28
ڀلاڀائي خط ويڙهي لفافي ۾ وڌو. هري پريا جي هنج ۾ مٿو رکي روئندڙ ڪنچن، هن جي پٺيءَ تان هٿ ڦيريندي، ور ور ڏيئي پنهنجي ساڙهيءَ جي پلو سان اکيون اگھندي هري پريا، ڪماڙ وٽ ويٺي رکي رکي نڪ سُرڪائيندڙ ڪيسر ۽ پاٽ مٿي چپ چاپ مٿو جھڪائي ويٺل ڀلا ڀائي، سڀني جي دماغي حالت لڳڀڳ ساڳي هئي. ڪير ڪنهن کي دلاسو، دلداري ڏئي. ڪنچن ته لڳڀڳ زمان مڪان جو ڀان ڀلجي ويئي هئي. هري پريا، ۽ هري پريا جي ذريعي ڀلاڀائي ڪنچن جي ويَٿاگاٿا جا ساکي هئا. ڪنهنجي ويَٿا جو ساکي هوئڻ ۽ پاڻ انهيءَ ويَٿا مان پسار ٿيڻ اها الڳ ڳالهه آهي. پر تنهنجي باوجود ڪڏهن ڪڏهن اهڙيون ويٿائون الڳ ناهي رهنديون آهن. گھڻي دفعي ته ساکين جي پيڙا وڌي ويندي آهي ائين به ٿيندو آهي. دور ويٺل ساکي ويچارو چاهڻ جي باوجود مدد نه ڪري سگھي ان وقت جنهن اسهائتا جو انڀو ڪري ٿو اها حالت وڌيڪ پيڙا ڏيندڙ هوندي آهي.صرف ساکي بڻجي رهڻ آسان ناهي. جنهن پَل ماڻهو ساکي ٿيندو آهي ان پل انهي گھٽنا يا اسٿتيءَ جو جزو بڻجي ويندو آهي. هو مڪت ٿي نٿو سگھي. هينئر هري پريا ۽ ڀلاڀائيءَ لاءِ هيءَ کڻ ڏاڍي ڏکي هئي. هو ٻاهر به هيا ته اندر به، هو اڇوتا نه رهي سگھيا. هري پريا ته اڄ ڏينهن تائين ساهيڙي هوئڻ جي ناتي ڪنچن سان سک ڏک ونڊيندي رهي هئي پر ڀلاڀائي! هو ورلي ڪو هن طرح سئون سڌو ڦاٿو هو.
ننڍڙي هئي تڏهن ڪنچن ڀلا ڀائي کي ٿورو گھڻو ڪو ڏٺو هو. راجڪوٽ ۾ پڙهندو هو انهيءَ ڪري وئڪيشن ۾ ئي گھر ايندو هو. هو جڏهن پڙهي رهيو هو تڏهن ڪنچن جو ڪٽنب ڪراچيءَ هليو ويو هو. انهيءَ ڪري ٻنهي جي وچ ۾ اصل پل ته هري پريا ئي ٿي ...! ڪراچيءَ کا ڀڄي اچڻ بعد هري پريا ڪنچن کي سکي پد تي براجمان ڪيو. جنهن ۾ وقت گذرندي ڀلاڀائي جو حب شامل ٿيندي وئي. ٻهراڙيءَ جي تاثير ڏسندي ڀلاڀائي ورلي ڪو ٻاهر ظاهر ٿيندو هئو. ڇو ته هتي ته استري پُرشن جي وچ ۾ طيءِ ٿيل نالا هئا ۽ نشچت وهنوار به. يا ته ڌرم جا ڀاءُ ڀيڻ هجن يا ڏير ڀاڀي. ڀلاڀائيءَ جو ڪنچن طرف سنيهه آدر يا ڪنچن جو ڀلاڀائيءَ لاءِ سدڀاءُ هن خاني ۾ ڪٿي ٿي فٽ ٿي سگھيو؟ هري پريا جي ڪري ئي هي ٻئي سنگت ساٿ محسوس ڪندا هئا. اڄ هري پريا جي هنج ۾ روئندڙ ڪنچن کي ڏسي ڀلا ڀائي بي چئن ٿي پيو. پاٽ تان اٿندي هو هري پريا وٽ آيو ۽ هيٺ غاليچي وٽ اچي ويٺو. اکين مان وهندڙ لڙڪن کي روڪيندي هن ڪنچن جي مٿي تان هٿ ڦيريو ۽ چيو:
“ اُٿ، سکي، تون ئي ائين ڀڄي پوندينءَ ته ......” پويان لفظ هن جي گلي ۾ اٽڪي پيا. ڪنچن اٿي کڙي ٿي. ڀلاڀائيءَ کي هن طرح ڍلو۽ نِستو ٿيندو ڏسي هن پاڻ کي سنڀالي ورتو. پاڻي پيتو، منهن ڌوئي هري پريا کي چيو “ هاڻي مان گھر هلان؟” هري پريا ڪنچن کي اڄوڪي رات هتي ئي ٽڪي رهڻ لاءِ چيو. هن جو من ڪنچن کي گھر موڪلڻ تي نه ٿي رهيو هو. حالانڪ هن ڄاتو ٿي ته ڀلي ڪيترو به آگرهه ڪبو، منٿ ڪبي پر ڪنچن رڪجندي ڪونه.آخرڪار ڀلاڀائي ڪيسر کي گڏ موڪلي ۽ رات جو اتي رڪجي وڄڻ جو هن کي چيو تڏهن ڪنچن ڪجھ به ڪين ڪڇيو. هري پريا ۽ ڀلا ڀائيءَ کي اندر ۾ هڪ دهشت هئي ته اڄ ڪنچن اڪيلي رهندي ته ٿي سگھي ٿو جذبات ۾ اچي هوءَ ڪجھ ڪري وهندي ته پوئي؟ ٻنهي جي چنتا کي سمجھندي ڪنچن چيو:
“ساهيڙي، مان مري ڪونه وينديس. مئي پڃاڻا ماڻهو طرح طرح جون ڳالهيون ڪن ته منهنجي رک به لڄي ٿيندي. اهڙو مان ڪجھ به نه ڪنديس. توهان مونکي وڃڻ ڏيو.”
ڪنچن اڄ بلڪل اڪيلو رهڻ چاهيو ٿي. هن کي ڍءُ ڪري روئڻو هيو. ڍءُ سان امرت کي ياد ڪرڻو هو. ۽ امرت سان وڙهڻو هو. اڄ ڏينهن تائين امرت جو انتظار ڪندي ڪندي سڄو ڪاروبار کنيو هو، جيڪي جيڪي جوابداريون اينديون وييون، سُجهندو هو تيئن رستو ڪڍندي ويئي. هن سڄي جھنجھٽ ۾ هردي ۾ سانڍي رکيل امرت کي خاص طور سان ياد به نه ڪري سگھي هئي. هوءَ ته جيڪو ڪجھ ڪندي هئي هن جي من امرت کي ارپڻ هيو. پر هاڻ؟ امرت جو انتظار ڪرڻ نه هو. امرت جا ٻار پيرين ڀر ٿي ويا آهن. اڄ هن کي ڪجھ عجيب فرصت جو احساسي ٿي رهيو هو. اڄ تائين شدت سان امرت جي اچڻ جون واٽون نهاريون هيون. ڏينهن، مهين، سالن جو پل پل جو حساب امرت کي ڏيڻو آهي ائين جيئري رهي آهي. ڏينهن اڀرندو آهي ۽ ٿيندو آهي ته اڄ امرت جي خبرچار ملندي. هن جي راهه ۾ ڏينهن الهي وڃي. وري ٻئي ڏينهن جي اميد. هوءَ هميشا تيار رهندي هئي، سُچيت رهندي هئي. ڪهڙي خبر ڪهڙي ڏس کان امرت جي خبرچار ايندي ۽ پاڻ غافل هوندي ته؟ هوءَ سنسار وهنوار جا سڀيئي ڪم ڪندي هئي پر من ته بس در وٽ بيهي واٽ نهاريندو رهندو هو. بس هاڻي سڀ پورو ٿي ويو. ڪجھ ڪرڻو نه هيو. سامهون ڇڏيل زمين جهڙو جيون هيو. خالي خالي ڪورو ڪورو.
ڪنچن ويئي. هري پريا ۽ ڀلا ڀائي اوٽي تي بيٺا انڌڪار ۾ اوجھل ٿيندڙ ڪنچن کي ڏسندا رهيا. ڪنچن انڌڪار ۾ الوپ ٿي ته هنن گيٽ بند ڪيو پر ترت ڪمري ۾ وڃڻ جي اڇا نه ٿين. ٻئي ورانڊي ۾ ٿنڀن جو ٽيڪو وٺي آمهون سامهون ويٺا. ٻنهي جي من ۾ گھمساڻ هلي رهيو هو. ڀلا ڀائيءَ جو چهرو ڪنهن غمخوار حادثو ڏسڻ واري ويدنا سان رهڙيل هيو. هري پريا اهو ڏسي ڪنبي ويئي. ' پاڻ ته روئي روئي هلڪي ٿي سگھندي پر پتي؟' هن جي ڪن ۾ پتيءَ جو آواز گونجي اٿيو 'اٿ سکي، تون ئي ائين ڀڄي پوندينءَ ته .....” هن پتيءَ کي چيو “ مونکي توهان کي ڪجھ چوڻو آهي.”
ڀلا ڀائيءَ چيو، ٿي سگھي ٿو توکي اهو ئي چوڻو آهي جيڪو مونکي چوڻو آهي. توهان کي اڄ مونکي ٻولڪو ڏسي عبب لڳو هوندو. ٿي سگھي ٿو منهنجو اهو انداز توکي نه وڻيو هجي. پر سچ چوان ته مان ڪڏهن توهان ٻنهي جي ساهيڙپ جو همسفر بڻجي ويس، ان جي مونکي سمڪ ئي نه رهي. تون انيڪ وار ڪنچن جون ڳالهيون ڪندي هئينءَ. مان ٻڌندو هوس. تو سان چرچا ڪندو هوس. توکي چنتا ۾ ڏسي مان به چنتت ٿيندو هوس. ڌيري ڌيري تنهنجي ساهيڙپ جو هڪ سلو ڄڻ مون ۾ به ڦٽي نڪتو. ٿي سگھي ٿو توکي اڻ ڀِرندو لڳو هجي ....”
مڙس کي اڌ وچ ۾ روڪيندي هري پريا چيو، “ اهو ڇا چيئي؟ اهڙو ڪبوتر جهڙو هردو کڻي سڄي سماج کي هڪ پاسي رکي توهان سان گڏ هلي نه آئي آهيان؟” شروعات ۾ روڪيندڙن چوڻ ۾ ڪجھ به باقي نه رکيو هو، ان وقت به منهنجو لون به نه لڏيو هو، اتي هاڻي ته؟ الٽو اڄ توهان اگر ويڪت نه ٿيا هئا ته مونکي توهان جي انسان هوئڻ تي به شڪ وڃي ها يا سوال ٿئي ها ته هيڏي حد تائين غيرجانبداريءَ جي اداڪاري ڪرڻي پوي اهو ڪهڙو لگاءُ آهي؟”
ڀلاڀائي هري پريا جو هٿ جھلي ڪمري طرف هليو.
گھر وڃي اڱڻ جي اوٽي جي وچ تي ڪنچن بيهي رهي. پوءِ تڪڙو ستي ماتا جي اسٿانڪ ڏانهن هلي ويئي. ستي ماتا ڏانهن حملو ڪرڻ واري نوءَ ۾ نهاريندي ويٺي. هن جي اکين مان لڙڪن سان گڏوگڏ تيرن جهڙا سوال ڇٽي رهيا هئا. “ ٻڌائي، مون ڪنهن جا آنڊا ساڙيا آهن؟ ٻڌائي مون ڪنهنجو حق کسيو آهي؟ مون ڪنهن جو دل دکائي آهي؟ مون ڪنهن جي دل چوري ڪئي آهي؟ ٻڌائي منهنجا ڪهڙا ورت وار من سان ڪونه هيا؟ ٻڌائي مون ڪڏهن ٽٽل چانورن سان تنهنجي پوڄا ڪئي جو تو منهجون چوڙيون ــ چاندلو ڀڳو آهي؟ ۽ اهو به هن ريت؟ منهنجي سهاڳ ۾ ته پهاڄ به ڀائيواري ڪئي پر منهنجي ڪوري ڪپار کي به نه ڇڏيو؟ ڪهڙي ضرورت هئي اهو سڀ لکڻ جي؟ مان هن جي انتظار ۾ رهيل عمر پوري ڪري ڇڏيان ها! هاڻي مان ڇا ڪنديس؟ جياپي جو آڌار ئي کسجي ويو ۽ اهو به ويندي ويندي منهنجي گذريل ورهين جي اوجاڳن کي اڪارٿ ڪندو ويو. هاڻي وراثت وٺي ڇا ڪريان؟ ميل جو پورو ملڪت ۾! اڙي الا مان ڪيڏي نه اڀاڳڻ آهيان جو هن جو منهن به نه ڏسي سگھيس؟ اهڙا ته ڪهڙي جنم جا منهنجا پاپ آڏا آيا جو هن خط لکيو هو پر اهي اکر به مونکي ڏسڻ نصيب نه ٿيا. ' ڪاڳر واري ڳالهه ياد ايندي ڪنچن کي ياد آيو ' ڪنهن اهو ڪاڳر گم ڪيو هوندو؟ جو ايوَ جو ڪاڳر پهچي سگھي ٿو ته امرت جو ڇو نه! ايوَ جيڪو خلاصو ڪيو آهي اهو امرت جي اکرن ۾ پڙهڻ لاءِ مليو هجي ها ته؟ من پل ڀر لاءِ اٽڪي ويو ۽ پڇي ويٺو، ته تون امرت کي معاف ڪري ڇڏين ها؟ اڄ ته هاڻي هو آهي ڪونه. مڃي وٺ اگر هو هجي ها ۽ تون هن جي ٻي شاديءَ واريءَ ڳالهه جو سويڪار ڪري سگھين ها؟ شايد نه. '
ڪيسر چپ چاپ ويٺي ڪنچن کي ڏسي رهي هئي. رات ڪافي گذري چڪي هئي. هن چيو:
هلو گوراڻي امان گھر ۾.” ڪنچن اڀي ٿي. ڪنهن به ڀاو بنا گهلجندڙ جسم سان گھر ۾ ويئي ۽ هن وڃي ڪيسر لاءِ کٽ وڇائي. ڪجھ به چوڻ بنا مٿي تي ساڙهيءَ جو پلو پائي پاسو ورائي ڪنچن سمهي رهي. ڪيسر لڳڀڳ سڄي رات جاڳندي رهي. رکي رکي ڪنچن جا دٻيل سڏڪا ٻڌڻ ۾ پئي آيا، ڪڏهن ڪڏهن ڪا ٻارڙي ننڊ ۾ روئندي هجي اهڙا اونڪار به. ڪيسر ڪنچن جي نيم بيهوشيءَ واري حالت ڏسي صبوح ٿيڻ جو انتظار ڪرڻ لڳي.
خبر ملندي احمدآباد مان چندرڪانت، اروڻا ۽ جيا پهچي آيا. جَيا جي اڇا ته رڪجڻ جي هئي پر جنهن ريت ماڻهو مسلمان هوئڻ جي باوجود تلڪ لڳائڻ وارو راز پڇي رهيا هئا اهو ڏسي هن کي ٿيو هتي نه رهڻ ۾ ئي ڀلائي آهي. پٺيان ڪنچن لاءِ مشڪل کڙي ٿيندي اهو سوچي انهي ڏينهن ڪانپ هلي ويئي. جيا جو به ڪهڙو درڀاگيه جو سڳي ڀاءُ کي به ڌرم جو ڀاءُ چوڻو پوي ۽ ان جي گذاري وڃڻ جي ڳالهين تي منهن ڦيري روئي به نه سگھجي. اروڻا وٽ پيءَ جون تمام گھٽ يادون هيون. هونئن به هن جي جنم بعد امرت ۽ ڪنچن جي وچ ۾ لليتا وگھن کڙو ڪيو هو. اروڻا يا ته چندرڪانت جي ڳالهين ۾ يا ڪنچن جي ڳالهين ۾ ئي پيءَ جو احساس ڪيو هو. چندرڪانت جي من ۾ شروعات وارن ڪافي سارن سالن جون يادون سانڍيل پييون هيون. پِتا هن جا آدرش هئو. ڪنچن امرت جي موت کان پوءِ واري وڌي يا شراڌ وغيره جي ڪا ڳالهه ڪئي ته هن ماڻس کي پڇيو به سهي. جواب ۾ ڪنچن چيو “ ٻه منا اڳ گذاري ويل امرت جي وِيڌي ڪهڙي ڪرڻي. وري ممڪن آهي ته هُتي هُن عيسائي ڌرم به قبول ڪيو هجي. ” ڪنچن کي ڳالهه ڪجھ سمجھ ۾ نه آئي، پر هن چرچا نه ڪئي. ڪارتِڪ کي ممبئي ٽپال لکي هئي، پر هن جا ڪي سماچار ڪونه هئا. ڪنچن جي رشتيدارن ۾ جيڪو ڪجھ ليکيو اهو اولاد ۽ جيا. انهن کان سواءِ ٻين کي خاص ڪو ڄاڻائڻو نه هيو. رامپراواري تِرڀون کي اڏندي خبر ملي ته هو هتان ٿي ويو. هو وهڻ يا ڏڍ ڏيڻ آيو هو يا اتهاس ڄاڻن ڪنچن کي سمجھ ۾ نه آيو.
ڪنچن جي حالت عجيب هئي. ڳوٺ جا ماڻهو ايندا هئا، وهندا هئا، ڳالهيون ڪندا هئا پر ڄڻ ڪنچن لڳڀڳ غيرحاضر رهندي هئي. هن جي لڙڪن جو وهڪرو ٻئي ڪيڏاهن مڙي ويو هو. خالي اکين ۽ ڀاوهيڻ چهري سان ويٺي هوندي هئي. ايندڙن سان گڏ چندرڪانت يا اروڻا ڳالهائيندا هئا. هڪ ڀيرو اروڻا ٻڌو، رُکي مامي ڪنهن کي چئي رهي هي ، 'ڇا ڪري ادي، پوين ارڙهن سالن کان لڳاتار واٽ نهاريندي هن جي اکين جا آنسو ئي سڪي ويا آهن. ڀڳوان به ڪهڙو آهي، ڪريل کي ڪوڙا هڻي پيو. ههڙي قهري ڪال ۾ ڌرتيءَ جهڙي ڌرتيءَ جا نير سڪي وڃن هيءَ ته ويچاري غريبڙي مائي آهي. '
ڪنچن وٽ اروڻا هفتو رهي. چندرڪانت کي مڏ ٻن ڏينهن جي موڪل ملي هئي. ڪارتڪ جي راهه ۾ هڪ ڏينهن وڌيڪ ڪڍيائين پر هو آيو ڪونه. چندرڪانت جي وڃڻ واري ڏينهن جي مهندين رات جو هري پريا اِيو وارو پتر ڏيڻ جي لاءِ ڪنچن وٽ آئي هئي. ان رات ته ڪنچن کي ڪهڙي ڪا سڌٻُڌ هئي جو خط سنڀالي وٺي. خط ڏسي ڪنچن چيو:
“ ڇو ڪاڳر واپس کڻي آئي آهين؟ ڦاڙي ڇڏڻ کپي نه. گھر ۾ گونهه رکبو آهي ڇا؟ ” هري پريا چندرڪانت ۽ اروڻا طرف اشارو ڪندي چيو “ ڪاڳر توهان ڏانهن لکيل آهي، اڳيان ڇا ڪرڻو آهي اهو توهان جي اختيار ۾ آهي، پر ٻارن کي سندن پيءَ بابت ڄاڻڻ جو اڌيڪار آهي. ڀلي پوءِ توهان ڦاڙي اڇلائي ڇڏيو.” اروڻا ڪاڳر پڙهيو ۽ راڙ ڪري روئڻ لڳي. هري پريا ماٺ ڪرايو. چندرڪانت خط پورو ڪري پڇيو “ امان! هن کان اڳ پتاجيءَ جو خط آيو هو اهو ڪٿي آهي؟ ” ڪنچن ٿورو آواز بدلائي پڇيو “ مطلب؟” پڇندي ته پڇجي ويو پر چندر ڪانت کي پنهنجي ڀل سمجھ ۾ اچي ويئي هئي ، پر هاڻ هڪ وار منهن مان نڪتل لفظ واپس ٿورو وڃي سگھن! اهو ته تير جهڙو آهي. ڇٽڻ بعد يا ته ڪنهن جي آرپار نڪري ويندو آهي يا موٽندي ڌڪ هڻي. هن کي ڀل جو احساس ٿيندي هن چيو، “ نه، نه، اهو ته جيڪو آهي سو يا ته تون اسان کي چوڻ ڀلجي ويئي هوندينءَ يا هيڏاهن هوڏاهن ڪٿي رکجي ويو هوندو!.”
“ ڏسو پٽ، توهان جي امڙ جنهن جي لاءِ ساري زندگي گَسائي ڇڏي ان جي خبر چار اچي ۽ توهان کي نه ٻڌائي اهو ڪيئن ٿو ٿي سگھي؟ شايد اهو ٿي سگھي ٿو هن کي توهان جي پتاجيءَ جي ٻي شادي ڪرڻ واري ڳالهه منظور نه هجي، پر هوءَ توهان کي هنن جي خيريت جي به خبر نه ڏئي اهڙي اونهي ۽ من جي ميري ته ناهي توهان جي امڙ.” هري پريا پرسٿتيءَ کي سنڀاليندي چيو.
تو پوءِ ڪنهن نه ڪنهن ضرور وچ مان ئي ڪاڳر هڙپ ڪري ورتو هوندو. ڪير ٿي سگھي ٿو اهو؟ ” چندرڪانت جو سوال ڪنچن، هري پريا، ۽ اروڻا جي من ۾ گونجيو. ڪير ٿي سگھي ٿو اهو؟