32
ماڻهو منهان منهن ڪجھ چون تنهن کان اڳ ڪنچن ظاهر ڪيو ته “ هاڻي مونکي آتم ڪلياڻ جي لاءِ ڀتو ٻڏڻو آهي. گھڻا سال ڪيم. ٻار وڏا ٿي ويا آهن. ٽيئي ڪمائيندا آهن. هاڻي ڪنهن جي لاءِ سڀ گڏ ڪريان؟ مونکي هاڻي بس پاڻ جيتري سوڙ، ٻه جوڙون ڪپڙا ، مُٺ انَ جي ....! ٻارن جو نصيب ٻارن سان. ڪلهه جي ڪنهن کي ڪل؟ سنت تڏهن ئي ته چون ٿا ـــ پوت سپوت توڪا ڌن سنچي؟ پوت سپوت توڪا ڌن سنچي؟ اگر سنتان سپوت آهي ته پوءِ هنن لاءِ ڌن سمپتي گڏ ڪرڻ جي ڪهڙي ضرورت آهي؟ ڪُلوان پرجا نپجي ته پٿر ٽوڙي پاڻي ڪڍي. وري ڪپوت سنتان لاءِ ملڪيت ٺاهڻ مان ڪهڙو فائدو؟ توهان جي رت ست جي ڪمائي بي لکڻي پرجا ڌوڙ ڌاڻي ڪري ڇڏي. ڌن سمپتيءَ جي ويرٿتا ڪنچن کان وڌيڪ ٻيو ڪير ڄاڻي؟ ڪراچيءَ ۾ هئي تڏهن ڇاڇا نه هيو؟ اهڙي آسماني سلطاني ڏسڻ کان پوءِ ڀوشيه جو ڀروسو ته ڪو بي سڌو ئي ڪري!
ٻار به ڪنچن کي برهمڻڪو ڪم ڪرڻ کان منع ڪندا هئا. چندرڪانت نوڪري چڙهندي ئي چئي ڇڏيو “ امان هاڻي کان مان توکي پيسا موڪليندس.” چندر ڪانت ڪڏهن سو ته ڪڏهن ڏيڍ سو روپيا موڪليندو رهندو هو. ڪنچن جو گاڏو ته ننڍن وڏن ڪرم ڪانڊن سان هلندو پيو رهندو هو. هاڻي ٻن ٽن گهرن مان ئي اٽو وٺڻ ويندي هئي. کيس روڪ پيسن جي تمام گھٽ ضرورت پوندي هئي. ڀاڄيءَ پن ته ان جي مٽا سٽا تي ملي ويندا هئا. اڌ سير کير ته روز ٺاڪر صاحب جي حويليءَ تان ايندو هو. ڪنچن چندر ڪانت وارا موڪليل پيسا گڏ ڪندي ويندي هئي.هن کي هيو ته ڪلهه سڀاڻي ڀاءُ ــ ڀيڻ جو پرسنگ اچي بيهندو. شاديءَ ٽاڻي چندرڪانت جي. پي. ايف. مان لون وٺڻ جي ڳالهه ڪڍي ته ڪنچن منع ڪري ڇڏي. ٿورا گھڻا پيسا ڪنچن وٽ هئا. چندرڪانت به بچت ڪئي هئي. اروڻا ۽ ڪارتڪ وٽان به سٺي اهڙي رقم نڪتي. اروڻا جيا سان گڏ رهندي هئي انهيءَ ڪري سندس ايڏو ڪو خاص خرچ نه هيو. جيا جي وري خاص تاڪيد هئي ته خرچيءَ لاءِ پيسا کپن ته گھري وٺج، پر پگھار ته سڄي ساري جمع رهڻ کپي.
شاديءَ کان پوءِ سڀاويڪ آهي ته چندرڪانت کي نئون گھر ويَوسٿت ڪرڻو هو. مٿان سندس سهري جي گھر جي جوابداري به هئي. ڪارتڪ وڏي ڀاءُ کي هلڪو ڪري ڇڏيو ، هو ڪنچن کي نيمت پيسا موڪليندو رهندو هو. ڪنچن چوي:
“ هيڏن سارن پيسن کي مان ڇا ڪريان؟“
“ ڇو اروڻا کي پرڻائڻو ناهي ڇا؟”
“ ها، پر تون اتي ممبئيءَ ۾ جمع ڪندو وڃ. جنهن جو وياج به ملندءِ.”
“ نه اتي مونکان واپرائجي وڃن. تون هتي پوسٽ ۾ کاتو کولائي ڇڏ.
ڪنچن سمجھائيندي هئي “ تون ڪجھ ٿانئيڪو ٿي. توکي به پرڻجڻو آهي. گھر هلائڻو آهي.”
“ امان، ڏيڍ پيري کي ڪير ڇوڪري ڏيندو؟ ۽ مونکي سادي ڇوڪري ته هلندي ڪونه. هن کي اڍائي پير هوندا ته ئي اسان جي جوڙي ڄمندي. ” ڪارتڪ ڳالهه کل ۾ ڪڍي ڇڏيندو هو.
“ ويهه، ڏاهو ٿي هاڻي. تنهنجي لاءِ به ڀڳوان ڪٿي نه ڪٿي ڪا ڪنيا ضرور ٺاهي ئي ته هوندي . تو جهڙو نماڻو، ڪمائيندڙ ڇوڪرو هجي ان کي موڙ ٻڌڻ ۾ ڪهڙي دير! جيئن ئي اروڻا جو بلو ٿئي، تنهنجو ئي وارو. مونکي ته وڏي سان گڏ ئي اروڻا کي پرڻائڻو هو پر ڏس نه اڃا هوءَ ڪجھ ٻولي ئي نه پيئي.
شروعات ۾ اروڻا پڙهڻ جو عذر اڳيان رکيو هو. پوءِ نوڪريءَ جو. ڪنچن کي ائين هيو ته چالو نوڪريءَ پرڻجندي. پر پوءِ ته هن صاف انڪار ڪر ڇڏيو. چندرڪانت ٻه چار دفعا سٺن عهدن تي نوڪري ڪندڙ سٺا ڇوڪرا ڳولهي آيو، پر ڏسڻ جي ڳالهه ته دور اروڻا ڇوڪرن بابت ٻڏڻ جي به منع ڪري ڇڏي. ڪنچن ۽ جيا سمجھايس پر هن جو ته هڪ ئي جواب هيو:
“ امان، هن وڪاس گرهه ۾ صبح کان شام تائين ڪيتريون ئي مايون ڏسندي آهيان. شادي ڪري موج ڪنديون هجن اهڙو هڪ به مثال ڏسڻ ۾ ڪونه ٿو اچي. هميشهه پيڙهجڻو، چِلهجڻو ڪنهن نه ڪنهن جو زورٻر سهڻو. مونکي ته شادي لفظ کان نفرت ٿيندي پئي ٿي وڃي. هاڻي تون ئي چئه امان توکي شادي ڪري ڇا مليو؟ سڄي زندگي گھر جو بار ڊوهيندي رهينءَ ۽ بابا؟ ٻي شادي ڪرڻ کان اڳ ڪڏهن ويچار ڪيو هوندو ته منهنجي زال ۽ ٻارن جو ڇا؟ ڇڙو هيو انهيءَ ڪري هن کي ڊوڙڻو هيو ۽ لاهي ملي ويس.
ڪنچن امرت جي بچاءَ ۾ ڇا چوي. اگر هن جو خط مليس ها ته.
“ ڌيءَ، اسان کي ڪهڙي خبر ته تنهنجي پيءَ ٻي شادي ڪرڻ کان اڳ ڇا سوچيو هوندو؟ هن ڪنهن مجبوريءَ جي ڪري ئي ٻي شادي ڪئي هوندي. ڄاڻڻ سمجھڻ جي بنا ٻئي کي دوش ڏيون ته اسان جي انسانيت لڄي. ماڻهو پاڻ خراب نه هوندو آهي، وقت خراب هوندو آهي. انهيءَ ڪري ئي انسان ڀل ڪري ويهندو آهي. اسان کي ڪنهن ستايل ماڻهو لاءِ به تڪڙي رائي نه ٻڌڻي کپي. جڏهن ته هي ته پنهنجو ماڻهو آهي. ۽ تون منهنجي ڳالهه ڪرين ٿي نه. مان عورت آهيان. سنهڙن اهڙن ڪکن ڪانن کي به آکيرو سمجھي زندگي گذاري وڃڻ جي مون ۾ سگھ آهي انهيءَ ڪري ته قدرت مونکي ماءُ بڻجڻ جو وردان ڏنو آهي. اسان جي رچيل ڪائنات ئي اسان کي جيئڻ جو ٻر ڏئي ٿي. ڌيءَ ٻيو ته ڇا چوان ماءُ هوئڻ جي ڪري منهنجي هڪ مرجات آهي، پر هي مان توهان سڀني کي وڏا ڪري سگھيس، اهو هنن جي پريم ۽ پاٻوهه جي ڪارڻ ئي. پُٽ ڏيو ۽ وٽ هجن پر تيل بنا ته سڀ ڪجھ بيڪار آهي نه.”
“ ته پوءِ هيءَ پڦي؟ هيڏا سارا سال ٿي ويا آهن پڦڙ منهن به ڪونه پاتو آهي ۽ ڪا چٺي به ڪونه لکي اٿن، هي ته چوڻ خاطر پرڻيل آهن. باقي ڪنوارن جهڙو ئي جيون آهي هنن جو.”
جيا جي ڳالهه اچي ته ڪنچن کي منهن سبي ڇڏڻو پوي. اروڻا جي هڪڙي ئي ڳالهه هئي، پرڻجو چاهي نه پرڻجو، آخرڪار عورت کي اڪيلي ئي پار لهڻو آهي. ته پرڻجي ڪشتيءَ ۾ هروبرو بار ڇو وڌائجي!
ڪنچن ڏٺو ته اروڻا جيون جي آڌار کي جيون جو بار چئي رهي هئي. هن کي ٿيو هنن سڀني ڳالهين جو ڪو مطلب ناهي. بحث مباحثي ۾ ٻه لهرون وڌيڪ اٿن. جيون ۾ ڪيترا ئي ستيه انڀوَ کان پوءِ سمجھ ۾ ايندا آهن. اڄ ته ٻانهن ۾ ٻر آهي هيئين ۾ همٿ آهي انهيءَ ڪري ڪشتي هلائڻ آسان لڳي ٿي. پر عمر جي ڪنهن موڙ تي هن خالي ڪشتيءَ جي بار جو ارٿ سمجھ ۾ ايندو تڏهن ؟ صفا سڃ جو ٻوجھو اهڙو ته چٻو ڪر ڇڏيندو آهي جو ڪڏهن ڪڏهن ماڻهو هٿ ۾ رکيل پتوار هڻڻ ڇڏي ڪري ڪشتيءَ کي هوا جي حوالي ڪري ڇڏي ٿو. ان وقت ڪنارو يا پتوار ، ٻنهي مان ڪجھ به هن جي هٿ ۾ هوندو ناهي.
ڪنچن کي رات ڏينهن اروڻا جي چنتا ڪوري کائيندي هئي. اروڻا ڪونه پرڻجندي ته ڏونگر جيڏي زندگي ڪيئن ڪڍي سگھندي؟ ڀائر سٺا آهن پر هو پنهنجي سنسار ۾ کوئجي ويندا، پوءِ ڀيڻ جي سار سنڀال ڪيتري لهي سگھندا؟ اروڻا صرف مانيءَ جي محتاج ڪونهي، پر ماڻهوءَ کي مانيءَ کان علاوهه ٻيو به گھڻو ڪجھ گھربل هوندو آهي. ڪارتڪ اروڻا پرڻجي وڃي پوءِ پرڻجڻ جي ڳالهه ڪري ٿو. چندر ڪانت جي وهانو کي اڄ ڪلهه ڪندي پنج سال ٿيڻ تي آهن. ڳوٺ جا ماڻهو ته وهانو جي ٻئين سال ئي پيڙن جي گھر ڪندي “ ٻڌاءِ گوراڻي ماءُ ، هاڻي ڪڏهن ٿي پيڙا کارائين؟” ڪو چوندو هو “ ادا پيڙا ئي ڇو، لڏون کارائيندي، موڙيءَ کان وياج وڌيڪ مٺو هوندو آهي.” ڪنچن به انتظار ۾ هئي ته ڪڏهن ٿي وشاکا اميد سان ٿئي! پر هوءَ چوندي هئي اڃا ته ڪنوار ننڍڙي ٻار آهي، هيڏي هوڏي گھمي ڦري سندس من ٺري پوءِ ڀلي ذميواري وڌي ته ڪو هرج ڪونهي.
هاڻي ته ماڻهو پيڙا ڪونه ٿا گھُرن. ڪنهن ڊاڪٽر، يا پير فقير جا نالا سرناما ڏيڻ لڳا آهن. ڪنچن کي ٿيندو هوته ڇا ديوشنڪر شڪل جي خانداني ول اڳيان ڪونه وڌندي؟ سوال سان گڏوگڏ هن جي چِت ۾ ايوَ وارو خط به چمڪاٽ ڏيئي ويندو هو. هن جو پٽ ته امرت جو نالو رکندو نه؟ ڪهڙي خبر؟ پرديس ۾ استريءَ جي ٻي شادي ڪرڻ ڪا نئين ڳالهه ڪونهي. وري هيءَ ته پيسي پڃڻ ۾ سکي مائي آهي. ٻار سميت سندس هٿ جھلڻ وارو ڪو نه ڪو ملي ويندس. ڇا ايوَ جو ٻيو گھروارو امرت جي پٽ کي پنهنجو اصل نالو رکڻ ڏيندو؟ ڪنچن ههڙا بنا منهن مٿي وارا ويچار ڪري آڪڙجي ويندي هئي. هوءَ سڀ ڇنڊي ڇڏڻ جي ڪوشش ڪندي هئي پر ......
هڪ شام جو ڀلاڀائي ڪيسر جي هٿان اخبار ڏياري موڪلي. ڪنچن کي حيرت ٿي، اهڙو ته ڇا هوندو هن اخبار ۾؟ هن اخبار جا پنا پلٽيندي آخرين پنو ڏٺوته ان پني تي پنج کن استرين جا گجرات جي مکيه منتريءَ سان گڏ فوٽو هئا. جن ۾ جيا به هئي. گجرات سرڪار پاران پسند ٿيل عورتن جو هڪڙو وفد اسلامڪ ملڪن جي ملاقات تي وڃي رهيو هو. مهني ڀر جي سفر دوران اهو وفد مسلم عورتن جي حالتن جو جائزو وٺندو. الڳ الڳ ديسن ۾ هي وفد ڀارت جي عورتن بابت تقريرون به ڪندو. شريمتي ذرينا انيس سيد جي رهبريءَ ۾ هي وفد ايندڙ اٺين تاريخ تي روانو ٿيندو. ڪنچن ٻئي ڏينهن صبح جو احمدآباد لاءِ نڪري ويئي.
جيا کي ڇڏڻ ڪنچن ممبئي ويئي. ڪارتڪ کي به سماچار موڪليا ويا هئا انهيءَ ڪري هو اسٽيشن تي آيو هو. ڪارتڪ کي ڏسي ڪنچن کي ٿيو، هاڻي سرير ٿورو ٺيڪ ٿي ويو اٿس. جيا ته چيوبه سهي، ڪارتڪ توکي هيڏن ورهين کان پوءِ لوج جي ماني لڳي آهي. ٿورو رنگ به کليو اٿئي.۽ تازو توانو به ٿيو آهين. موٽ ۾ ڪارتڪ ٿورو مشڪيو. جيا جو هوائي انهي ڏينهن ئي دير رات جو هو. اسٽيشن کان سڌو ايرپورٽ تي وڃڻو هو.
اخبار ۾ جيا جي پرديس وڃڻ بابت پڙهي، هفتو کن اڳ احمدآباد پهچي وڃڻ جي تياري ڪرائي.ممبئي تائين ڇڏڻ ويئي تيستائين ڪنچن اتساهه ۾ هئي. سڄي گجرات جي مهلا ڪاريه ڪرتائن مان ڪنچن جي پسندگي ٿي هئي اها ڪا ننڍڙي ڳالهه ڪانه هئي. پر جيئن ئي ٽيڪسي ايرپورٽ پهتي ۽ ڪنچن هيٺ لٿي ته سندس پير ڏڪڻ لڳا. ڪارتڪ ۽ جيا وڃڻ کان اڳ واريون ڪارروايون پوريون ڪرڻ جي لاءِ ڪائونٽر تي ويا. ڪنچن ايئرپورٽ جي وسيع لائونج ۾ ڪرسيءَ تي ويٺي سامان سنڀاليندي رهي. سامهون دروازي جي هن پار آيل، ايندڙ يا اڏامڻ جون تياريون ڪندڙ جهاز ڏسجي رهيا هئا. مٿان ڏهن ڏهن منٽن تي گھرڙاٽ گگن گونجائي رهيا هئا. ڪنچن ٿيلهو کڻي ائين ويٺي هئي ڄڻ سڀ ڪجھ ڇاتيءَ تي ٻڌي نه رکيو هجي. ايئرپورٽ ڏسندي هن کي پهريون ڀيرو ٿيو ته جيا ديس ڇڏي پردي وڃي رهي آهي. هن جي هنئين تي جھونا ڦٽ اڀري آيا. پرايو ملڪ، الاجي ڪهڙي ڌرتي سڏيندي هوندي؟ ڪٿي جا ان جل کُٽا هوندا ۽ ڪٿي جا قرض نڪتا هوندا؟.
ڪائونٽر وارو ڪم پتائي جيا واپس آئي. پر ڪنچن گھوماٽيءَ ۾ هجي تيئن هن ڪجھ ڪڇيو ڪين. ڪارتڪ ۽ جيا ڳالهائيندا رهيا. اسهڻ کان اڳ جيا ڪنچن کي ڀاڪي پاتي. ڪنچن جي منهن مان مڏ ٻه لفظ نڪتا 'سڻائي ۽ سنڀالج.' جيا سڪيوريٽي چيڪ اپ واري لائن مان ٿيندي اڳيان ڪئبين ۾ ويئي ۽ اکين کان آڏو ٿي ويئي. ڪنچن انهي ڏس نهاريندي رهي. روئڻ کي روڪيائين ته سندس اکين ۾ رڪيل لڙڪ ڳاڙهاڻ بڻجي جرڪي پيا. ڪارتڪ ڪنچن جو وٺجي ويل منهن ڏسي ويچار ۾ پئجي ويو. کيس انيڪ وار ڪنچن ۽ جيا جي پاڻ ۾ آتميتا ڏسي سوال ٿيندو هو، عجب لڳندو هو. ڪڏهن ٿيندو هئس ته ذرينا پڦي بابا جي سڳي ڀيڻ ناهي انهيءَ ڪري امان جي هن سان هيڏي ٺهي ٿي. باقي ماڻهو ته چوندا آهن ' نڻان ڀاڄائيءَ ۾ ته ٻارهون چنڊ ئي هوندو آهي ' ڪارتڪ ڪلهو پڪڙي کيس لوڏيو. “امان او امان، هل هاڻي، پڦيءَ جو جهاز ته دير سان اڏامندو. هاڻي هن کي اسان ڪونه ڏسي سگھنداسين.”
“ ڇا هوءَ ڪڏهن ڪونه ڏسبي؟”
“ تون به واهجي آهين. پڦي ته مهني کن لاءِ وڃي رهي آهي. انهيءَ ۾ هيڏو ڍلو ٿيڻ جي ڪهڙي ضرورت آهي؟”
“ ڪارتڪ مونکي پڻهي به ٿوري وقت لاءِ الوداع چيو هو. پر ڪٿي هن جنم ۾ سندس ٻيهر منهن ڏسي سگھيس! خبر ناهي هاڻي جيا واپس ايندي يا ڀاڻس جيئن ڇڄي ويندي”
“جيا؟”
“ها، پٽ تنهنجي پڦيءَ جو سچو نالو جيا آهي. هوءَ منهنجي سهري جي ستن پٽن جهڙي ڌيءَ آهي. اهو ته اسان قسمت جا ماريل سچو رشتو به جي نٿا سگھون.”
موٽندي ٽيڪسيءَ ۾ سڄي واٽ ڪنچن جيا سان گھاريل وقت کي ياد ڪندي رهي. ڪارتڪ عجيب اهڙي نڻان ڀاڄائيءَ جي ساهيڙپ کي چپ چاپ ماڻيندو رهيو. ڪجھ دير بعد هن کي ڌيان ۾ آيو ته گھر ويجھو ايندو پيو ٿو وڃي. پهريان هن سوچيو هو ته اڄوڪي رات ماءُ پٽ ڪنهن هوٽل ۾ روم وٺي رهندا. پر ڪنچن جي من جي حالت ڏسي هن ڪجھ ڪڇيو ڪين. گھر آيو، ڪارتڪ ٽيڪسي بيهاري ۽ ڪنچن کي “ امان هاڻي ئي اچان ٿو” چئي هو ڏاڪڻ چڙهي ويو. ڪنچن کي ڪجھ سمجھ ۾ نه آيو، ماٺ ماٺ ۾ هوءَ سندس انتظار ڪرڻ لڳي. تقريبن ڏهن منٽن کان پوءِ ڪارتڪ واپس آيو. ٽيڪسيءَ واري کي پيسا چڪائي هن چيو، هلو امان.
ٻه ڏاڪڻيون چڙهي ڪنچن ڪارتڪ سان گڏ مٿي ويئي. ڪمري جو در کليل هو۽ ڊم لائيٽ ٻري رهي هئي. ڪنچن لابيءَ ۾ پير پاتو، هن کي لڳو ته اندر ڪوئي آهي. هن پٺيان ڦري نهاريو. ڪارتڪ سامان کنيو بيٺو هو.