15
شروعات ۾ هر ٻئي ڏينهن هري شنڪر شاستريءَ جي مالها ڏانهن ڊوڙندڙ ڪنچن جو من ڌيري ڌيري 'ديوولا' ۾ ٿانئيڪو ٿي رهيو هو. ڪنچن جي اچڻ کان پوءِ ديوشنڪر شُڪل شهر جو ميئر بڻيو. ڪنچن جو مان مرتبو وڌي ويو ۽ گڏوگڏ ذميواريون به. هونئن به گهراڻو وڏو. صفا اڻ سڄاڻو ماڻهو به مدد جي آس ۾ ڊوڙي اچي. ان ۾ به جو پرديس ۾ ڪمائڻ لاءِ آيل گجراتي هجي ته ڇهن مهنن جو مزمان پڪو! ديوشنڪر چوندو هو ' منهنجي اڱڻ تان ڪو به بنا مانيءَ جي ۽ ٽڪڻ جي واپس نه وڄڻ گھرجي. ڪهڙي خبر اهو سڀ ڪنهن جي نصيب جو آهي؟'
گنگابا جي طبيعت خراب ٿيندي هاڻي لڳڀڳ بستري جي حوالي ٿي وئي هئي.گھر ۾ نوڪر چاڪر گھڻا پر سڄي تنتر تي نظر رکڻ ۽ رنڌڻو به سهي! جيا ورناڪيولر فائينل جي تياريءَ ۾ ۽ مٿان ائين مڃيندي هئي ته ڀاڀيءَ جي اچڻ کان پوءِ نڻان ڪم ڪري ته اها نڻان ئي نه چئبي! جيا کي نڻان بڻجڻ ۾ ئي فائدو ڏسجي رهيو هو.
مئٽرڪ کان پوءِ امرت کي اڳتي پڙهڻو هو. هن لنڊن چئمبرس آف ڪامرس جي امتحان جي تياري ڪرڻ به شروع ڪري ڇڏي هئي. ٽن سالن جو ڪورس هو. پاڻيءَ جي جهاز ذريعي ٽين مهني امتحان جو پيپر ايندو هو. امرت پهريون سال پاس به ڪيوهو، پر جڏهن کان ڪراچيءَ ۾ ڪانگريس جو مها اڌيويشن ٿيو هو تڏهن کان ماحول ۾ هڪ وڏو ۽ تڪڙو ڦيرو اچي ويو هو. هيل تائين ته گھڻي ڀاڱي ڪپهه جي نڪاس جي بدلي هن جي پيڍي ولايتي ڪپڙو، ڪاڳر، دوائون، جوڙا، رانديڪا، سيگريٽ، دارون، ۽ صابڻ جهڙيون شيون آيات ڪندي هئي. پر ڀڳت سنگھ کي ڦانسيءَ جي سزا واري گھٽنا اهنسڪ ۽ هنسڪ زمري وارين پرورتين کي زبردست متائثر ڪيو هو.سوَديسي آندولن، سوينيه قانون ڀنگ جي ساٿ ساٿ انقلابين طرفان سرڪاري تنتر کي ڇڙوڇر ڪرڻ واري ٽوڙڦوڙ واري پرورتي جهنگ جي آگ جيان ڦهلجندي چوطرف وڌي رهي هئي.هڪ طرف عوام جو مزاج بدلجي رهيو هو ته ٻي طرف گورن افسرن جو دماغ به. اڳ جيان هاڻي هو ڀارتي واپارين تي ڀروسو نه ڪندا هئا.
امرت بدلجندڙ وقت کي ڏسندي هوريان هوريان ڌنڌي جو روپ بدلايو.شخصي سيڙپڪاريءَ جي بدلي هن اسٽيٽ بئنڪ آف بيڪانير مان شيئر خريد ڪيا ۽ بورڊ آف ڊيريڪٽرس ۾ چونڊيو ويو. بئنڪ جو چئرمين شِورتن موتا جو پٽ ڪهانمل سندس ننڍپڻ جو دوست هو. ٻنهي گڏجي ٿئيٽر ورتو. نالو رکيائون 'وڪٽوريا'. انگريزن جي حيراني گھٽ ٿئي انهي ڪري اهو نالو پسند ڪيائون. ڌيري ڌيري هڪ مان ٽي ٿئيٽر ٿيا. ڪنچن ۽ لکمي. لکمي ڪهانمل جي زال جو نالو هو.
ڪنچن پهريون ڀيرو ٿئيٽر ۾ "ويڻاويلي" ناٽڪ ڏٺو. هونئن ته فلمن جا روز شام جو ٻه شو ٿيندا هئا. ڪڏهن ڪڏهن ممبئي کان ناٽڪ منڊليون اينديون هيون ته خاص شو رکيا ويندا هئا. سماج واڙي يا پاروتيءَ جي مندر ۾ ٿيندڙ شِوراتري جي ميلن کان سوائي پهريون ڀيرو ڪنچن هيڏن سارن ماڻهن کي ڪٺو ٿيل ڏٺو هو. هوءَ امرت جيا ۽ ننڍڙي گوتم سان گڏ فيميلي باڪس ۾ ويٺي هئي. عام طور سان عورتن جي ويهڻ لاءِ الڳ انتظام هو. اهي آخرين ٻه ٽي قطارون هونديون هيون. ته جيئن استرين کي منهن تان پلو نه وجھڻا پون. "ويڻا ويلي" ناٽڪ جو گيت 'اڀمان ڪدي نَو ڪريئي، پٿر رهي ڪيم تريئي' ( اڀمان ڪڏهن نه ڪريون، پٿر ٿي ڪيئن ترون) ڏينهن تائين جيا ۽ ڪنچن ڳائينديون رهيون. جيا ويليءَ کي پاتل اهڙو ڪلش آڪار جو ڳلو ۽ ڦوڪڻي جهڙي ٻانهن وارو بلائوز سبايو. امرت ڪنچن جي سادگي ڏسي 'پوڙهي' چئي چيڙائيندو هو. هڪ ڀيرو ته ڪا انگريزي فلم ڏسڻ لاءِ زوريءَ وٺي ويو. ڪا پريم ڪٿا هئي، ڪلب جا نرتيه ۽ پريم جا منظر آيا ته منهن تان پلو وجھي ويهي رهي. موٽندي سڄي واٽ بگيءَ ۾ ويٺي ويٺي امرت جو ڀاشڻ ٻڌندي رهي. ' توهان رهيا ڳوٺاڻا توهان کي ڪهڙي سڌ نئين زماني جي؟ هي انگريز آيا تڏهن ته خبر پيئي ته توهان جو ديش ڪيڏو نه مهان آهي؟ اڙي اڃا به توهان ڪنهن ڪنڊ ۾ پيل هجو ها! هي احسان مڃو انگريزن جو جن توهان کي ريل ڏني، ڇا پيءُ مري وڃي ته بنا ٽپال جي پٽ جي هٿان اگني سنسڪار ممڪن ٿئي ها؟ اڙي مان ته چوان ٿو توهان کي هن آزاديءَ جي سمجھ به انگريزي علم ڏني آهي، نه ته ويٺا هجو ها جھونن سڙيل گرنٿن کي ياد ڪندا! توهان ته پيءَ جي کوهه ۾ مرڻ لاءِ ئي پيدا ٿيا آهيو؟'
ڪنچن امرت جي ڳالهين کي ڪنهن حد تائين قبول ڪندي هئي پر اندر ۾ هن کي انگريزن لاءِ نفرت هئي. شاردا بين ماسترياڻي ۽ لليتا جي ڇاپ دور ئي نه ٿيندي هئي. ڏينهون ڏينهن چٽي ٿيندي ويندي هئي ڪنچن اهو سڀ وساري امرت گنگابا ۽ گھر جي ماحول مطابق ٿيڻ جي ڪوشش ڪندي هئي ، پر جڏهن امرت جو من رَکڻ جي ڪوشش ڪندي هئي ته گنگابا جي غصي ۽ ايرکا کي سهن ڪرڻو پوندو هو. امرت ته سڄو ڏينهن ٻاهر هوندو هو. مٿان وري هو مڙس ٿي ڇٽي وڃي. گنگابا مهل ڪمهل ڪنچن کي آدرش استريءَ جا پاٺ پڙهائيندي ، ڌمڪائيندي رهندي هئي. ڪڏهن ڪڏهن ته ڪنچن کي لڳندو هو ته هوءَ مزدور جيان شفٽ ۾ جي رهي آهي. صبح شام پتيءَ جي مرضيءَ مطابق ۽ ڏينهن سڄو گنگابا جي حڪم مطابق. هتي پنهنجي خواهش مطابق جيئڻ جو ڪو موقعو ئي ڪونه هو. ها هڪ ڀيرو کيس هڪ موقعو مليو هو. اهو گوتم جي جنم کان اڳيون ڏينهن هيو.ڦڳڻ چيٽ جا ڏينهن هئا. بمبا گرائونڊ ۾ وڏو منڊپ ٻڌو ويو هو. ڪانگريس مها سڀا جو اڌيويشن هئو. ساهري هجي هاته ڪانگريس جي ڪاريه ڪرم لاءِ پڇ پاڇ به نه ڪري ها. گھروارن کي به نه وڻي ها. سهرو سڄو ڏينهن انگريز عملدارن سان گڏ لهه وچڙ ۾ هوندو هو. وري هن جو واپاري دماغ، ڪنهن جو پاسو کڻڻ يا مخالفت ڪرڻ ۾ مڃيندو ئي ڪونه هو. امرت جو رخ ته صاف هو. انگريزي رهڻي ڪهڻي ۽ پڙهائيءَ طرف هن جو لاڙو هو. هتي پيڪي ۾ پيءُ کي سڀا ۾ ويندو ڏسي ڪنچن کان رهيو نه ٿيو. هوءَ وشو کي وٺي ويئي.
وڏو وشال پنڊال، سامهون منچ ۽ عوام جي بئٺڪ ويَوَسٿا ۾ هڪ طرف مرد ته ٻي طرف عورتون. عورتن جو تعداد وڌيڪ هو. منچ مٿي ٻي قطار ۾ سانوري ٿوري ٿلهي سائوٿ جي ساڙهيءَ ۾ ملبوس اهڙي هڪ مائي ويٺي هئي. ڪنچن کي پوءِ سندس نالو معلوم ٿيو. هوءَ سروجني هئي. شروتائن ۾ گھڻن ماڻهن جي مٿن تي کاڌي ٽوپيون پاتل هيون. ڪنچن کي گانڌيجي ۽ نهروجيءَ جو پهريون درشن هميشهه جي لاءِ ياد رهجي ويو. نهرو جي پهرين نظر ۾ ڪنهن سُپني جهڙا سندر ۽ پُرڪشش لڳي رهيا هئا. گانڌيجي ماءُ ڌرتيءَ جو ماڻهو. سندن سنهڙو شرير ڏسي عجب لڳي ته هن مٺ هڏن جي مالها ۾ اهڙي ته ڪهڙي برقي طاقت هوندي جيڪا مڙدن کي به اٿاري ويهاري ٿي سگھي؟ گانڌيجي هڪ سادي سرل انسان جيان پنهنجي ڳالهه عوام اڳيان رکندا هئا. ڪو پاڙيسري توهان سان ڳالهائيندو هجي تيئن. سندن ڳالهين ۾ کُهري انوڀو جي آتميتا هئي. هو ڪنهن بزرگ جيان دل جي سوجھري سان ٻڌندڙن کي وشواش ۾ وٺندا هئا ۽ ٻڌندڙ کي ڪل به نه پوي تيئن مٿن جادو ڇانئجي ويندو هو. هو شرڻ اچي ويندا هئا. گانڌيجيءَ ڏانهن نهاريندڙ ڪنچن اچانڪ حيرت ۾ پئجي وئي. منچ وٽ ٺاهيل نوڙيءَ جي ريلنگ جي پاسي ۾ لليتا بيٺي هئي. لليتا کي کاڌيءَ جي سفيد ساڙهي پاتل هئي ۽ مٿي تان اوڍيل هيو.ڪنچن ٻئي ڇيڙي کان کيس سڏڻ ويئي پر پنهنجي وديشي ساڙهيءَ تي نظر پوندي سندس آواز جھڪو پئجي ويو. هوءَ سڀا ڇڏي گھر هلي آئي. ٻئي ڏينهن صبوح جو سويل ئي گوتم جو جنم ٿيو.
ڪنچن جڏهن جڏهن به ڪا سڀا جلوس ڏسندي هئي ته سندس نظر لليتا کي ڳوليندي هئي. هن کي ٿيو ان ڏينهن لليتا کيس سڃاتو ڪونه اهو سٺو ٿيو. وديشي ڪپڙن ۾ سجيل هن کي هن سان گڏ باندر سينا ۾ شامل ٿيڻ جي چاهڪ ڪنچن ڪٿان ٿي ڏسجي ؟ پر هڪ رات لليتا اچانڪ نظر آئي، ڪنهن پڇر تاري جيان.
ان رات ڪنچن ۽ امرت 'اڇوت' فلم نهارڻ ويا هئا. فلم ۾ گوهر بانو ۽ موتي لال اداڪاري ڪئي هئي. امرت اسان جي هڪ گجراتي چندولال شاهه جي فلم جي واکاڻ ڪندي ٿڪجيو ئي نه پئي. ڪنچن کي گھڻو ڪجھ چوڻ جو من ٿيو پئي ته، اسان جي گجراتي گانڌيءَ جا ويچار به هن فلم ۾ آهن. پر هن ڪجھ نه چيو. گھر اچي ڏٺائين ته مهمان خاني ۾ لليتا جيا سان ڳالهيون ڪري رهي هئي. ڪنچن کن پل لاءِ ڊڄي وئي. لليتا ڏٺو. هن ڊوڙي لليتا کي ڀاڪر پاتو ۽ الڳ ٿيندي چيو ' تون به واهه جي آهين ڪنچن، تو تنهنجي گھروارن سان به ڳالهه ناهي ڪئي ته توکي هڪ ماماٽ آهي، جنهن جو نالو لليتا آهي، جيڪا ٻال وڌوا آهي۽ سوامي نارايڻ جو گج پاتو اٿس ۽ ها شاديءَ ۾ هوءَ آئي ڪونه هئي.' لليتا اڄ سڃاپجي نه پئي. هن کي مرون رنگ جي ساڙهي پاتل هئي. مٿو ڪوڙيل هو ۽ گلي ۾ ڪنٺي پاتل هيس. لليتا مهنو ترسڻ جو پلان ظاهر ڪيو. هونئن ته هوءَ پڦيءَ وٽ آئي هئي پر اتي ريوا جي طبيعت صحي نه هوئڻ جي ڪري هتي رهڻي هئي. ڪنچن کي ڊپ لڳو ته متان امرت کي اصل ڳالهه جو پتونه پئجي وڃي.هونئن ته پيڪي مان ڪا خبر پئجي اهو مشڪل هو. ٻئي پٽ چندرڪانت جي جنم کان پوءِ پيڪن جي حالت هيڻي هئي.
گوتم جي ڄم واري وقت ڪنچن ڄاتو ته پيءُ جو گھر هاڻي گھر نه رهيو آهي. ڏاڏي وڏي گھر جي ننهن طور ڪنچن کي ڏسي رهي هئي. ماڻس ريوا ڏينهون ڏينهن ديا جوڳي ٿي رهي هئي. گھر جون ننڍيون وڏيون ذميواريون پاڙي واري نرملا پاڻ تي هموار ڪري رهي هئي. بي اولاد نرملا ماسيءَ جو مڙس کنڊ جي مل ۾ نوڪري ڪندو هو. ڪڏهن ڪڏهن ٻن ٻن شفٽن ۾ به ڪم ڪرڻو پوندو هوس. سڄو ڏينهن اڪيلي ۽ واندي نرملا ماسي ٽيم ڪڍڻ جي لاءِ ته ڪڏهن ڪم ڪار ۾ مدد ڪرڻ جي واسطي ايندي رهندي هئي. ڪنچن کي ٻار به هن ئي ڄڻايو هو. هڪ ڏنهن هن ڏٺو ته ماسي روٽي پچائي رهي هئي ۽ پڻس روٽي کائي رهيو هو. هن کي غصو لڳو پر پاڻياريءَ تان پاڻي پي واپس آئي. ماڻس ته پنهنجا سارا پتا هيٺ ڦٽا ڪري ڇڏيا هئا.هوءَ راند مان ٻاهر نڪري وئي هئي. هن وٽ هڪ به لهڻ جهڙو پتو رهيو نه هيو. هوءَ ته بس ائين ئي ڀيچي بڻي ويٺي هئي ۽ راند کيڏڻ وارو ناٽڪ ڪري رهي هئي. وشوناٿ کي ولايت ۾ وڪالت جي پڙهائيءَ کان سواءِ ڪجھ ڏسجي نه رهيو هو. گھر هوريان هوريان نرملا ماسيءَ جي چنبي ۾ اچي رهيو هو. ڪڏهن ڪڏهن ڪنچن کي پڻس تي ڪاوڙ ايندي هئي تڏهن امرت چوندو هوس ' تون تنهنجي پيءُ جو ته ويچار ڪر.' پر هن جو من مڃيندو نه هو. ڇا جي لاءِ ڪنهن هڪ سان نياءُ ڪرڻ جي لاءِ ٻئي سان انياءُ ڪجي؟
لليتا جي اچڻ سان جيا ڏاڍي خوش هئي. هوءَ ستت ئي لليتا جي اڳيان پويان نچندي رهندي هئي.ڪلاڪن جا ڪلاڪ هو سڀ رهاڻيون ڪندا رهندا هئا. پتي، ٻارن ۽ گھر جي وچ ۾ ڦاٿل ڪنچن لليتا سان گڏ آرام سان ويهڻ جي لاءِ واندي ئي ڪٿي ٿيندي هئي. تنهن ۾ به گنگابا جي موت کان پوءِ عزيزن رشتيدارن کي ۽ وهنوارن کي به هن کي ئي منهن ڏيڻو پئجي رهيو هو. اڄ ڪنهن جي گھر پٽڙو ڄائو آهي ۽ خوشي ملهائڻي آهي ته ڪنهن کي پڇڻ لاءِ وڃڻو آهي. فلاڻو ماڻهون جاٽ تي وڃي رهيو آهي جنهن جي ڪري کيس پيسا ۽ ناريل ڏيڻ لاءِ وڃڻو آهي. ته فلاڻي اديءَ جي سس گذاري وئي آهي ته اتي ويهڻ لاءِ وڃڻو آهي. ان ۾ به ڪنچن جي لاءِ سڀ کان وڏو مٿي جو سور ته امرت ! امرت کي اهي ڳوٺاڻا رواج ڪونه وڻندا هئا. ڪنچن کي سهري جي ڪري اهو سڀ ڪرڻو پوندو هو. ماڻهو ته چون ' گھر ته مائيءَ جو' خبر ناهي گھڻو؟
لليتا صبح جو ڪمرو بند ڪري چار ڪلاڪ پوڄا ڪندي هئي. رات جو دير تائين جاڳندي هئي. چوندي آهي، جپ ڪندي آهيان.ڪنچن کي لڳندو آهي جيا سندس ساهيڙي ڦري ورتي آهي. هوءَ فرياد ڪري ته ڪنهن کي ڪري؟ امرت ڪڏهن ڪڏهن لليتا جي ڪرت ڪار ڏسي چوندو هو: هيتري ننڍي عمر ۾ ڇوڪري وڌوا ٿي وڃي ته ماءُ پيءَ کي گھرجي ته کيس ٻئي ڪٿي پرڻائي ڇڏين. ان جي برعڪس تنهنجو مامو ــ مامي ڪهڙا نه راڪاس آهن جو ويچاريءَ کي گج پارائي ڇڏيو اٿن! ان جڳهه تي مان هجان ها ته وِڌوا ڇوڪريءَ جي ٻي شادي ڪرائي ڇڏيان ها. ڪنچن جي چهري تي مذاق جي ريکا ڏسي هن چيو، 'ڏس ٻڌ مان چوان ٿو اهو سوفيصد چوان ٿو. توکي خبر ناهي.جيا ٻال وِڌوا آهي.مون وانگر هن جو به تڪڙو مڱڻو ٿيو هو. مان هن کي پاڙهيندو آهيان. پوءِ هن کي ڪو پڙهيل سڌريل ڇوڪرو ڳولي پرڻائي ڇڏيندس. هي سنياس به هڪ طرح جو جيئڻ جو بهانو آهي. ڌرم جو بهانو يا عذر ڏيئي اسان بدعنواني وڌائيندا آهيون.لوڙهو ٺاهي اسان گھيڙ ڳولهڻ جي پريرڻا ڏيندا آهيون. '
ڪنچن کي لليتا سمجھ ۾ نه ايندي هئي.ان ڏنهن بمبا گرائونڊ ۾ ڏٺل لليتا ۽ اڄ واري لليتا ۾ ڪافي ڪجھ فرق هو. هڪ ڏينهن اهو راز پڌرو ٿيو. لليتا کي هت ايندي پندرهن کن ڏينهن ٿيا هئا. هڪ رات ڪنچن اچانڪ جاڳي ويئي هئي. هن ٻاهر اچي ڏٺو. پويان طبيلي جي طرف کلندڙ دروازو کليل هو. هن کي ٿيو غلطيءَ سان در کليل رهجي ويو هوندو. هوءَ بند ڪرڻ جي لاءِ وڃي رهي هئي ته هن ڏٺو ته پوئين ڀت واري پاسي ڪوئي وڃي رهيو هو.ڪنچن هن کي سڃاڻڻ جي ڪوشس ڪئي. اتي ڀت جي ٻاهرئين پاسي کان ٻه ڀيرا بيٽريءَ جي روشني پئي. انهي الپ جھلپ روشنيءَ ۾ هن لليتا کي سڃاتو. ڪنچن دروازي جي آڏو بيٺي هئي. لليتا ڪجھ دير کان پوءِ واپس آئي ۽ تڪڙي تڪڙي وڃي جيا واري ڪمري ۾ سمهي رهي. اها سڄي رات ڪنچن سمهي ڪانه سگھي.
اسڪول ۾ پڙهنديون هيون اتان کان لليتا ڪنچن جي ساهيڙي هئي. لليتا سندس پيءُ جي ستياگرهه جي لڙائيءَ واريون ڳالهيون ڪندي هئي. ڪنچن ڪنهن اتهاس مان زندهه ٿيل ڪارنامن جيان حيرت مان ٻڌندي هئي. شاردا بين ۽ لليتا سوديشي مومينٽ لاءِ اسڪول ڇڏيو هو تڏهن ڪنچن کي ٻيڻو ڏک ٿيو هو. هڪ ته هنن جي سنگت ٽٽڻ جي ڪري ۽ ٻيو هنن سان گڏ نه وڃي سگھڻ جي ڪري. ڪنچن کي لليتا جي ايرکا ٿيندي هئي. پاڻ سڀ ڪجھ ڇڏي نه سگھي پر هيئنر لليتا جي مدد ڪرڻ جو سنتوش محسوس ڪري رهي هئي. هن گھر ۾ ڪنهن کي به لليتا جي سچي سڃاڻپ نه ڏني هئي. امرت هڪ اڌ ڀيرو پڇيو به هو پر هن کي اونهاڻ ۾ وڃڻ جو وقت نه هو. گانڌيجيءَ “ڪرين گي يا مرين گي” جو نعرو اهنسڪ ويڙهه لاءِ ڏنو هو پر “هند ڇڏيو” جي اعلان جي ڪري عوام رستن تي اچي ويو هو. هن انڌاڌُنڌيءَ ۾امرت رات ڏينهن ڌنڌي جي ڊوڙا ڊوڙيءَ ۾ لڳو پيو هو ۽ ميئر ديوشنڪر صلح مسلحتن ۾ رڌل هوندو هو، پر راتوڪي گھٽنا ڪنچن کي چنتا ۾ وجھي ڇڏيو هو. اگر لليتا پڪڙجي ويندي ته؟
ٻئي ڏينهن هن لليتا کي اڪيلائيءَ ۾ پڇي به ورتو.
لليتا ظاهري طور سوديشي مومينٽ ۽ سماج سڌارن وارا ڪم ڪندي هئي پر خفيا طور هوءَ انقلابين سان جڙيل هئي. جنهن جي پويان به هڪ گھٽنا هئي.
لليتا ڪافي سمجھي ٻجھي ڪنچن جو گھر پسند ڪيو هو. انگريزن جي وفادار ڪٽنڀ ۾ آسرو وٺي ته پوليس وارن کي شڪ نه پئي. مٿان ڪنچن جي رشتيدار طور رهڻ ۾ گھر جو ميٺاج ملي رهي. جنهن گھر ۾ صرف گجراتي هئڻ جي ناتي ڇهن مهنن جيڏو آسرو ملي وڃي اتي لليتا جو سماويش نه ٿئي اهو ڪيئن ٿو ٿي سگھي؟
لليتا منڍ کان وٺي ڳالهه ڪئي.اسڪول ڇڏڻ بعد شاردا بين ماسترياڻي جيڪا 'گانڌي سيوا سينا ' جي سڪريٽري هئي. انهي جي رهنمائيءَ ۾ هڪ باندر سينا جي رچنا ڪئي. هيءَ باندر سينا هٿ سان لکيل يا ليٿو ڪيل پترِڪائون ورهائي سوديشي آندولن جو پرچار ڪندي هئي. ريليون ڪڍندي هئي، پرڀات ڦيريون ڪندي هئي، ۽ صفائيءَ جا ڪم ڪندي هئي.ڪڏهن ڪڏهن ڏکئي وقت ۾ نيتائن کي ڳجھا نياپا پهچائيندي هئي.لليتا باندر سينا جي ليڊر هئي. پر هڪ ڏينهن سڀ ڪجھ بدلجي ويو. ڏهاڪو سالن پهريان جي ڳالهه هوندي.
پنچ مکا هنومان مندر جي تهه خاني ۾ليٿو ڪڍڻ واري مشين تي پتريڪا ڇپجندي هئي. شاردابين ڇاپيندي هئي.لليتا ۽ هن سان گڏ سنيهه لتا پترڪا وٺڻ آيون هيون. مندر جي ڀنڊاري طور استعمال ٿيندڙ تهه خاني ۾ اناج جون ٻوريون پيون هيون. اچانڪ گوليءَ جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو.شاردابين ترت لليتا ۽ سنيهه لتا کي ٻوريءَ ۾ لڪايو.مشين بند ڪيو ۽ ڏاڪڻ چڙهي ٻاهر نڪري ڌرپڪڙ ڪرائڻ ويئي. پر اڌ وچ ۾ پوليس کيس پڪڙيو ۽ ڏاڪڻ تان ڳوڻ جيان گيسري ٻاهر کڻي ويئي. چور قدمن سان لليتا ۽ سنيهه لتا ٻاهر اچي ڏٺو. شاردابين جا هٿ پير ٻڌي پوليس کيس سمشان طرف وٺي وڃي رهي هئي. جنهن استريءَ وِڌوا ٿيڻ کان پوءِ پنهنجي پتيءَ جي چتا سان گڏ جلڻ جي بدلي جيون جي جوالا قبولي هئي. تنهن کي ڪنهن اڻڄاتل لاش سان گڏ چتا تي چاڙهي ڇڏي. شاردابين جي هن ٻليدان جو ڪٿي به ڪو ذڪر ڪونه ٿيو. سنيهه لتا واپس گھر آئي. ائين بنا ڪجھ ڪرڻ جي ، بنا مخالفت جي مرڻ کان ڀلي هنسا ته هنسا پر مقابلو ڪري مرڻ جو وچن وٺي لليتا “ آتمنِشٺ يُوتي سماج” سان جڙي وئي. هيءَ سنسٿاظاهري طور سوديشي هئي ۽ اندروني طور انقلابي.
ائين ٻٽي چلت سان اگر ڪم سڦل به ٿئي ته ڇا؟ پهريون ڀيرو ڪنچن کي ٿيو ' هوءَ ڀلي هڪ سامانيه گھرڌياڻي آهي پر ڪنهن کي ٺڳي ته ڪونه ٿي ۽ هاڻي ته بلڪل ئي نه. هن لليتا کي اچڻ سان ئي چوويهن ڪلاڪن جي اندر ٻيو انتظام ڪري وٺڻ جو چئي ڇڏيو.
لليتا ويئي. پر ....