21
هڪ ته ستين مهني، ڪچن مهنن ۾ پيدا ٿيل پُٽ ۽ وري کاٻي پير ۾ کوٽ وارو. ٻار جي پير جي ايڙيءَ جو هڏو ٽيڏو هو ان ڪري پنجو پوئين طرف مڙيل هو. ٻنهي پيرن جون ڄڻ دشائون ئي الڳ الڳ هيون. ڪنچن کي ٿيندو هو، هي ٻار هن جُڳ جو سنتان آهي. ڀارت کي آزادي ملي آهي پر مون جهڙو ڀارت ماتا جو سنتان پنهنجن ٻنهي پيرن تي بيهي سگهڻ جي قابل شايد ناهي پيدا ٿيو.جهڙي ريت سڄو هڪ جنم هاڻ پرائي ملڪ ۾ رهي ويو آهي اتي هاڻي ايندڙ وقت سان ڪهڙيءَ ريت قدم تال ملائي اڳيان هلندي؟ پتي امرت بنا هاڻ گھرو زندگي ڪارتڪ جيان منڊڪائي هلندي ڇا؟هڪ ڀوائتي سپني جيان ويچار ايندي ئي هوءَ ڏڪي ويندي هئي.
چندرڪان ننڍي ڀاءُ جو نالو رکيو ڪارتِڪ. ارُوڻا کيس ڪاڪو چئي چاڳ ڪرائيندي هئي. ننڍي ڀاءُ تي وڏن ڀاءُ ڀيڻ جو پيار وسندو ڏسي ڪنچن پاڻ کي خاطري ڏياريندي هئي “ هي بلڪل امرت جو سنتان آهي. رت کي ئي رت جي ڇڪ ٿيندي آهي.” پر جڏهن سمتا پڇندي هئي.
“ گوراڻي امان، هي تنهنجو جو ڪاڪو ته صفا ٻي ڀانت آهي. ناهي تو جهڙو ۽ ناهي ٻين ڀائر ڀينر جهڙو. خبر ناهي ڪنهن جهڙو آهي؟” سمتا جو سوال ڪنچن جي ڪليجي ۾ گونجڻ لڳندو هو. ان پڙاڏي اڳيان ڪن لاٽار ڪندي چوندي هئي “ منهنجي وڏي سُهري جهڙو آهي.”
کوٽ واري ٻار جي ڄمڻ جي خبر ملي ۽ هري پريا ڪنچن کي پڇڻ لاءِ هلي آئي. نه ته هونئن ته قليل ئي ڪڏهن هوءَ درٻارگڊ کان ٻاهر نڪرندي هئي. ڳوٺ ۾ آڱرين تي ڳڻي سگھجن ايترين مائين سندس منهن ڏٺو هوندو. شاديءَ جي موقعي تي سس سُهري جي ناراضگيءَ جي وجهه سان لوڪ چرچا جو وشيه بڻي هئي ان جي ڪارڻ به ظاهر ۾ سڀني سان هلڻ ملڻ ٽاريندي هئي. وري پاڻ به پردي جي خلاف. درٻارگڊ ۾ هونئن به طوفان اٿندا رهندا هئا انهن ۾ خوامخواهه هڪ جو اضافو ڪرڻ. هري پريا پاڻ کي محل ۾ اڪيلو قيد ڪري ڇڏيو هو. پر ان محل جي سانت جل ۾ ڪنچن جي ڪراچيءَ مان ڀڄي اچڻ بعد هڪ حرڪت آئي هئي. ڪڏهن جيوي جي ننهن ڪيسر ڳوٺ جو ڳالهيون آڻيندي هئي ته ڪڏهن الپ جھلپ اشارو ڪنچن جو ملي. هري پريا ڪنچن جي پيڙا کان اڻڄاڻ ڪونه هئي. بلڪ ڪنهن حد تائين سهڀاڳي به هئي. پهريون ڀيرو ڪنچن هن جي اوٽي تي چڙهي ۽ چيو.
“ نارايڻ پرسن ڪارتڪ سُد نوم ۽ شڪروار” اڳيان وڌايل پيالي ۾ اٽو وجھندي هري پريا ڪنچن جي اکين کي اکين سان پڪڙيندي پڇيو هو.
“ آشيرواد ڪونه ڏيندينءَ امان؟”
“ مون وٽ آهي ڇا جو ڏيانو. ” آشا اپيڪشا جي گهري ملبي هيٺا نستيج جواب آيو.
“ توهان کي ساهيڙي چوڻ جو حق.”
ان ڏينهن کان پوءِ ڪنچن ۽ هري پريا هڪ ٻيءَ کي ڪڏهن “ ساهيڙي” ته ڪڏهن “سکي” چئي سڏينديون هيون. ٻنهي جي دير رات تائين رهاڻ ڄمندي هئي. هري پريا جيوي جي ننهن ڪيسر کي وٺي رات جو ويهڻ ايندي هئي.ان رات ڪنچن کي پڇڻ آئي هئي ته گڏ ڪيسر ڪونه هئي. ڪارتڪ جو پير ڏسي ڪنچن کي احمدآباد وڃڻ جي لاءِ چيو. احمدآباد ۾ ڪو پرديسي ڊاڪٽر ڪوڪ آهي. هري پريا جي ڀائٽيي کي ڄمڻ وقت پير ۾ اهڙي ئي کوٽ هئي. ٽن کن آپريشنن کان پوءِ سال کن ۾ ٺيڪ ٿي ويو هو. کن پل لاءِ ڪنچن کي ٿيو جلد وڃڻ گھرجي پر آپريشن ۽ دوائن جو خرچ ڪٿان ايندو؟. هتي مڏ دال ماني ملي ٿي. ڪنچن جون اکيون آليون ٿي پيون. ڪراچيءَ ۾ “ماتاشري شاردامڻي ديوي اسپتال” ۾ پنجاهه بسترن واري وارڊ جو ارپڻ ڪنچن جي هٿان ٿيو هو. ڪراچي ۾ سماجواڙين، دواخانن، مندرن، ڌرم شالائن، اسڪولن، باغيچن، کان وٺي ڦوهارن ۾ ديوشنڪر شڪل جو دان هوندو هيو.
هري پريا ڪنچن جو من ٻيءَ موڙڻ لاءِ پڇيو، “ چندرڪانت ڇا۾ پڙهندو آهي؟”
“ اتي ته گجراتي ٽئين ڪلاس ۾ هو، هاڻي هت جنهن ۾ ويهارين اهو صحيح. تو وِنودبا کي اسڪول ۾ داخل ڪرايو آهي يا نه؟”
“ ساهيڙي تون به ڇا با، با ڪندين رهندي آهين؟”
“ اڙي ادي ننڍي هيس تڏهن هڪ ڀيرو هڪ درٻار جي ڌيءَ کي توڪارو ڏنو هيم ته ماستر ۽ ماءُ ٻنهي جي مار کاڌي هيم.”
اهو ته سڀ ويو هاڻي راڄواڙا ويا، خير ونود کي احمدآباد ڀاءَ جي گھر پڙهائيءَ لاءِ ڇڏي اٿم. حالانڪ هائيڪم با ناراض آهن.”
“ ڪير تنهنجي سس؟”
“ها، صاحب سندس ماءُ جو نالو رکيو آهي. هونئن ته انگريزيءَ ۾ ٿيندو آهي هاءِ ڪمانڊ پر انهيءَ جو هت ديسي ڪري ڇڏيو اٿن.”
ڪنچن ڏٺو. مذاق ڪندي هري پريا جو آواز ڪجھ ڀنل هو. پٽ جو پنهنجي مرضيءَ سان پرائي جاتيءَ مان شادي ڪرڻ وارو گھاءُ ورهيه گذرڻ بعد به جيجي امان ڀلجي نه سگھي هئي. پٽ پنهنجو نه رهيو ته سندس پرجا کي به ماءُ ــ پيءُ کان جدا ڪرڻ جو هن کي ڊپ هيو. پريم جي نالي هو هري پريا جي ٽنهي ٻارن کي هڪ مخالف ڌر طور پالي رهيو هو. هري پريا سندس گڊ (قلعي) ۾ کاٽ هنيو.
“ منهنجي زندگي ته بهت گئي ٿوڙي رهي. هيڏا سال ٿيا پر اڃان به ڄڻ گھر ۾ مهمان آهيان. ناهي پنهنجي هٿان پتيءَ کي ٿالهي پائي ڏني، نه پنهنجي هٿان ٻارن کي وڻندڙ کاڌو کارايو آهي. وڃڻو هڻندي پاسي ۾ ويٺل سس جي چوڪي پهري کان بچندي مونکي ڏور جاليءَ مان پتي ۽ ٻارن کي ڏسڻو پوندو آهي. مان ته ڪوءڙا ڍڪ ڀري ويئي آهيان. ڪو اسان جي پيار سامهون آڱر نه کڻي انهيءَ لاءِ، پر هاڻي ٻارن جي آئندي جوبه ته ويچار ڪرڻو پوندو نه.” چوندي هري پريا جون اکيون ڀرجي آيون.
دکي ٿيندي ڪنچن هري پريا جي ڪلهي تي هٿ رکيو. وڃڻ جي اجازت وٺندي هري پريا چيو“ چڱو هاڻي هلان ٿي. دير ٿي ويندي ته هيکلي ويندي اونداهي لڳندي.”
“ ڇو ڪيسر ڪونه آئي؟”
“ ڪيسر هاڻي هائيڪم با جي قبضي ۾. محل جي دري به بند.”
هري پريا هلي ويئي پر ان رات ڪنچن دير تائين سُمهي ڪانه سگھي. چوڻ جي لاءِ هيڏي سک ۾ هن طرح جيئڻو؟ اهو به ڪو جيون آهي؟
***
ڪارتڪ وڏو ٿيندو پي ويو.ڪنچن پنهنجو يا پرايو واري اڻتڻ ۾ کيس سانڍيندي پي وئي. ٽيئي ڀائر ڀينر رات جو سمهندا هئا ته قنديل جي روشنيءَ ۾ کين ڏسندي رهندي هئي. ڪڏهن ڪڏهن کيس ڪارتِڪ امرت جو انش لڳندو هو ۽ سندس هينئون ڇال ڏيندو هو. ۽ ستل ڪارتڪ کي ڇاتيءَ سان لاءِ چمين جا وسڪارا ڪري ڇڏيندي هئي. ننڊ مان جاڳي ڪارتِڪ روئڻ لڳندو هو. ڪنچن کيس سمهارڻ لاءِ لولي ڏيندي هئي. ته ڪڏهن ڪڏهن ڪنچن کي لڳندو هو ته هي ڇوڪرو ببو نه پر سندس سک چئن چوسي رهيو آهي. وقت ويندي ڪنچن جي اها وچيتر مانسڪ اسٿتي ٻارن کان به لڪي ڪونه رهي. چندرڪانت ڏسندو هو ته ماءُ هروڀرو ڪارتڪ جو پاسو کڻي ٿي، ته ڪڏهن ڪڏهن وري ننڍڙي ڳالهه تي به ڍور مار ماري ٿي. ان حالت ۾ ڪارتڪ لاءِ هڪڙو ئي سهارو هيو اروڻا.
ڪنچن نالو ته سندس سوچي ويچاري رکيو هو. هن جي جنم ٽاڻي انگريز سرڪار سواتنتريه سيناني اروڻا عاصف علي جي سر تي انعام ظاهر ڪيو. پر اروڻا ۾ جوالا جي تپش کان جيوت جي روشنيءَ جو وڌيڪ احساس ٿيندو هو. ڪنچن کي لڳندو هو، اروڻا جو سُڀاءُ امرت جي ماءُ انسويا جهڙو هو. گنگابا گھڻا دفعا هن جي ذهانت، ڏاهپ ۽ عقل جي واکاڻ ڪندي هئي. اروڻا پهرين نظر ۾ تڪڙي لڳي، ڪڏهن ڪڏهن اڀِماني به. هوءَ تمام ٿورو ڳالهائيندي هئي. هن کي بس هڪڙو ئي شوق. اڪيلي اڪيلي ڪم ڪندي رهندي هئي ۽ گيت ڳائيندي رهندي هئي. ڪنچن کان اهو لڪل ڪونه هو ته هوءَ اروڻا تي حيثيت کان وڌيڪ وزن وجھي رهي آهي پر ٻي واهه ڪونه هئي. ڪڏهن ڪڏهن ڪنچن دکي ٿيندي هئي ته اروڻا “ اهو ته مونکي ڏاڍو وڻندو آهي” چئي سڄي ڳالهه کي موڙي وٺندي هئي. جڏهن جڏهن ڪنچن ڪارتڪ کي ڇڙٻيندي هئي تڏهن ڌيري ڌيري هوءَ ڪارتڪ کي پاڻ ڏاهن ڇڪي وٺندي هئي. پنهنجي سڀاءَ کان لاچار ڪنچن ڏسندي رهندي هئي. اڳيان اروڻا ۽ پويان پويان ويندڙ ڪارتِڪ کي ڏسي هن کي پنهنجو ۽ ڀاءُ وشوناٿ جو ٻالڪپڻ ياد اچي ويندو هو. ڇا اروڻا جي قسمت ۾ به پاڻ جهڙي اڻکٽ پيڙا لکيل هوندي؟ ڪنچن دکي ٿي ڪنبي ويندي هئي.
اروڻا هن سال ڇهين درجي ۾ آئي هئي. چندرڪانت سال کان ڪانپ ۾ برهمڻ بورڊنگ ۾ رهي هاءِ اسڪول ڪندو هو. هونئن ته خرچ کڄي سگھي ائين نه هيو پر هن ڪنچن کي بنا ٻڌائڻ جي درخواست ۾ وڌوا براهمڻيءَ جي پٽ طور لکرائي فيس ۽ خوراڪ وارو خرچ معاف ڪرائي ورتو هو.ڪنچن ته اهو ئي سمجھندي هئي ته هن جو ماستر هن کي مدد ڪندو آهي. حالانڪ اسڪول ۾ فيس معاف ٿيندي هئي ۽ مٿان وري ڪتاب به ملندا هئا. ان ۾ آوڪ جو ذريعو واري خاني ۾ ماڌوڪري لکڻو پوندو هو. چندرڪانت جا دوست ائين ئي سمجھندا هئا ته کيتيءَ جي اپت مان ماڻس گھر هلائيندي آهي. چندرڪانت پڙهائيءَ ۾ ٺيڪ هو. خاص طور سان سندس گڻت (حساب) سٺو هو. بورڊنگ ۾ ئي هن کي ٽي چار ٻار ٽيوشن ڏيڻ جي لاءِ ملي ويا هئا. ڪنچن هٿ خرچيءَ لاءِ ٿورا گھڻا ڇٽا پيسا ڏيندي هئي جن کي چندرڪانت جمع ڪندو ويندو هو. ڪڏهن ڪنهن دوست کي ضرورت پوندي هئي ته اوڌر ڏيندو هو. بدلي ۾ دوست کي هڪڙي فلم ڏيکارڻي پوندي هئي.
ڪارتِڪ کي اسڪو ۾ داخلو ڏياريو هو. جنهن کي پنج سال پورا ٿي ويا هئا پر اڃا به کيس هلڻ ۾ تڪليف ٿيندي هئي. سالم پير جي گوڏي تي هٿ رکي هو کوٽ واري پير کي کينچي وٺندو هو. پير جو پنجو آڏو ٿي گهلجندو هو. ڌوڙ، کڏن کوٻن، پٿرن ڪڪرن ۽ گپ چڪ وارن رستن تي هلندي ڪڏهن ڪڏهن سندس پنجو رتوڇاڻ ٿي پوندو هو. ڪنچن پهريون ڀيرو کيس اسڪول ڇڏڻ ويئي ته ماستر پڇيو:
“پڻس حيات آهي؟” پوءِ ڪنچن جي نراڙ سامهون نهاري ڪنڌ جھڪائي ڇڏيائين.
“ ها، ڪمپالا ۾ ڌنڌو ڪندو آهي.”
“ ڀيڻ، هڪڙي ڳالهه پڇانو. مٺي نه ڀانئجان. پر پرديس ۾ واپار ڌنڌو آهي ۽ ڇوڪري جي پير جي دوا به ڪونه ٿا ڪرايو.”
“ توهان سوچيو ٿا ائين ڪونهي. احمدآباد ۾ ڊاڪٽر ڪوڪ هن کي چڪاسي چيو هو ته آپريشن سان به هي ڪيس سڌري تهڙو ناهي. ” ڪنچن جي آواز ۾ ڪوشس ڪرڻ جي باوجود به ڪوءڙاڻ اچي ويئي.
ماستر ته خاموش ٿي ويو پر ڪارتڪ جي سوالن کي ٽارڻ مشڪل هو.
“ اگر بابا آهي ته پوءِ اچي ڇو ڪونه ٿو؟ ٽپال ڇو ڪونه لکندو آهي؟ تون سچ پچ مونکي ڊاڪٽر ڪوڪ وٽ وٺي ويئي هئينءَ؟ ” ماءُ مٿي اوشواس ڪرڻ جو به ڪارڻ هو. هو ڏسندو هو ته ٻيا مائٽ پنهنجن معذور ٻارن کي وڌيڪ پيار ڪندا هئا. سندن ور ڳالهائيندا هئا. پر ماڻس ته کيس ڪنهن به ڳالهه ۾ ذرا به ڇوٽ نه ڏيندي آهي. هن جو اصول هوندو هو ته هرڪنهن کي پنهنجو ڪم پاڻ ڪرڻو آهي. کوهه تي ڪپڙا ڌوئڻا هجن تڏهن اروڻا سان گڏ ڪارتڪ کي به وڃڻو پوندو هو. کوهه مان پاڻي ڪڍڻو پوندو هو. ڪارتڪ کي سٺو نه لڳندو هو پر ڪنچن مڃيندي هئي ته ڪارتڪ کي ٻيڻي محنت سان قدرت واري ڏنل کوٽ واري ڪمي پوري ڪرڻي پوندي. معذور لاچار پٽ جي ماءُ چَورائڻ هن کي پسند نه هيو. حالانڪ ڪنچن کي اهڙين ڳالهين تي ڪڏهن ڪڏهن جنون سوار ٿي ويندو آهي ائين به لڳندو هو. ڪارتڪ هميشهه اڻتڻ ۾ رهندو هو. هو طيءِ نه ڪري سگھندو هو ته ڇا ڪرڻ سان امڙ ناراض نه ٿيندي. ڪنچن ڪنهن به پل کيس جھڙپ ۾ وٺي ڇڏيندي هئي. هو ماءُ جي مامتا به نه سمجھي سگھندو هو. هو گُھٽجي ويندو هو. ڪنچن جي حالت عجيب هئي. ڪناري تي رهي نه سگھندي هئي ۽ وهڪري ۾ ڀڄڻو نه هيو. ڪارتِڪ ايڏو ڪجھ ته سمجھي نه سگھندو هو پر آزمودو ته هوس. هو ڏسندو هو ته جنهن سهجتا ، آساني ۽ مڪت من سان وڏو ڀاءُ ۽ ڀيڻ ماءُ سان هلي چلي سگھندا هئا اهڙو ورتڻ هو ڪونه ڪري سگھندو هو. ڪڏهن ڪڏهن هن کي لڳندو هو ته هنن ٽنهي ڄڻن کان پاڻ مختلف آهي. اڻ ڀانيل آهي، ٻاهريون آهي ان ڪري ڳورو ناهي.
ڪارتِڪ کي ٿيندو هو ته، وڏي ڀاءُ سان پنهنجي پيڙا جي ڳالهه ڪري ڏسان. پر چندرڪانت موڪلن ۾ گھر ته ايندو هو پر ڪنهن مهمان جيان گھڻو گھٽ ڳالهائي. گھر ۾ اچي اتان کان ڌوڙ دز ڇنڊيندو رهندو آهي. ويٺو هجي ويچار ۾ ته پري کان ڪارتِڪ کي لڳي ته ادا ڪجھ ڳڻي رهيو آهي. ڪارتڪ حساب ۾ ڪمزور هو پر چتر ٺاهوڪا ٺاهيندو هو. ڪارتڪ جو رزلٽ ڏسي چندرڪانت ايترو ئي چيو “ انهن چترن مان ڪجھ ڪونه ملندءِ. امان هن کي توسان گڏ اٽي لاءِ وٺي ويندي ڪر. پڙهي ڪجھ پائي ڪونه سگھندو.” ان وقت ڪارتِڪ ڏسندو هو ته امڙ جو چهرو ڍال جهڙو سخت ٿي ويندو هو. ڪارتِڪ کي سٺو لڳندو هو. ڪنچن ڪارتِڪ کي ڪڏهن به ججمان جي ڪم لاءِ ڪنهن جي گھر نه موڪليندي هئي. هن کي سخت نفرت هئي ته ڪو هن جي پٽ کي ديا جي نظر سان ڏسي. هن کي ڪارتِڪ جا چتر وڻندا هئا پر گڏوگڏ چنتا به ٿيندي هئي ته هن جو ڇا ٿيندو؟
ان سال چندرڪانت مئٽرڪ جو امتحان ڏنو. هن کي ڪاليج جي پڙهائي ڪرڻي هئي. جنهن لاءِ هن کي احمدآباد وڃڻو پوي. وري ڪاليج جو خرچ به ڪافي هو. موڪلن ۾ اچڻ کان اڳ چندرڪانت ڪانپ جي گارڊي سيٺ جي سفارش سان ڪاليج جي اڀياس لاءِ اسڪالرشپ جو انتظام ڪري ورتو هو. ڪنچن کي خبر پيئي ته هن چيو“ سٺو ڪيو، تون هاڻي احمدآباد وڃين ٿو ته اروڻا کي به وٺندو وڃ، ايندڙ سال هاءِ اسڪول ۾ ايندي. هتي ته ستين درجي تائين اسڪول آهي. احمدآباد ۾ ٻئي ڀاءُ ــ ڀيڻ روم رکي رهجو ۽ پڙهجو. اروڻا هوندي ته توکي گھر جهڙي سٺي روٽي ملي رهندي. تنهنجي صحت سٺي رهندي ۽ اروڻا جي پڙهائي.”
“ پر اما اروڻا اڳتي پڙهي ڇا ڪندي؟” ڪنچن کي لڳو ته ڇا منهنجي سانڍڻ ۾ ڪا ڪمي رهجي ويئي آهي ڇا؟
چندر ڪانت ويو. ڪنچن سوچيندي رهي، ڇا اَنَ جدا ته انهن جا من به جدا؟ هڪ ڀيرو گھر ڇڏڻ بعد وري ڪڏهن واپس اچي نه سگھبو آهي ڇا؟. ته پوءِ امرت .....