6
شنا ڀائي سڌو سنئون ماڻهو. پاڻ ڀلو ۽ سندس ڪوريڪو ڪم ڀلو. پيءُ والي ڀڳت جو ڀڄن ڳائڻ وارو ورثو ننڍي ڀاءُ روجيءَ قائم رکيو هو ۽ اڻڻ وارو ڪم شنا ڀائيءَ جي آڱرين. گذريل ٿوري عرصي کان پوليئيسٽر کاڌيءَ جو واهپو وڌندي اڻڻ ۾ به ٿوري ٿوري برڪت پيئي هئي. جيئن ئي جساپر واري سيٽ محفوظ ظاهر ٿي ته ننڍي ڀاءُ رَوجيءَ موقعي جو فائدو ورتو.ڀلا ڀائيءَ کي وچ ۾ رکي هن شناڀائي جي ٽڪيٽ پڪي ڪرائي ورتي. وقت جو بدلجندڙ روپ ڪنهن کان به ڳجھو ڪونه هو پر ڇڏي ڪير؟ پهل ڪير ڪري؟ اڳوڻي ڌارا سڀيه ڀرت سنگھ لاءِ ڳوٺ جي سڀ کان وڏي گراسدار ڀلا ڀائيءَ جي ڳالهه کي ٽارڻ ڏکيو هو. پُٽ ويرڀدر جي ننڍن وڏن ڪرتوتن کي لڪائڻ لاءِ سال ۾ ويهه ڀيرا ڀلاڀائيءَ جو احسان وٺڻو پوندو هو. اگر عهدو ڇڏيندي به هٿ مٿاهون رهندو هجي تتان وهندڙ گنگا ۾ هٿ ڌوئڻ ۾ ڪنهن کي اعتراض هوندو؟ ائين شنا ڀائي اسمبليءَ تائين رسائي حاصل ڪري سگھيو. گذريل سال سندس گھرواري سرپنچ جي عهدي تي چونڊجي آئي.
جڳديش شناڀائي واري ڳليءَ ۾ سائيڪل موڙي ته مينهن وسڻ شروع ٿي ويو. کن پل هن کي ٿيو ته ' ڪنهن گھر وٽ بيهي رهان.'پر پوءِ هو ڳليءَ جي سامهون واري ڇيڙي تي پهچي ويو. ڳلي ۾ ويڙهيل پوليئيسٽر جي رومال سان مُنهن اگھندي هن روجي ماستر جي ڏيئڍيءَ جو دروازو کُڙڪايو. ٻئين ماڙ تان دريءَ مان ڪنهن نهاريو.
' جڳو برهمڻ آيو آهي. '
جڳديش ٻڌو. در کلندي ئي رَوجيءَ مٿان سڏ ڪندي جڳديش کي سامهون واري اوسريءَ ۾ وِهڻ لاءِ چيو.
ڏيئڍي، وچ ۾ وڏو کليل اڱڻ. پوءِ هڪ اوسري ۽ يڪا چار ڪمرا۽ مٿئين ماڙ تي به ائين ئي.اوسريءَ جي ڏاڪڻ وٽ رَوجيءَ جو اسڪوٽر پيو هو.جڳديش هٻڪندي اوسريءَ ۾ پيل ڪرسيءَ تي ويٺو. رَوجي دوست جو هئس. ڪاليج ۽ بي. ايڊ ۾ گڏ هئا پر گھر اچڻ وڃڻ گھٽ هو. ٻنهي جي وچ واري کاهي ڪانپ ۾ ويندي ڪڏهن ڪڏهن پورجي ويندي هئي ته ڪڏهن ڪڏهن ڳوٺ ۾ ايندي وري ظاهر ٿي پوندي هئي جنهن جي خبر ئي نه پوندي هئي.
بنگلي جي ڏاڪڻ تان ڇوڪرا ڊوڙندا هيٺ لٿا. جڳديش جو من چُري هليو. جڳديش هاءِ اسڪول ۾ استاد ۽ سندس گھرواري ڳوٺ جي پرائمري اسڪول ۾ ٽيچر. نوڪريءَ کان علاوه ٽيوشن جي به آمدني ڀرپور. ڇوڪرن جي لهڻ کان پوءِ جڳديش به هيٺ لٿو.اچي هن جھولي ۾ وِهندي سيل فون پاسي ۾ رکيو ۽ پنهنجي ڀر ۾ ٻئي پاسي جڳديش کي وهڻ لاءِ چيو.
' هتي اچو ما'راج. '
'مان هتي ئي ٺيڪ آهيان. ' چئي جڳديش نه ڪئي. ۽ پوءِ پڇيائين:
' ڇا اڄوڪي شفٽ پوري؟ '
' نه، نه اڃا هڪ بئچ باقي آهي. '
' سڄو ڏينهن لڳاتار ڪم ڪندي ٿڪجي ڪونه پوندا آهيو؟'
' هي ڪم ته آسان آهي. ڪوڏر ڪهاڙي جهڙو ته آهي ڪونه، اهوته وِهاري ويٺا هوندا آهيون. پڙهن ته ٺيڪ آهي باقي اکر سڌرن ته به ڪافي آهي. گھر کان بازار ڀلي. '
' ڏهين ڪلاس وارا هوندا؟' جڳديش ويهن ويهن واري بئچ جو حساب لڳائيندي پڇيو.
' نه، نه بابا ايڏي مٿاڪُٽ ڪير ڪندو؟ اسان کي ته اٺين نائين درجي وارا بس آهن. امتحان اسڪول ۾ ئي هوندو آهي ان ڪري .... '
'گھر جا ديو گھر جا پوڄاري! ' جڳي پورو ڪيو.
جڳديش جي تير کي پڪڙي مڏو ڪندي رَوجيءَ پڇيو.
' ٻيو ٻڌاءِ، اڄ هتي ڪيئن اچڻ ٿيو؟'
' سويتا بين ناهي.؟ '
' ڀاءُ ڀاڀي گانڌينگر ويل آهن. ڪو ڪم هيو ڇا؟'
جڳديش سنئين سڌي سوال جي ڪري ٿورو ڍلو ويو. ڇا چوڻو؟ پاڻيءَ کان پهرين ٻنو ٻڌڻ لاءِ نڪتل جڳديش کي اندازو نه هيو ته ڇا چوندو؟ هونئن ته ڪجھ به نه ٿيو هو. هڪ ڳالهه ته ڏيي جهڙي واضح هئي ته مندر جو ڪم کيس ديادان ۾ مليو هو. ان ۾ احسان ڪيل ماڻهو حق دعوي جي ڳالهه ڪهڙي مُنهن سان ڪري سگھي؟ پر چوڻو ته هو. رَوجي دوست جو هو. گڏ پڙهيا هئا پر ان کي به چڱو وقت گذري ويو هو.وري ان وقت هو ڌاراسڀيه جو ڀاءُ نه هيو. جڳديش کي چونڊن واري موقعي تي سويتابين جو ڏنل وچن ياد آيو ' پئنچات شڪتي ماتا جي ڪمري جي پٺيان پوڄاريءَ لاءِ هڪڙو ڪمرو ٺهرائيندي. ڏڻن وارن تي مائين کي سوڙهه نه ٿئي ۽ ساوڻ مهني ۾ ڪٿا وارتا به ٿئي'پر چونڊن وارا وچن ..... هن آخر بهانو ڳولهيو.
' سويتابين سان ٿورو ڳالهائڻو هو. هن اچ وڃ ۾ سائيڪل ڇڪيندي ٿڪجي پئبو آهي. سويتا ٻين شڪتي ماتا جي ڪمري جي پٺيان هڪڙو ڪمرو ٺهرائي ڏيڻ جي لاءِ چيو هو. هتي هجان ها ته توهان جهڙن جي سفارش سان ٻه چار سٺا ٽيوشن به ملن ها. اسان جي رامپرا ۾ ته پرائمري تائين ئي اسڪول آهي. ٽيوشن ڪرائڻ ۾ مزدوري وڌيڪ ۽ اجورو ڪجھ به نه. اڄ ٿورو ٽائيم هيو ان ڪري سوچيم ٿورو ملندو وڃان. ' جڳديش ڳالهائي رهيو هو ۽ رَوجيءَ جي چهري جي بدلجندڙ ڀاون کي به ڏسي رهيو. ڳالهه پوري ڪندي ڪندي هن کي محسوس ٿيو ته رَوجي هن جي هڪ هڪ جملي کي ڌيان سان ٻڌي رهيو آهي ۽ هر جملي کي رد ڪندي ڀر واري ڪچري جي ڍڳ ۾ اڇلائي رهيو آهي.
جڳديش چپ ٿي ويو. رَوجيءَ ڪجھ چوڻ چاهيو ان ئي مهل پاسي ۾ پيل سيل فون وڳو.
روجي فون کڻي اوسريءَ جي ڇيڙي تي آيل رنڌڻي ڏانهن هليو ويو. فون تي ٿيندڙ ڳالهه کي روڪي وچ ۾ هن ڪجھ چيو. جڳديش انومان ڪيو ته چانهه ٺاهڻ جي لاءِ چيو هوندائين. فون پورو ڪري رَوجي آيو ته هن چيو؛
' چانهه ناهي پيئڻي. '
' ته پوءِ روٽي کائيندو وڃ. 'پوءِ کلندي کلندي چيائين مان ٻاهر ڪنهن کي به ڪونه چوندس. '
' نه،نه اهڙو ڪجھ به ناهي، پر گھر پهچندي دير ٿي ويندي ۽ هيءَ برسات هينئر ڀلي رڪجي وئي آهي، پر ايندي ضرور. '
رَوجي اٿيو ۽ جڳديش سان موڪلاڻي ڪندي چيو؛
' تون صبر ڪر، ڪنچن با توکي آڏي ڪونه ايندي. هوءَ ته ڀڳتياڻي مائي آهي تنهن جي باوجود به اگرڪجھ ٿيندو ته مان ويٺو آهيان نه. '
'ڀلي' چوندي جڳديش رامپرا جي واٽ ورتي. رَوجيءَ کي ورهين پهريان جا اُهي تپندڙ اونهاري وارا ڏينهن ياد اچي ويا. رَوجي ٻارهن تيرهن سالن جو هوندو. ڳوٺ ۾ هريجنن لاءِ کوهه الڳ. انهن لاءِ آواڙو به جدا. اونهاري ۾ کوهه جو پاڻي کارو ٿي وڃي.مٺي پاڻيءَ لاءِ يا ته برهمڻن جي کوهه تي وڃڻو پوي يا ته رامپرا جي رستي آيل ڀاڙيا کوهه تي. ڀاڙيا کوهه پري ۽ اونهاري ۾ ويران رستو ڏکيو به ڏاڍو. ڳوٺ جي کوهه تي صبح سان ئي وڃڻو. اگر ڪنهن کي رحم اچي ته گھڙو ٻه گھڙا وجھي ڏين. ڪيترين ئي نيزارين بعد شام جو مس مس اهو پاڻي ملي. ڪڏهن ڪڏهن ته ٿيندو آهي ته هنن لڙڪن سان اڃ اجھندي هجي ته ڪيڏو نه سٺو؟ پر اهي به ته کارا وک ..... ڪنچن با جي اچڻ بعد ان جو اهو اصول، روز ڪنچن با ۽ سندس ڌيءَ اروڻا کوهه تي ٻه ڪلاڪ بِيهن. ڪنچن با کي ڪو پڇي : ' گوراڻي اما هينئر ئي واندي ٿي وئينءَ؟ پوڄا پاٺ، رڌ پچاءُ پتجي ويو؟ ڪنچن با چوي، ' ها، هي پاڻي ڀريندي ڀريندي پوڄا جو پاٺ ٿي ويندو آهي. ' انهن ٻن ڪلاڪن ۾ جيڪو ڪو به ايندو هو تنهن کي ماءُ ــ ڌيءَ پاڻي ڀري ڏينديون هيون.
ڪو ڳوٺ چڻ ڀڻ بنا رهيو آهي جو هي رهي! ڳوٺ ۾ چُڻ ڀُڻ هلي. ڪنچن با چيو، ' توهان جي ڌرم جي ته حفاظت ٿئي ٿي نه، ته پوءِ باقي ڇا آهي؟ ۽ منهنجي لاءِ ڪَڙهندا هجو ته يا ته هنن کي پاڻي ڀرڻ ڏيو يا هنن لاءِ هنن جي ئي محلي ۾ کوهه کوٽائي ڏيو. ٺاڪر صاحب نئون کوهه کوٽائي ڏنو. پاڙي وارا سڀئي ان کي ' با وارو کوهه ' چوندا هئا. رَوجيءَ جي پيءُ والي ڀڳت کي ڪنچن با رکڙي ٻڌندي هئي.
هڪ دفعي ته ڏسڻ وٽان ٿي. کوهه کوٽائڻ بعد ڪنچن با جي پاڙي ۾ اچ وڃ وڌي ويئي. ان ۾ ٿيو ائين جو هڪ ڀيري رَوجيءَ جي ڀيڻ جي شادي هئي. ڄڃ اچي پهتي پر برهمڻ ڪانپ هليو ويو هو.والو ڀڳت ڪنچن با کي وٺي آيو.ڪنچن با سيڻن کان سنڪلپ وٺي وِڌي ڪئي. ڏکڻا ۾ ڪنچن با ڀڳت وٽان ڀڄن ڪرڻ جو وچن ورتو.
والي ڀڳت جي وهي خاص ڪونه هئي ننڍپڻ ۾ ئي شادي ٿي پر نکيٽي ٿيڻ کان اڳ ئي ڪنيا مري ويئي.پوءِ ٻيو گھر ڪيو. شنا ڀائي جيءَ ماءُ سان شادي ڪئي. شنا ڀائيءَ جو پيءُ گذاري ويو هو ان ڪري ماءُ جي اڱر تي آيو هو.نصيب جو مُٺل ٻي زال به ٻه ڌيءَ پُٽ ڇڏي مري ويئي.گھر ڀڳل والي ڀڳت اڻڻ ۽ ڀڄن ۾ من لڳايو. رَوجي ۽ ليلا کي شنا ڀائيءَ ئي وڏا ڪيا.والو ڀکت رامديو پير جا پاٽ ( هريجن قوم جي هڪ ڌارمڪ رسم) هوندا هئا ته راتين جون راتيون گھر ڪونه ايندو هو. ڪنچن با سان ڪيل قول کان ڪيئن ٿو ڦري سگھجي.
درٻارن جي ستي ماتا جي اسٿانڪ جي اڱڻ ۾ ڀڄن ڪرڻ اهو ته رات کي ڏينهن چوڻ جهڙو ڏکيو ڪم هيو. ڀڳت آيو. اگن ڦُل ڇڻيو ۽ پاٽ تي جيوتي جلي. اڃا ته چوهر يعني چار ڀڄن ڳائجن تنهن کان اڳ هو هو ۽ هُل ٿيو.
' بند ڪريو اهو سڀ، اڇوت ڪري پيا ماريو. ڪڍو هنن سڀني کي هتان. نه ته جلائي ڇڏينداسين سڀني کي. '
ڪنچن با دور ڀيڙ ۾ ڀرت سنگھ جو آواز سڃاتو. هوءَ اٿي ۽ ڀيڙ جي سامهون وڃي بيٺي.
' ڀڄن بند ڪونه ٿيندو. توهان کي جيڪو ڪرڻو هجي سو ڪريو. '
ڪنچن با کي ڌڪو ڏيندي ڀرت سنگھ اڳيان آيو ۽ ڀڄن منڊليءَ جي ماڻهن کي چوڻ لڳو:
' اڙي توهان جو به اٽو کٽو آهي جو هن جي لاري لڳا آهيو. نڪرو ٻاهر نه ته جيئرا ئي دفنائي ڇڏيندوسانو. '
ڪنچن با ۽ والي ڀڳت کان سواءِ سڀيئي هڪ جي پويان هڪ هلڻ لڳا. ٻه راتيون ۽ ٻه ڏينهن ڪنچن با ۽ والو ڀڳت ان جل جو تياڳ ڪري مسلسل پاٺ ڪندا رهيا. ٽئين ڏينهن صبح جو ٺاڪر صاحب پڳ لاهي ڪنچن با جي پيرن تي رکي.
' ڌيءَ، تون ستي ماءُ جي اسٿانڪ ۾ ويٺي آهين. نه ڪري ناٿ توکي ڪجھ ٿي پوي ته مونکي استري ۽ برهم هتيا ٻنهي جو پاپ لڳندو. هن ڳوٺ مٿي ستي ماتا جو ڪوپ ۽ قهر لهندو. ڀرت سنگھ جي بدران مان معافي ٿو گھران، هاڻي اپواس ڇوڙيو. '
ڪنچن با ٺاڪر صاحب جو مانُ رکيو ۽ گڏوگڏ هڪ دڙڪو به ڏنو. ' توهان ڀرت سنگھ کي چئي ڇڏجو منهنجي آڏو نه اچي. هي ته اک جي شرم جي ڪري پوليس تائين نه پيئي وڃان پر هاڻي سُٺو ڪونه ٿيندو. زمانو بدلجي ويو آهي. '
ان سال رڪشابنڌن جي ڏينهن تي پهريون ڀيرو ڪنچن با والي ڀڳت کي رکڙي ٻڌي.