23
“ ڀاڀي!” اهو جَيا جو پڪاريل لفظ ڪن تي پيو ۽ ڪافي عرصي کان وساريل اهو لفظ هن جي اندر کي جھڻجھڻائي ويو. گذريل پندرهن سالن ۾ پهريون ڀيرو هوءَ ڪٽنب، سماج وارو ناتو محسوسي رهي هئي. حيرت ۾ ٻڏل ڪنچن جو من حيران هو. هن کي لڳي رهيو هو ته هوءَ ڪو سپنو ڏسي رهي آهي. سندس ڪلهو جَياجي لڙڪن سان آلو ٿي رهيو هو. ڪنچن جو هٿ جَيا جي پٺيءَ تي گھمي رهيو هو. هوءَ شايد پاڻ کي خاطري ڪرائي رهي هئي ته ها، اهو سپنو ڪونهي، ڪلپنا به ناهي. جيڪو آهي سو صاف حقيقت آهي. وڻ جي ٽارين جهڙو سچ. ڪنچن سالن کان پوءِ پنهنجي ڌرتيءَ جو ۽ پنهنجي وستار جو انڀَو ڪري رهي هئي. خوشيءَ جي ماريل هن جي دل جي ڌڙڪن تيز ٿي ويئي هئي. مسلسل ڳڻتين ۾ رهيل سندس من ڪافي ڊگھي عرصي بعد اصل رنگ ۾ اچي رهيو هجي ائين هن کي لڳي رهيو هو.اسپرش ڪافي نه هجي تيئن هن جيا کي الڳ ڪندي سندس چهرو ٻنهي هٿن ۾ جھلي اکين سامهون رکيو، پر لڙڪن جي لارن جي هن پار چهرو ڌنڌلو ٿي پئي ويو . آنسون اگھندي ڪنچن هن کي ڏسندي رهي.هن جي ڳلن، مٿي ۽ ڪلهن تان هن جو هٿڙو گھمندو رهيو. جيا هن جي ڇهاءَ ۾ ڄڻ ماءُ، پيءُ،ڀاءُ، ڀاڀي، ۽ پياري اهڙي سکيءَ جو پيار ماڻي رهي هئي.
نڻان ڀاڀيءَ جي شفي پنرملن وارو درشيه الاجي گھڻو ڊگھوهلي ها پر اسڪول ۾ ننڍي رسيس جو بل وڳو. ۽ جيا ۽ ڪنچن جھٽ ورتمان ۾ اچي پهتيون. جَيا منهن اگھيو، سوَسٿ ٿيڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ پنهنجي ڪرسيءَ تي ويهندي هن گھنٽي وڄائي. ڪنچن سانت ٿي رهي هئي. ٿوري دير کان پوءِ ڪلرڪ مائيءَ آفيس جو دروازو کولي اندر منهن پاتو.
“ رتن بين ذرا ٻه پيالا پاڻي ته ڀري اچ ۽ ها، اڄ جي ٽپال ۾ ڪجھ هجي ته اهو به ...” جيا ايترو چوندي ڄڻ پاڻ تي ضابطو حاصل ڪري ورتو هو.
“ جي،وٺي ٿي اچان” چوندي رتن ڪنچن جون روئي روئي رتيون ٿيل اکيون ڏسندي وئي. هوءَ اڌ کليل دروازي سان ٽڪرائجڻ کان ذري گھٽ رهجي ويئي. هن جي هٿ مان پاڻيءَ جو پيالو وٺندي جَيا چيو:
“ رتن بين، هيءَ آهي ڪنچن بين. منهنجي نجي رشتيدار آهي. توها رنڌڻي تي چورائي ڇڏيو ته منهنجي ڪمري تي ٻه ٿالهيون موڪلين. ڪنچن بين هتي مون سان گڏ ئي ماني کائيندي.” جَيا چئي رهي هئي رتن کي پر ڪنچن جي چهري تي تري آيل اڻتڻ واري ڪيفيت کي به اڪلائي رهي هئي.
رتن جي وڃڻ بعد هن ڪنچن کي چيو، “ توهان کي برو نه لڳي. پوءِ سڄي ڳالهه آرام سان ڪيون ٿيون. توهان ٿوري دير لاءِ ويهو تيستائين مان ٽپال ڏسي ٿي وٺان. پوءِ هلون ٿيون ڪمري تي!”
ڪنچن کي هڪدم ياد آيو ــ ٽن ڪلاڪن جيترو عرصو گذري ويو ۽ اڃا تائين تلڪچند ۽ جھَوير ڀاڀي نه پهتا آهن. هنن ماني ڪونه کاڌي هوندي ۽ مان هتي .... ٻه ته ٿيا، جساپر جي آخري بس چئين بجي آهي. انهن کي موڪلي ڇڏيان. هيترن سالن کان پوءِ جَيا ملي آهي ته پوءِ هن سان گڏ ٻه گھڙيون گھارڻ ته گھرجن. ڇا ڪريان؟ اروڻا ۽ ڪارتِڪ وٽ رات جو سمتا سمهي رهندي. اڄ جي رات ٽڪي رهان، سڀاڻي شام جو وينديس پر هن تلڪچند کي ڪيئن لڳندو؟ هن کي ڪونه ٿيندو ته اديءَ جي ته ڪا سڃاڻپ به نه هئي، چوڪيدار به پئي سڃاتو ۽ اچانڪ هي رشتو ڪٿان نڪري آيو؟ حالانڪ تلڪچند ائين نه به سوچي. اها ته سڄي من جي الٽ پلٽ. هو ويچارا منهنجي لاءِ ڪيڏي نه ڊوڙا ڊوڙي ڪري رهيا آهن! هڪ دم ڪيئن چئجي ته توهان ڀلي وڃو مان سڀاڻي اينديس! هن جيا سان ڳالهه ڪئي . جيا چيو “اچڻ ته ڏيو. سڀ ڪجھ ٺيڪ ٿي ويندو.”
لڳڀڳ اڍائي بجي تلڪچند آيو. ڪنچن جَيا جي واقفيت ڪرائي. “ هي گرهه ماتا ته اسان جي جھوني رشتيدار نڪتي! ڪراچيءَ جي آهي .... ورهاڱي کان اڳ جو اسان جو ناتو!”
تلڪچند کي ٿورو اچرج ته ٿيو. هو ڪجھ پڇي تنهن کان اڳ جَيا چيو، توهان ڪنچن بين جا رشتيدار ان ڪري منهنجا به رشتيدار. ڪڏهن کان توهان جي واٽ نهاريون ويٺيون آهيون. ماني تيار آهي. اڙي! توهان جي گھرواري ڪيڏاهن ويئي؟”
جَيا جي ملوڪائي ۽ مانُ ڏسي تلڪچند ڪجھ به پڇي نه سگھيو. گدگد ٿيندي چيائين ــ
“ اهو ته ڀيڻ، توهان ملي ويئون ڄڻ ڀڳوان مليو! بس، هن منهنجي ڀيڻ جو هڪ ڪم ڪري ڏيو ته توهان جو ٿورو! گنگا سنان جو ثواب ....” وري تلڪچند چيو، “ منهنجي زال ذرا اڪوڻي آهي پر اديءَ لاءِ ته ڊوڙڻو پوندو نه. توهان جي ڀاڀيءَ کي لوج ۾ کارايم ۽ مون به ٻه گرهه کاڌا. هن کي سوناري جي دڪان تي ويهاري مان هتي آيو آهيان. ٽرسٽي ته ٻاهر ڳوٺ ويل آهن. سڀاڻي ايندا. ڇا ڪنداسين ڪنچن بين؟
“ ادا، اگر توهان کي لڳي ۽ واندو نه هجي ته مان اڄ جي رات هن ڀيڻ وٽ ٽڪي پوان. سڀاڻي صاحب سان ملي شام واري بس ۾ هلي اينديس. توهان ٻارن کي ايتري خبر ڏيئي ڇڏجو. سَمتا آهي ته هوءَ ٻارن وٽ سمهي رهندي ان ڪري ان ڳالهه جي چنتا ڪونهي.”
زبان تي آيل پر چپن تائين نه پهتل اهڙا ڪيترا ئي سوال کڻي تلڪچند ويو. سندن بار ڄڻ هلڪو ٿي ويو هو اهو هن جي چال مٿان محسوس ٿي رهيو هو.جَيا ۽ ڪنچن هڪ ٻئي سامهون ڏٺو ۽ ٻنهي جي اکين ۾ چمڪ اچي ويئي. ڦيرڙي پائڻ جي ته عمر ڪانه هئي ۽ هاڻي اهڙو سونهي به نه. پر انهن جو وس هلي ها ته هو ائين به ڪن ها! مڏ مليل موقعي کي ته ائين ئي ماڻبو آهي نه.
جيا جو روم صفا ننڍڙو به نه، ته وڏو به ڪونه هيو. ٽي ڄڻا گڏ ٿي وڄن ته سوڙهه ٿي پوي. اڪيلي ڪا مشڪل نه ٿئي. روم ۾ پاٽ تي سنهڙو گديلو، پاسي ۾ هيٺان هڪ آسن وڇايل ۽ ان جي سامهون جھڪيل ميز. ميز مٿي فائلن جي ٿپي هئي. جَيا مٿي سنسٿا جي وڏي جوابداري هجي ائين لڳي رهيو هو. روم جي هڪ ڪنڊ ۾ ننڍي چوڪڙي. هڪ طرفان ڀت ٺهرائي ڪرايل پردو . ٻيءَ ڪنڊ ۾ ڪٻٽ جي هيٺئين خاني ۾ پتل جو ڪوٺيءَ وارو ڀرڙاٽن وارو اسٽَو . پتل جي ديڳڙي، بڪيءَ کنڊ جا ڪٽيل پتري جا دٻا، ڇاڻي ۽ پڪڙ پيا هئا. مٿئين خاني ۾ ڪتاب ۽ چار کن جوڙون ڪپڙن پيون هيون. اڪيلي انسان جو گھر ڀلا ڪهڙو؟ اڪيلي استري هجي يا پرش. گھر وکر جي چيزن ۾ به اڪيلو ماڻهو راس نه ٿي سگھندو آهي. شيون به ڪنهن هڪ ۾ ئي محدود ٿي بنا نور جي ٿي وينديون آهن!
هونئن ته جَيا صبوح شام رنڌڻي تي مانيءَ لائي وڃي، پر ڪو مهمان هوندو آهي ته ڪمري تي ئي ٿالهي گھرائي وٺي. مهمان به ڪڏهن ڪڏهن. يا ته سنسٿا جا عهديدار هوندا آهن يا وري تعليمي کاتي جا سرڪاري عملدار!
رتن کي حيرت ته ٿي ئي ته اڄ تائين گرهه ماتا جي سڳن رشتيدارن کي ڏٺو ناهي. سنسٿا ۾ ته مڙيئي ايترو ڄاڻندا هئا ته هن جو گهروارو پاڪستان ۾ آهي ۽ هتي هندوستان ۾ سندس ڪوئي ناهي. پَتي اٿس اهو سڀني ٻڌو آهي پر ڪنهن به روبرو يا تصوير ۾ ڪٿي ڏٺو ناهي.
ڪنچن چوڪڙيءَ ۾ هٿ پير ڌوئي رهي هئي ته ٻاهران رڙ ٻڌڻ ۾ آئي.
“ ذرينا بين! ذرا دروازو کولجو، منهنجي ٻنهي هٿن ۾ ٿالهيون آهن.” هوءَ رتن هئي.
رڙ ٻڌي جَيا اڀي ٿي ويئي ۽ اڌ کليل دروازو سڄو کوليندي چيائين “ رتن بين! تون به واهجي آهين. هيئن ٻن هٿن ۾ ٿالهيون کڻي اچبو آهي ڇا؟ واري وٽيءَ سان کڻي اچين ها. اهو ته ٺيڪ آهي رهجي ويو. هنيئر ئي نه سڀ هيٺ ڪري ها.؟”
جيا ۽ رتن جو پاڻ ۾ ڳالهائڻ ته اتي پورو ٿيو. پر ڪنچن جي حيرت جو پار نه هيو. هن کي ٿيو ته هن ڪنهنجو نالو ٻڌو هو؟ هن جيا کان ئي پڇي ورتو:
“ هيءَ ذرينا وري ڪير آهي ؟”
“ مان.”
“تون؟” ڪنچن جو آواز جيئن اڀي پُڙ ڪپرو ڦاٽي تيئن ڦاٽي ويو.
“ها، ڀاڀي، ڀڳوان جيان ڪڏهن ڪڏهن ماڻهو کي به اوتار وٺڻو پوندو آهي. جيا مٽائي مون ذرينا جي نالي اوتار ورتو آهي. پهرين توهان ماني کائي وٺو. پوءِ آرام سان سڄي ڳالهه سڻائينديس .... اڙي ادي! تون منهنجو هٿ لڳايل کاڌو کائيندينءَ ته سهي نه؟”
“ اهو تو ڇا چيو؟ تون جَيا هجين يا ذرينا. ڪهڙو ٿو فرق پوي؟ مونکي ته ڄڻ هڪ جُڳ کان پوءِ منهنجو روپ موٽي مليو آهي. تنهنجي ڀاءُ جي انتظار ۾ هونئن ته اڌ ٿي ويئي هئس. ڪڏهن ڪڏهن پيءَ جو فرض نڀائيندي ٻيڻو به ٿيڻو پيو آهي. تون ملي آهين ته ڄڻ ڌيري ڌيري منهنجو باقي رهجي ويل انگ به واپس ملندو اهڙي شرڌا پڪي ٿيندي پئي ٿي وڃيم.” هن جي اکين ۾ اميدن جا ڏِيا روشن ٿي پيا. اڳيان چيائين، “ تنهنجو ذرينا نالو ٻڌي منهنجي هينئين جو جھرڻو سڪي وڃي ته سمجھج منهنجو هينئون ايترو تانگھو!
جَيا ڪنچن جي ڳالهه ٻڌي روئي ڏنو. ماني کائيندي کائيندي ڪنچن جَيا کي گھر ڇڏڻ کان پوءِ واري تسو تسو ۽ ترتر جيتري به ڳالهه ٻڌائي. پر پوين پندرهن سالن جو حساب ائين ڪو ٿورو پتجندو؟ جھجھو جھجھو ته صرف احوال ملي. پر گذريل وقت ۾ ڪيل اوجاڳا، هر پل رهيل ڊپ ڊاءُ، ٻاهر وهيل ۽ اندر لهي ويل آنسو .... انهن سڀني جو حساب ته سنسار جي ڪنهن ڀاشا ۾ نه چئي سگجي ٿو ۽ نه ئي لکي سگھجي ٿو ڪنهن لپيءَ ۾. ديوشنڪر جي ديهانت جي ڳالهه ٻڌي جيا کان صبر نه ٿي سگھيو. سڏڪا ڀريندي هن چيو:
“ مون گنهگار پيءَ جي زندگي ورتي. هاڻي تون ئي ٻڌائي ڀاڀي ! مان ڪهڙي منهن سان پنهنجي سچي سڃاڻپ ڏيان.”
مانيءَ کان پوءِ ٿورو اهلڻ بعد جَيا ٿورو ڪم لاهڻ لاءِ آفيس ويئي. شام ٿي ته جيا ڪنچن کي راڻَڪ ديويءَ جي مندر تي وٺي ويئي. موٽندي ڌرم تلاءَ جي ڪناري لهندڙ سج جي روشنيءَ ۾ ڳالهه جي شروعات ڪئي ....
“ديووِلا” ۾ اچڻ جي ٽئين ئي ڏينهن لليتا جيا کي پنهنجي ڳجھي پرورتين جي ڳالهه ڪئي هئي پر گڏوگڏ کيس قسم به ڏنائين ته“ اگر اها ڳالهه ڪنهن سان ڪندينءَ ته تنهنجي ڀاءُ جو سُنهن اٿئي!” لليتا جي حيرت ۾ وجھندڙ، نت نين، ۽ همت ڀريل ڳالهين ۾ جيا لڙهندي ويئي. لليتا چوندي “ هن انساني اوتار جي سارٿڪتا ڪهڙي؟ ٿوروجھجھو پڙهڻ، شادي ڪرڻ ۽ گھر سنسار منڊڻ ايترو ئي؟حالانڪ اهو به آسان ناهي اهو مان ڄاڻا ٿي.” پر عام رواجي گهريلو عورت جي جيون کان جيا کي لليتا جو مارگ آڪرشڪ لڳندو هو. ڪجھ نئون، سارٿڪ ڪاريه ڪرڻ جي ڀاونا جيا جي اندر ۾ جاڳي چڪي هئي. تنهن ۾ به لليتا جي مزيدار ادائگيءَ ڄڻ سرد ٿيل ڪوئلي کي ڦوڪي ڇڏيو هو. صبح جو سويل ۽ دير رات جو ڪمري ۾ ويهي ڌيان ڪندڙ لليتا سان گڏ هوءَ به ويهندي هئي.ڌيان ته اڌ ڪلاڪ جو ئي. پر، لليتا گپت رئڊيو سيٽ ذريعي پنهنجي سنگٺن جي ليڊر وٽان سوچنا وٺندي هئي ۽ اردگرد ۾ ٿيندڙ گھٽنائن بابت سماچار به ڏيندي هئي.هوريا هوريان جيا پاڻ به پاڻ کي ڪنهن هڪ هٿ لڙندڙ سپاهيءَ جي سوَروپ ۾ ڏسڻ لڳي هئي. اهڙي ويڙهاڪ يا ويرانگنا جيڪا ديس لاءِ فنا ٿيڻ لاءِ به تيار ....
ڀڄڻ واري اڳين شام لليتا کي نياپو مليو “ اڄ رات جو هوا بندر روڊ تي آيل ڊائمنڊ ڪلب ۾ شهر جي گوري پوليس ڪمشنر جي جنم ڏينهن جي ضيافت آهي. اسان کي ٻهارو ڏيڻ لاءِ برابر ٻه لڳي پندرهن منٽن تي پهچڻو آهي. ٻهروپين جي ديوي سڀني جو ڪلياڻ ڪجو ...”
جيا نياپو ٻڌو پر کيس برابر سمجھ نه پيئي. لليتا چيو “ ڪلب ۾ بم اڇلائي گورن آفيسرن کي صاف ڪري ڇڏڻو آهي. ٻهروپين جيان الڳ الڳ ويسن ۾ اتي پهچي وڃڻو آهي. ”
“ پر رات جي ٻه لڳي پندرهن منٽن جو ڪهڙو مطلب؟ جيا جي سوال جي جواب ۾ لليتا چيو ــ
اهو گورو رات جو ان ٽيم تي ئي ڄائو هوندو. ان ڪري ان ٽيم تي ئي ڪيڪ ڪاٽيو ويندو. ۽ ان وقت ئي سڀئي مهمان حاضر هوندا .”
بس ان رات لڳڀڳ هڪ بجي لليتا ۽ جيا گھر ڇڏيو .سوچنا موجب لليتا زريءَ جي ڀرت واري ريشمي ساڙهي ۽ زيور پاتا هئا. روڪ رقم ته ڪٿان هوندي؟ پر انسويا جا جيا لاءِ سانڍي رکيل سير جهڙا سونا ڳهه هئا. ٻاهر نڪتل جيا جي مٿي تي ستارن ـــ ٽڪلين سان چمڪندڙ مٽڪ هو. دور کان ڪو ڏسي ته سمجھي ته نوراتريءَ ۾ ماتاجيءَ جو گربو کيڏڻ نڪتا آهن. لليتا مهاڪاليءَ جو ويس ڌارڻ ڪيو هو. کليل منهن مان ٻاهر نڪتل ڄڀ، کليل وار، ڪارا ڪپڙا، هڪ هٿ ۾ ترِشول ۽ ٻئي هٿ ۾ ماڻهو جي مٿي وارو وارن سميت مکوٽو. اوندهه ۾ اچانڪ اگر لليتا پرگهٽ ٿئي ته وڏ ـ وڏيرن کي پگھر ڇٽي وڃي! پر رستن تي اچ وڃ جاري هئي. هونئن ته رات جو ڪا هڪڙي اڪيلي استري نڪري ته هر ڪنهن کي وهم وڃي. جيا ۽ لليتا کي وينديون ڏسي ڪنهن کي به شڪ نه پيو. هو ٻئي ڊائمنڊ ڪلب کان پنجاهه کن ميٽر دور هيون ۽ لليتا کي بجلي چمڪندي هجي ان طرح جو ڪجھ لڳو. هن ترت جيا جو هٿ پڪڙيو نزديڪ واري ڳليءَ ۾ مڙي ڊوڙڻ لڳيون. پر سامهون کان گھوڙي سوار پوليس کي ڏسي هن جيا کي الڳ ڏس ۾ ڌڪيو ۽ پاڻ به ٻي طرف ڀڄڻ لڳي. جيا کي خاص ڪجھ سمجھ ۾ نه آيو لليتا جي هينسيل حالت ڏسي هن کي لڳو ته ضرور ڪجھ اجوڳ ٿي رهيو آهي. هوءَ ڳليءَ ۾ وڏي نم جي ٿڙ جي آڏو بيهي ڏسڻ لڳي. هن جي پويان ڪو به نه هيو، پر ٿوري دير بعد بندوق جي گوليءَ جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو.جيا هٻڪي ويئي. ڇا لليتا ....؟ هوءَ اڳيان ويچاري نه سگھي.
گھوڙن جي پيرن جا آواز ڌيري ڌيري دور ويندڙ محسوس ٿي رهيا هئا. ٿوري دير بعد وڻ وٽان نڪري هوءَ لليتا واري ڏس طرف ڊوڙي ويئي. اوندهه ۾ سندس پير چِڪ ۾ پيا هجن ائين محسوس ٿيو. هوءَ بيهي رهي. هن هيٺ ڌيان سان ڏٺو ته هوءَ پاڻ رت جي ريلي وٽ بيٺي هئي، ۽ سندس پيرن وٽ ڇاڻيءَ جهڙي سرير سان لليتا سنئين سڌي پيئي هئي. هن جي هٿ مان ڇُٽڪيل نَرمکوٽو دور رِڙهي ويو هو. جيا لاءِ جيون ۾ هن طرح ڪنهن جو موت ڏسڻ وارو پهرون موقعو هيو. گنگابا ويئي هئي پر اهو ته هن جو قدرتي موت هو.عمر ۽ مٿان وري اڌرنگ. هلڻ ڦرڻ جي ڳالهه ته ٺهيو پورو ڳالهائي به نه سگهندي هئي. هوءَ ته ڄڻ ڇٽي ويچاري سورن کا. پر لليتا جو ههڙو دل ڏاريندڙ موت؟ جيا مٺيون ڀڪوڙي ڇڏيون تنهن جي باوجود به سندس بت جي ڏڪڻي گھٽجي نه رهي هئي. پگھر سان شم جيا جي پيٽ ۾ هٿ جيڏو ڄڻ گٻو پئجي ويو هو. هوءَ ته لليتا جو هٿ جھلي نڪتي هئي. هاڻي اهو هٿ ڪٿي رهيو هو؟ هوءَ بت بڻجي ويئي. هاڻي ڇا ڪرڻو؟ هن جي اکين مان آنسو ٻاهر اچڻ کان اڳ ئي ڄمي ويا. آواز ته اچي ئي ڪٿان؟ سندس مٿي ۾ ڄڻ زور زور سان هٿوڙا لڳڻ لڳا هوا. جيا لليتا جي لاش کي گهلي هڪ ڪنڊ ۾ کڻي وڃڻ جي ڪوشش ڪئي ته گھوڙن جي ٽاپن جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو. گھوڙي سوار پوليس وارا ئي هوندا. مٿي تان مٽڪ لاهي ساڙهيءَ جو گھونگھٽ ڪڍي جيا ڊوڙڻ لڳي. هڪ ڳليءَ ۾ مڙي ويئي. ..... پر هي ڇا؟ هيءَ ڳلي ته بند ڳلي هئي.واپس موٽڻ يا ٻاهر نڪرڻ جي ته ڪا گنجائش ئي ڪانه هئي.گھوڙن جا ٽاپسا اوڏا اچي رهيا هئا. جيا ڪا واهه نه ڏسندي آخرڪار چيڙي جي گھر جو در کڙڪايو. در کليو. سامهون هڪ ڪراڙي مائي بيٺي هئي.
مونکي بچايو ..... مونکي بچايو .... امڙ ! چوندي جيا دروازي وٽ ئي ڪري پئي. ٻن ڪلاڪن کان پوءِ سڌ ۾ ٿي ته کيس وڏي امان ڳالهه ڪري ٻڌائي. اڄ به اهو منظر ياد ايندي جيا جون اکيون روئي پونديون آهن ۽ چپ چري پوندا آهن. وڏي امان چيو هو.
“ اري بٽيا تم ڪو ڪيا بتائون؟ تم تو ايسي ميري اُمبر پي بيڀان هو ڪي گري ڪي مجھي لگا ڪي اي ڇوري تو گَئيِ. ... بڙي ڪي بهو ني اور مين ني دونو جني ني ملڪر تم ڪو اٺايا اور بستر په لِٽا ديا. انيس پاني ڪا لوٽا ڀرڪي آيا .... اڀي مين تمهاري مُنهن پي پاني ڪي ڇينٽي ناکون اسڪي پهلي تو درواجي په دي ڌناڌن ..... ٿوڙي دير تو مين ڊر گئي. يه سالا سُور ڪوئي بدماس هوويگا تو خون خرابا ڪرڪي ڀي ڇوري ڪو اُٺا لي جائيگا. ڪڇ نَڪي نئين. اور يه نگوڙي ڪالمکي گوري پلٽن، وو تو ٽانپ ڪي بيٺيلي هَي ڪي ديسي لوگون ڪا وانڪ آوي اور ڪب وو اسڪو ڦَنساوي، مُئي ان گورون ڪي ديکاديکي ۾ اپني ڪاليون ڪو ڀي خدا ڪا خوف نهين رها. اري اپنو سي گداري ڪروگي تو قيامت ڪي دن الله ميان ڪو ڪيا مُنهن دکائوگي؟ هان، فِر تو مين ني الله ڪا نام ليڪر تم ڪو برقعا پِنها ديا. درواجي کولي تو سامني گھوڙي سوار پوليس ٿي. اندر آئي. آکي گھر ڪي تلاشي لي. ايڪ ايڪ ڪو ڊانٽتي پوڇني لگي. تمڪو تو هم ني برقعا ڊالڪي ڪرسي په بٺا ديا ٿا. تماري باري مين پوڇا تو مين ني ڪَهه ديا ڪي ميري ڇوٽي والي بهو ذرينا هَي. بيٽي! خدا تعالا شايد مجھي معاف نهين ڪريگا. پر تماري جان بچاني ڪي ليي مين ني جھوٽ بول ديا. مجھي معاف ڪرنا .....”
وڏي امان جو ڪٽنب سڄي رات جاڳندو رهيو. جيا کي انيڪ ريتن سان ڌتاريندي سمجھائيندي وڏي امان سچي ڳالهه سلڻ جي ڪوشس ڪئي. سٺي گھر جي ڇوڪري آهين، پتو ٺڪاڻو ٻڌائي ته سنڀالي پهچائي ڇڏيندي سانو. پر جيا ڪجھ به نه چيو. چوي به ڇا؟ جنهن ريت گھر ڇڏي نڪتي هئي اتي واپس وڃڻ جو رستو ئي نه هيو. مڃي وٺو اگر واپس گھر وڃي به ها ته ڪرانتيڪاري جي گھر تي ڇا ڇا نه ٿيو هجي ها؟ پاڻ ته تڪڙ وارو قدم کنيو هيائين پر پيءُ ڀاءُ جي جيون کي انهي ۾ سلاڙڻ جو کيس ڪو حق نه هيو. هوءَ هڪ ئي ڳالهه چوندي رهي.
“ مونکي ڪلڪتا وڃڻو آهي ... اتي منهجو مڙس منهنجي واٽ نهاريندو هوندو. ڪلڪتا .... ڪلڪتا ... ان کان علاوه ٻيو ڪجھ به نه چيائين.
ٻئي ڏينهن صبوح جو ريلوي اسٽيشن تي وڃڻو هيو تڏهن وڏي امان کا برقعو گھري ورتائين ۽ ان ئي مهل پائي ورتو، ذرينا نالو .....