريندي هن جي ڏک کي اظهارڻ جو موقعو ڏيئي رهي هئي.
“ اڙي ادي، منهنجي اشوِن جي ته ڇا ڳالهه ڪريان. پوين چئن سالن کان ڪو به ڏس پتو ناهي. آخرين خط ممبئي مان آيو هو. ڇاتيءَ مٿي جوان ننهن ۽ وڌندڙ نينگر.! ڀڳوان مونکي ئي ڳولهي سزا ڏني آهي. نه ته مان مڙس مان ٺريس نه ئي اولاد مان.”
“ ائين ٿيندو آهي. ان جو نالو ئي سنسار آهي. ڳالهه کي ٿورو مزاڪي نوع ۾ کڻندي ڪنچن با چيو.
“ ان ۾ هين آهي ته تون آهين پنج هٿ پوري. جيڪو سهي سگھي ان کي ئي سڄو بار ڏبو آهي نه؟ ياد اٿيئي تنهنجي شاديءَ ۾ ڪهڙا نه ڦوٽاڻا ڳاتا هياسين!؟”
رُکي با جو ڊگھو قد. سندس مڙس رتي لال کان به ڊگھو. شاديءَ ۾ ڄاڃياڻين کي ته مزو اچي ويو. 'چانور کان ڪڻڪ ڊگھي، ڙي الا ميان.....' رُکي با جا هٿ گوڏن تائين پهچن. شروع شروع ۾ گھٽيءَ مان نڪرندي هئي ته جھڪي هلندي هئي. هينئر وقت جھڪائي ڇڏيو اٿس.
“ ڪنچن با تون به هاڻي ڪهڙيون پيئي ڳالهيون ڪرين!” پنجهتر سالن جي رُکي با جي گھنجيل منهن تي مرڪ ڊوڙي ويئي.
“ مان ٿورو هرجي ڀاءُ جي گھران ٿي اچان ٿي. تون هل.” ڳالهه کي بند ڪندي ڪنچن با ڏاڪڻيون لهي ويئي. رُکي با کيس ويندي ڏسندي رهي. 'ڪنچن با ائين پيٽ ڪونه ڏيندي. پر ڪجھ نه ڪجھ آهي ضرور. هين مندر ۾ رهڻ ، ڪجھ به ٿي وڃيس ته؟ پر منهنجي ڳالهه ڪونه مڃيندي. هل ته وڏيري( درٻار) جي حويليءَ تي ڳالهه ڪندي وڃان.
ڪنچن با هرجي پٽيل جي حويليءَ تي پهتي ته سهي، پر ڪڙو کڙڪائڻ لاءِ وڌيل هٿن کي واپس ڪندي موٽي آئي. 'هو نه ڳالهائيندو ته.' هئن ته پاڙيسري سمتا ۽ هرجيءَ جوسڱ به هن ئي ڪرائي ڏنو هو. سالن تائين هڪ ئي ڪٽنب جيان رهيا. سمتا پيٽ ڄائيءَ جيتري عزت ڏئي. پر جڳهه وڪرو ڪرڻ وقت هرجيءَ کي ٿوري مٺيان لڳي. اها جڳهه هن کي خريد ڪرڻي هئي. هن جي من ۾ ائين هيو ته ڪنچن با وارو گھر ملي وڃي ته ڀوشيه ۾ ٻنهي پٽن جا گھر ٿي وڃن. يڪو هڪ ورانڊو، چار ڪمرا ۽ اڳيان پويان پورتي جڳهه. ڍور ڍڳا ۽ ٻني ٻارو سڀ رهجي وڃي، پر ڪنچن با کي ٺاڪر صاحب اڳ ۾ ئي چئي ڇڏيو هو. مٿان وري ڪنچن با تي هن جا ڪيترا ئي ننڍا وڏا احسان به هئا. هن کي ناڪار به ڪيئن ٿئي. ائين هرجي ڀائي کي ناراض ڪرڻو پيو هو.
' ڇا سمتا پويون سڀ ڪجھ ڀلجي ويئي هوندي؟ هن کي ته مان ......' ڪنچن با جو من جملو پورو ڪري ان کان اڳ دروازو کليو. سمتا سامهون بيٺي هئي. سندس مٿي تي گھڙو ۽ هٿ ۾ دلي هئي.
“ اڙي اما تون! اچ اما اچ. مان هاڻي ئي اڃا کيت مان چارو کڻي آئي آهيان. اسڪول وٽ رُکي با جي ننهن خبر ڏني ته با آئي آهي. مونکي ٿيو ته پهريان مٺي پاڻيءَ جي ٻيلهه ڀري اچان پوءِ با وٽ وينديس.
سمتا جي آواز واري اتساهه ڪنچن با جي هٻڪ کي دور ڪري ڇڏيو. سمتا واپس مڙي.
“ مونکي به لڳو ته سمتا گھر ۾ ڪانه هوندي. نه ته اچڻ بنا ڪيئن رهي ها. اهو ٿورو ڏنڪيءَ مان پاڻي ڀرڻو آهي.”
ورانڊي ۾ پيل کٽ تي رلهي وڇائيندي سمتا چيو:
' امڙ ڏنڪيءَ مان پاڻي نه ڀرجو. خراب ٿي ويو آهي. لکڙي ترسو هينئر ئي ٿي مٺي پاڻيءَ جي دلي ڀري اچانو. توهان جو سامان ڪٿي آهي؟ '
' شڪتي ماتا جي مڙهيءَ ۾. '
ڪنچن با جي ڪنن ۾ ڪانجي پٽيل جا لفظ گونجڻ لڳا. ' گوراڻي امان، هي گھر ڀلي تون وڪڻي رهي آهين پر جِيئري رهين تيسيتائين تنهنجو آهي. ڳوٺ ۾ اچين ۽ ڪٿي سامان رکنديس تنهنجي چنتا ـــ فڪر نه ڪج.' ڇا مون ئي منهنجي هٿان پنهنجي ويهڻ واري ٽاري ڪٽي آهي! خبر ناهي پر گھڻا دفعا ريت صحيح هئڻ جي باوجود حساب جو جواب غلط ايندو آهي. نه ته ڏس نه .......'
' وڏي ننهن ڇو ڏسڻ ۾ ڪونه ٿي اچي؟ ' کٽ تي ويهندي ڪنچ با پڇيو.
' وڏو ڪالو ته سندس پيءُ سان وڙهي سورت هليو ويو. ننهن نينگر ويا. مان ته روز توکي ياد ڪندي رهندي آهيان ۽ من ئي من ۾ تنهنجا ٿورا مڃيندي رهندي آهيان. سٺو ڪيوَ جو پنهنجي جڳهه بابا کي ڏيئي ڇڏيوَ. نه ته روز جا جهيڙا ٿين ها. منهنجي امڙ ته چوندي هئي ته سس جي چلهه جي ڀر ۾ ٻي چلهه ٺاهجي پر سهري جي گھر ٻاهران پير به نه ڌرجي، پر امان روز روز جي جهيڙن کان مان ته ڊڄندي آهيان. پري ئي سٺو. پريم به وڌي ۽ امن به قائم رهي. '
' ننڍي گريش جي خبرچار؟'
' هو پنهنجي پيءُ سان گڏ ٻني ٻارو ڪندو آهي، اهو سٺو آهي. سندس شادي ڪئي آهي. ننهن اسان جي ناناڻڪي مان آهي. ڳورهاري هئڻ جي ڪري مائٽ وٺي ويا اٿس. تون لِک ترس. هينئر ئي رنجن ڇيڻو ليپي ايندي.'
سمتا جي وڃڻ کان پوءِ ڪنچن با جو من به پينگھي سان گڏ .....
' وڏي پٽ چندرڪانت جي شاديءَ تي دعوت هتي ئي رکي ويئي هئي. لڳڀڳ سڄو ڳوٺ مانيءَ تي آيو هو. ڪيڏي نه اتساهه سان مون ننهن جو ستڪار ڪيو هو. مون ڪنهن به موقعي تي ڪڏهن به هٿ تنگ ناهي ڪيو. وڏي ننهن جي گود ڀرجي هئي ته کيس هتي ٻيلهه ۽ وکون کڻايون هيون سين. سٺي صحت جي ڪري بار سهي سگھي هئي. مٿان وري سندس مائٽن کي شوق ، ڀلي خرچ ٿئي، پرواهه ناهي اسان جي هڪ ئي سڪيلڌي ڌيءَ آهي. پيءُ جو ٻارهو ۽ ڌيءَ جو پهريون پيٽ روز روز ٿيندا ناهن. ڀڳوان ننهن کي پهرئين ڄم ۾ ديوتا جي چڪر جهڙو پٽ ڏنو. خوشي ئي خوشي هئي. تنهن کي به اڄ ٻارهن مهنا گذري ويا.
'مي ... مي ... ' آواز ڪنچن با جي ڌيان کي ڇڪايو. ٻڪريءَ جو ڇيلو گھٽيءَ ۾ اچي هيڏي هوڏي گھمي رهيو هو. شايد ماءُ کي ڳولهي رهيو هو. ڪنچن با جي هرديه تي چندرڪانت جو پنجن سالن جو ننڍو پٽ ٽيڪو چڙهي آيو. هو مونکي ڳولهيندو هوندو. رات جو ڪنهن جي ڀر ۾ سمهندو هوندو؟ ماءُ پيءُ جي پاسي ۾ سمهڻ جي ته ٻنهي مان ڪنهن کي به عادت ناهي. چا ڪندا هوندا؟'
“ اڙي منهنجي جيجل ! تون ڪڏهن آئي آهين؟” مٿي تان ڇيڻي وارو تغارو اڇلائيندي رنجن ڪنچن با کي ڏسي ڊوڙي آئي. سندس اتساهه ڪنچن با کي به ڀِڄائي ڇڏيو. هٿ ڇيڻي وارا آهن اهو ياد ايندي رنجن ڏنڪيءَ ڏانهن هلي ويئي. هٿ ڌوئي ڪنچن با کي هن ڀاڪي پاتي ۽ سندس ڀر ۾ ويهي رهي. ڪنچن با هن جي مٿي تان هٿڙا گھمائيندي چيو:
' تون ته ڏاڍي وڏي ٿي ويئي آهين. ڇيڻو ليپڻ به تو کي اچي ويو آهي. '
'ها، هاڻ توهان چئه ان جي مٿان ڇيڻو ليپي ڏيانو. هاڻي ته مانيون پچائڻ به سکي ويئي آهيان. ' رنجن ڄڻ سڀئي سرٽيفڪيٽ اڄ ئي وٺي ڇڏڻ ٿي چاهيا تيئن چوندي ويئي.
' ڪائين ڪلاس ۾ پڙهندي آهين؟ '
' نائين ڪلاس ۾، پر پاڻ وٽ هت ڏهين ڪلاس تائين جي پڙهائي ٿيندي آهي. يارهون ٻارهون درجو پڙهڻ لاءِ ته ڪانپ ۾ ئي وڃڻو پوندو آهي. منهنجو بابو موڪل ڪونه ڏيندو.'
' مان چوندي سانس ته توکي اجازت ڏيندو. '
'سچي؟'
' ها، سچ پچ، پر هينئر تون هڪڙو ڪم ڪر. آئون وڃان ٿي. سمتا اچي تڏهن پاڻيءَ جو دلو مونکي شڪتي ماتا جي مڙهيءَ تي پهچائي وڃجانءِ. '
'پر گھڙي پل ته ويهو. با آکاڻي ٻڌايو نه.'
'هيڏي وڏي جو ٿي ويئي آهين. ڏينهن جو آکاڻيون ٻڌائبيون آهن ڇا؟ مامو گھر ڀلجي ويندو. تون شام جو مندر اچجانءِ.' چوندي ڪنچن با اڳيون دروازو بند ڪيو. عينڪ اگھندي ڳليءَ طرف هڪ نظر گھمائي. پري کان ڪنهن موٽر سائيڪل جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو.