9
ڪنچن با ليٽندي ليٽندي ئي چوطرف نظر گھمائي.جيتن ۽ ڏيڏرن جا آواز مسلسل اچي رهيا هئا. ڪنهن سالن پراڻي ويڙهيَل وستر کي کولجي ۽ هر هڪ تهه واري گھنج مان روشني ليئا پائيندي هجي ائين سامهون ورانڊي مان ڏسجندڙ آڪاش ۾ هت هُت تارا ڏسجي رهيا هئا. بادل مڪمل هٽيا نه هئا. وچ وچ ۾ انهن جو چمڪاٽ گھٽ ڏسڻ ۾ ٿي آيو. ڪنچن با جي من جي اسٿتي به ڪجھ ان طرح جي هئي. ماضيءَ جو تهه هٽيو نه هو پر وچ وچ ۾ سنهڙي پُڙ مان حال ليئا پائي رهيو هو. هوءَ ياد ڪرڻ لڳي زندگيءَ جو اهو پهريون سفر. خبر ناهي ڪهڙي پل پهر سامان سڙهو ٻڌو هو جو اڃا به پورو ڪٿي کوليو نه هو. هونئن به سامان سان گڏ ٻڌجي ويندڙ يادون ڪڏهن به ڇٽنديون ناهن.
اها صبح. سَوجي ڪاڪا سويل پنجين بجي ئي گاڏو آڻي بيهاري ڇڏيو هو. وشوَ ناٿ ته چيو به سهي ته اسان ٺيٺ ڪراچيءَ تائين گاڏي ۾ وڃون ته؟ هن کي ڍڳن جي نٿ هٿ چڙهي هئي ته کيس مزو ئي اچي نه! ڏاڏي پوءِ ڳالهه ڪئي هئي ته سڀ کان پهرين هڙوَد مان ئي جيڪو مڻي شنڪر ويو هو اهو ته ڪڇ جو ننڍو رڻ لتاڙي پيادل ئي ويو هو! پر ٽرين جي ڪشش ته امان کي به هئي. رامپرا اسٽيشن تائين گاڏي ۾ وڃڻو هو.امان سامان ٻڌڻ ۾ ڪجھ به باقي نه ڇڏيو هو. ' اهو ته کپي.' پرديس ۾ اسان جهڙو ناهي هوندو.' اتي پرائي ملڪ ۾ ڪنهن کان گھربو،' ائين ڪندي ڪندي اناج، ويڳر مصالحا ، ٿانو ٺڪر، بستر ڪپڙا اڙي لنڀ جي ٻُهاريءَ سميت! هن کي ڪيئن سمجھائجي ته ڪراچيءَ ۾ سمينٽ جي ٽائيلن تي هيءَ ٻُهاري ڪم ڪونه ايندي! هن جو وس هليو هجي ته راڳو (ليپو) ڪرڻ واري مٽي به گڏ کڻي هلي ها!!.
سَوجي ڪاڪا ڍڳن ۾ چنگ ٻڌا هئا. جن جي آواز پرهه جو پاڙي وارن کي چتايو هو. هونئن ته گذريل ڏهن ڏينهن کان سانسر چانهه پي وڃڻ جون دعوتون گھر گھر مان آيون هيون اهي آخر وڃي ناريل ۽ پيسن جي شُڪنن سان الوداع ڪرڻ سان بند ٿيون هيون. اڱڻ ۾ ناريلن جو ڍِڳ ڏسي وِشوَناٿ کي رڪجي وڃڻ تي من ٿيو. ڳڙ ۽ ڪچي ڏونگھي کيس ڏاڍي وڻندي آهي.هن کي چنتا به ٿي ته 'هيڏا سارا ناريل ڏاڏو ۽ ڏاڏي ڪيئن کائي سگھندا؟ ' ڏاڏي ٻه چار ناريل ڪٽي کوپري جي هڙ ٻڌي ڏني تڏهن وِشوَناٿ جي پيرن ۾ از خود طاقت اچي وئي.
وڃڻ واري ڏينهن هولاشٽڪ(هوليءَ جي اردگرد واري عرصي ۾ ڪن گرهن جو راشيءَ ۾ پرويش ٿيڻ جنهن ۾ سٺن ڪمن لاءِ مهورت نه ڪري سگھجي. جنهن جو عرصو تقرييبن اٺن ڏينهن جو هوندو آهي.) ويهي رهيو هو. بابا شڪن اپ شُڪن ۾ مڃين ڪونه. ٻارس جي ڏينهن تي ٻارسانگ نه ڇڏجي ۽ آرتوار ــ منگل تي گھر جي ننهن کي وداعي نه ڏجي. ۽ ان تِٿ تي فلاڻي ڏس نه وڃجي سامهون ڪال چئجي. پر انهن سڀني مڃتائن مان رستا به ماڻهو ئي ڳولي ڪڍن. شُڪن سنڀالڻ جي لاءِ اڳئين ڏينهن پَستانو ڪن. يعني پاڙيسريءَ وٽ هڪ ٿيلهي رکي اچن. امان ڪنچن کي سامان جي هڪ ٿيلهي ڏيئي شِوچند جي گھر پستانو ڪرڻ جي لاءِ لڪ ڇپ ۾ موڪلي. سَوجي ڪاڪي کي ڪن ۾ چئي ڇڏيو هو ته پهريان شِوچند جي گھران ٿي اچي. سڄي واٽ ڪنچن ڊڄندي رهي ته بابا کي ڪٿي خبر نه پئجي وڃي.هن کي سمجھ ۾ نه پي آيو ته اهي ڪهڙا شُڪن آهن جن کي سنڀالڻ لاءِ ڪوڙ ڳالهائڻو پوي! ڪوڙ ڳالهائي ڪيل ڪم ڪيئن ٿو سٺو ٿي سگھي؟
ڦڳڻ مهني جي سويل صبح. سيم (ڳوٺ جي آسي پاسي واري جوء) مان گذرندي انبن ۽ نمن جي سڳنڌ گاڏو هڪليندڙ سَوجي ڪاڪي جو ڪلهو جھلي بيٺل وِشوَناٿ جي وِنگن وارن سان کيڏي رهي هئي. ٻنيَن ۾ ڳائيندڙ ڪوئل کي جواب ڏيڻ لاءِ جذباتي ۽ اُتسڪ ڪنچن ماءُ پيءُ جا اداس چهرا ڏسي ماٺڪي ويٺي هئي.
رامپرا جي اسٽيشن هوندي ڏهه ــ ٻارهن ڳائو. ڳوٺن ۾ ويندي هونئن به ٽي کن ڪلاڪ ته لڳي وڃن. رستا کڏن کوٻن وارا . ڳوٺ ڇڏڻ جو ڏک وڏن کي جهڙو ۽ جيترو هيو ان کان ڪنچن ۽ وِشوناٿ جو ڏک الڳ هو. امان ابي وطن جي يادن کي گڏ ٻَڌي ورتو هو ۽ سامهون هڪڙو نئون سنسار هو. ڏاڏي ڏاڏيءَ دکي دل سان قبولي ورتو هو ته پُٽ ننهن جو ايترو ئي قرض هو؟ وِشوَناٿ جي ته اڃا عمرڪونه هئي جو ان کي ڇا پائبو ڇا وڃائبو ان جي سمجھ هجي! ڪنچن جو من ڌنڌ ۾ منڌل هو. ڏاڏي، ڏاڏو، گھر، ڳلي، کيت، سرتيون، وار تهوار ڪيترا سارا اَنوبنڌ. ڇڏڻ جي ڏک ۾ اڄاتل ڊپ ۽ نئون ڏسڻ جو وِسميه گڏجي رهيا هئا. انهي اڻتڻ ۾ هئي ۽ اسٽيشن اچي وئي.
پهريون ڀيرو ريلوي اسٽيشن تي پير رکڻ وارو آزمودو اڄ به ناهي ڀلجي سگھيو.سَوجي ڪاڪا گاڏو بيهاري ڍڳا ڇوڙي ٻٻر ۾ ٻڌا ۽ کين چارو ڏنو. بابا گاڏي مان سامان لاهي رهيو هو. امان مٿي تي مانيءَ وارو وڏو دٻو ۽ آڱر ۾ وِشوَناٿ ۽ مٿي تي ڀري کنيل ڪنچن سان گڏ پليٽ فارم تي پير رکيوهو. ٻنهي طرفن کان ڍار وارا ڇنا. ڇنن ۾ رهندڙ پکين جا آواز، پاڻيءَ جي گاڏي تي هيٺ مٿي رکيل مٽڪا ۽ ڪجھ ترڻ واري خوشبوءِ. ڪنچن ڏٺو ته ريڙهي تي پڪوڙا ترجي رهيا هئا. گھر۾ ته سال ۾ ٻه ڀيرا ساتم آٺم ۽ ڏياريءَ جهڙن تهوارن تي ئي ڪڻاهو چلهه تي چڙهندو هو. وِشوَناٿ اک جي اشاري سان گُهر ڪئي ته امان چيو 'نه کائجن، آڀڙجي پئبو.'
چوپڙيءَ ۾ ڏٺل گاڏيءَ جي چترن جي زور تي بهادري ڏيکاريندڙ وِشوَناٿ دور کان انجڻ جي سيٽي ٻڌي ماءُ کي چهٽي پيو.ڪنچن پيءُ جي پويان لِڪڻ جي ڪئي. پوئين هڪ ڪلاڪ کان گاڏيءَ جي انتظار ۾ دور دور تائين اکيون ڦاڙي نهاريو هيو. پٽن تي ڪن ڏيئي ان جو آواز ٻڌڻ جي ڪوشس ڪئي هئي ۽ پليٽ فارم تي وِشوَناٿ جي خميس پڪڙي گاڏي هلائي هئي، اها گاڏي آئي ته ڪنچن هڪي ٻڪي ٿي وئي. امان سَوجي ڪاڪا کي ناريل ڏنو. ريلوي جو انجڻ ڪو ڪارو ڀوت هو. شِو جي وڪرال سوَروپ جهڙو. ريجھي تيستائين ته ٺيڪ پر ناراض ٿئي ته؟ امان اڳواٽ ٻاڌا رکي هئي. سَوجي ڪاڪا ٻن پٽن جي وچ ۾ ناريل ٽوڙڻ لاءِ رکيو. امان پيرين پَئي بَلائون ورتيون. 'منهنجو سُهاڳ سلامت رکج، ۽ منهنجي اولاد کي جيئرو رکج.' ڪنچن ۽ وِشوَناٿ به پيرين پيا. بابا ۽ سَوجي ڪاڪا سامان چاڙهيو. امان منهنجي پاسي ۾ وِشوَناٿ کي وٺي ويٺي. ريل جا دٻا ننڍا هيا. ڪنچن کي ٿيو هي خالي دٻا اُٿلي پوندا ته؟ تڏهن ئي انجڻ ٻاڦ ڇڏي. ڪنچن ٻنهي گوڏن جي وچ ۾ ڊپ جي ماريل مٿو لڪائي ڇڏيو وِشوَناٿ ته ٽپي دروازي طرف ڊوڙيو. در بند ڪندڙ پيءُ کي رڙيون ڪري چوڻ لڳو' ناهي هلڻو، مونکي ناهي هلڻو.' بابا کيس کڻي سيٽ تي وٺي آيو ته دريءَ مان وري سَوجي ڪاڪا کي ڏسي زور زور سان چوڻ لڳو ' ڪاڪا مونکي ڊپ ٿو ٿئي، ڏاڏي وٽ وٺي هلو ڪاڪا، ڊپ ٿو ٿئي.' شام جو چئين بجي ڪانپ آيو تيستائين وِشوَناٿ ماڻس جو گھڙي پل لاءِ به ڇيڙو ڪونه ڇڏيو.
ڪانپ جي اسٽيشن جنڪشن. اسٽيشن جو وستار وڏو، گاڏين جي اچ وڃ وڌيڪ ۽ ماڻهو به ڪافي. اسٽيشن تي ڇهه کن ڪلاڪ رهڻو هيو. وِشوَناٿ جو شرير ٿورو تپجي پيو. بابا اسٽيشن کان ٻاهر وڃي لوٽي ۾ وِشوَناٿ لاءِ ڪوسو کير کڻي آيو. گھر کير ۾ ٺاهيل ٿيپلا، مٺائي ۽ ڳُڙ ۽ مرچن جو آچار پليٽ فارم تي کائيندي کائيندي ڪنچن کي هر سال ڳوٺ ۾ شيتلا ساتم جي موقعي تي ٻَڙيا ڪاڪا جي اسٿانڪ تي اڻگو (استرين جو هڪ ورت) ملهائڻ ويندا هئا اهو ياد اچي ويو!
ٻي گاڏيءَ ۾ چڙهندي ڪنچن جون اکيون ننڊاکڙيون ٿيون هيون. ۽ وِشوناٿ گهريءَ ننڊ ۾. صبح جو جاڳ ٿي ته گاڏي پالنپور اسٽيشن تي بيٺي هئي. ڪراسِنگ هو. پيءُ پاڻي ڀرڻ جي لاءِ هيٺ لٿو هو. ان ئي وقت پاسي مان ٻي گاڏي لنگھي. ڪنچن رڙ ڪري چيو 'بيهاريو ، منهنجو پيءُ هيٺ رهجي ويو آهي.' پل ڀر ته ماڻس به نه سمجهي سگھي پر پوءِ پليٽ فارم طرف نهاريندي کيس سمجھ ۾ آيو ته گاڏي بيٺي آهي. رستي ۾ پسار ڪندي وڻ، نديون، پليون، گھر، کيتَ، ڊوڙي رهيا هئا ۽ ڪنچن دريءَ مان ڏسي رهي هئي. لوڻي اسٽيشن تي پهريون ڀير ڏهيوڙا کاڌا . ٻاهر جي شيءِ ماڻس ته نه کائيندي هئي. هن ڀُڻ ڀُڻ به ڪئي.
' ڌرم بِگاڙيندا.' پيءُ چيو اهڙو ڪهڙو تنهنجو ڌرم جو ڳالهه ڳالهه ۾ ان ۾ رخنو پوي. اهو ڪو رڌل ان ٿورو آهي جو بگڙجي ويندو! پنهنجي ته هڪڙي ئي ڳالهه، ڪنهن جي دل دکائجي ته اڌرم.'
زندگيءَ ۾ وسيع وستار جو آزمودو! ٻاڙمير کان ڇيڙي تائين جو رڻ وستار ڪنچن ڏٺو. هن جون ننڍڙيون اکيون چڪِت ٿيون هوءَ ڀوري رنگ جي واريءَ واري وستار کي ڏسندي رهي.دور دور نظر وڃي ٿي ، ڪٿي به انت ناهي. هڪ هنڌ واريءَ جي دڙن جي پويان هڪ اڌ سائي ٽاري ڏسجي ٿي! ڇا هوندو هُتي؟ گھر هوندو، اڱڻ ۾ ڳئون ٻڌل هوندي، ڇوڪريون اِڪ ٻِڪ کيڏنديون هونديون! ڇا هوندو؟ هن کي ٿيو ويران، غيرآباد وستار ۾ هوءَ پاڻ به هڪ واريءَ ڪڻ آهي. پل ڀر لاءِ ننڍڙي ڪئلي بڻجي ٻر ۾ لڪي وڃڻ جي کيس اڇا ٿي وئي. رڻ جو وستار ڄڻ کيس صفا ننڍڙي شيءِ ۾ تبديل ڪري رهيو هو. هن مٿان اثر وجھي رهيو هو. ٻنپهرن ٽاڻي اُس ۾ جڳهه جڳهه پاڻيءَ جو ڍنڍون جَرڪيون ٿي. پڻس کيس مرگ جل جي مايا جال ته سمجھائي پر ان کي ٽوڙڻو ڪهڙيءَ ريت؟ ان ۾ به من، پاڻ کي وڻندڙ عڪس ڏسندي مرڪندو هجي تڏهن؟ گاڏي ننڍين ننڍين اسٽيشنن تي بيٺي پئي ۽ ڳوٺ جا ماڻهو پاڻي ڀري پئي ويا. ڏورانهن هنڌن تي رهندڙ ماڻهن لاءِ جيون سان جڙيل ڪا ڏور هئي هيءَ گاڏي.
ڪراچي وڃڻ لاءِ حيدرآباد سنڌ مان وري گاڏي تبديل ڪرڻي هئي. ٽئين ڏينهن شام جو ڪوئٽا ميل جو ڪنيڪشن ورتو. ان ڀريل گاڏيءَ ۾ جڳهه جي ته ڪهڙي ڳالهه ڪجي؟ چڙهڻ جو موقعو مس مليو. دروازي وٽ هڪ طرف سامان ۽ بسترن مٿي ماءُ وِشوَناٿ ۽ ڪنچن کي وٺي ويهي رهي. پڻس لک ۾ بيٺو پئي ته لک ۾ گھميو پئي. ٽرين جي مسافري واري آخرين رات ڪنچن کي خاص طور سان هميشهه جي لاءِ ياد رهجي وئي.
ٽرين ۾ ڪنچن کي ڪاڪوس خاني ۾ وڃڻ ۾ ڏاڍو ڊپ لڳندو هو. جھولندڙ دٻو ۽ هيٺ نظر ويندي ڏسجندڙ زمين. ستت ڪِري پوڻ جي دهشت. هيل تائين ته اسٽيشن آئي پئي ته ماڻس کيس پليٽ فارم تي وٺي پئي وئي. شام ڍلجي چڪي هئي. نه سرندي ڪنچن دٻي جي ٻئين ڇيڙي تي وئي. ڪاڪوس جو در کوليو پر همٿ نه ٿي ۽ واپس آئي. امان وڙهندي ته؟ ان ڪري ٿوري دير در وٽ بيهي رهي. هوءَ دريءَ مان ٻاهر ڏسي رهي هئي. هن کي ٿيو سندس پٺيءَ تي ڪجھ آهي.هن پٺيءَ تان هٿ ڦيريو ۽ وري نهاريو. گاڏي جي ٻئي بند دروازي جي ڪُنڊ ۾ هڪ ماڻهو ويٺو هو. جھڪي روشنيءَ ۾ سندس ميرا ڪپڙا ۽ پيرن وٽ پيل ٻه هڙون ڏسجي رهيون هيون. هو ڪنچن کي نهاري رهيو هو. هن جو ٻئي اکيون چمڪيون پئي. ڌيمي ڌيمي اوندهه ۾ڏسڻ جي ڪوشش ڪندي ڪنچن ڏٺو، هن جا چپ ڪجھ عجيب نموني کليا پيا هئا. هن کي چادر اوڍيل هئي. ڪنچن کي پنهنجي طرف نهاريندي ڏسي هن شعوري طور چادر کسڪائي. اهو ڪنو نظارو ڏسي ' اُٻڪو ڪندي ماءُ ڏانهن ڊوڙي. هن جو لٿل منهن ڏسي ماڻس پڇيس به سهي. پر هن کي ٿيو جو هڪ به لفظ ڳالهائينديس ته اُٻڪو الري ٻاهر نڪري ايندو. هن ڪجھ به نه ٻڌايو. ٻئي ڏينهن وِشوَناٿ هن کي اِڪ ٻِڪ کيڏڻ لاءِ چيو ته بنا من جي کيڏندي رهي ۽ گھڙي گھڙي وارو وڃائيندي رهي. شام جو ڪراچيءَ لٿا تيستائين هوءَ سُن مُن ويٺي رهي.