8
اڄ هن مينهوڳيءَ رات جي سانت ۾ ڪنچن با کي ڪا عجب جهڙي فرصت ملي وئي هئي.ڄڻ گھر ۾ ڪو نه هجي ۽ پاڻ سامهون خزانو کولي ويٺي هجي. هڪ ٻئي پويان شيون ڏسندي ويندي هجي ۽ گذريل ورهيه وَهندا ويندا هجن. پر ڏسڻ هميشهه سٺو ڪونه هوندو آهي.سٺيون يا خراب يادون هِنسڪ هونديون آهن. انهن جي نَهن کان بچڻ ڏکيو هوندو آهي. ڪو جهنگلي جانور چئن پيرن تي کڙو ٿي توهان جو چهرو رهڙيندو آهي.رت ڦُٽي ايندو آهي.ڄڀ کي اهو ڪوءڙو سواد وڻندو آهي. اها جلن، جھوري ڌيري ڌيري نشو بڻجي ويندي آهي.ورتمان کان دور، من هلڪي کان هلڪو ٿي اڏرڻ لڳندو آهي. هڪ ٻئي پٺيان تَهون کِسڪنديون آهن ـــ پردا هٽندا آهن. پاڻ سامهون بيهڻ جي ڌيرج هجي ته هڪ پاردرشي پاڻ ملندو آهي.
ڪنچن با ياد ڪري ٿي اهو ڏينهن جڏهن پهريون ڀيرو ڳوٺ کان ٻاهر پير رکيو هئائين. پيءُ ڪراچيءَ مان ڪوٺڻ آيو هو. ڏاڏو ۽ امان گڏ ڪراچيءَ نه آيا هئا. ' هِن ويندڙ زندگيءَ ۾ ڪراچي ناهي وڃڻو، هاڻ ته هتي جي شمشان ۾ سومناٿ جي ڀر ۾ سُمهبو.' ڪنچن کان وڏي سومناٿ جي موت جو گھاءُ ڏاڏو مهاپرساد ڀلجي نه سگھيو هو.شاديءَ کان گھڻن ڏينهن کان پوءِ ڪنچن جي ماءُ ريوا کي ڏينهَن رهيا. ڪيترين ئي ٻاڌائن ۽ شرڌائن کان پوءِ ٿيل پهرينءَ پيٽ جو پُٽ! سومناٿ جا جھنڊا ٽئين سال لهرائي راندل جا لوٽا گھرائي چئن سالن بعد چانورن جي ٻاڌا ڇڏي. پر خبر ناهي ڀڳوان ساڄي هٿ سان نه ڏنو هجي تيئن چوٿون سال وهندي کڻي ورتو. امڙ چوندي هئي ڏاڍي ماتا نڪتي هئس. گلي جي اندر به زخم پئجي ويا هئس. پاڻيءَ ڍڪ به هيٺ نه لهي. ڊاڪٽر کان دوا دارون نه وٺجي ، نه ته ماتاجي رسي وڃي. ڳوٺ ۾ ڪٿان آيا ڊاڪٽر؟ ان لاءِ ته ڪانپ وڃڻو پوي. امان ڏاڏيءَ وٽ وڃي ڊڄندي ڊڄندي ڪانپ ۾ وڃڻ جي اجازت گھري ته ڏاڏي ڪاوڙجي وئي، ' ها هڪ تو ئي ڄڻيو آهي پُٽ! اهو ته سڀني کي هڪ ڀيرو ماتاجي نڪرندي آهي. گھرکان ٻاهر ڪڍبو آهي ڇا پُٽ کي؟ متان ڪنهن جو پاڇو نه پئجي وڃيس ۽ ڳوٺ ۾ ڳالهيون ٿين!' پر رات ڏينهن پُٽ جي شيوا ٽهل ڪندي امڙ لکي ورتو هو. ڪو موقعو هٿان وڃائڻ نه پئي چاهيو. ٿي سگھي ٿو سومناٿ بچي وڃي! مان ــ مريادا جي نالي جنهن نينگر کي سس ــ سُهري جي حاضريءَ ۾ ٻه هٿ گڏ ڪري ڪُڏايو نه هيو، هنج ۾ نه کنيو هو ان جي پويان ٻنهي هٿن سان ڏينهن تائين ڇاتي ڪُٽي رُني هئي. هاءِ ڙي شنڪر ٻاڻ هنيا .... هاءِ هاءِ ٻاڻ ڪنهن کي لڳا ..... '
ڪنچن با وڏي ٿي ته پوءِ ڏاڏيءَ ڪيتريون ئي ڳالهيون ڪيون. ڪنچن جي جنم ٽاڻي ماڻس وڏي سڏ روئي ڇاتي ڪُٽي هئي.پُٽ وٺي ڀڳوان ڌيءَ ڏني هئي! پر جڏهن ڪنچن جي ڄمڻ جي ٻن سالن کان پوءِ ننڍو ڀاءُ وشوناٿ ڄائو ته ماڻس ڳوٺ ۾ پتاشا ورهايا هئا ۽ ننڍڙيءَ ڪنچن جا پير ڪنڪو هاڻا ڪري ان جي هڪ نئين نڪور سفيد ڪپڙي تي ڇاپ هڻي اهو ڪپڙو پيتيءَ ۾ رکيو هئائين. 'منهنجي ڪنچن ڪنڪو قدمي! ڀاءُ وٺي آئي!'
وشو ناٿ قد بُت ۾ سنهڙو. سِڪي پني مليل پُٽ، اُميا امڙ چاڳ ۽ لاڏ ڪوڏ ڪرائڻ ۾ پٺيان ڦري ڪونه ڏٺو هو.سخت ضدي ۽ ويڙهاڪ. ڪنچن کي پل ڀر ڪونه ڇڏيندو هو. ڪچرو اڇلائڻ وڃي ته به اُکڻ ۾ ۽ ڇيڻو ٿڦڻ وڃي ته به گود ۾.ڪنچن جيڪو ڪري اهو سڀ ڪرڻو. گھاگھري پولڪو پائڻ جو ضد ڪري ۽ ڪنچن کي ڪو رانديڪو مليو هجي تيئن هن جي وارن ۾ گلن جي ويڻي وجهي کيس سينگاري. ڪنچن بنا نه وهنجي نه کائي، نه اسڪول وڃي. ڪڏهن ڪڏهن ڪنچن جلدي کائي وٺي ته هو کيس سامهون وهاري ۽ چويس 'مون جيئن وات چور ته ئي مان ماني کائيندس.'ڪنچن ورت رکي پوڄا لاءِ وڃي ته هو به گڏ وڃي. ڪڏهن ڪڏهن پاڙي جون ڇوڪريون ڪنچن کي چيڙائين. ' تنهنجي هن پُڇ کي ڏاجي ۾ به کڻي وڃج.' ساهيڙين جي ڪيل مسخري به صحيح ثابت ٿي. امرت لال وشوناٿ کي نوڪري ڏياري. پل ڀر لاءِ ڪنچن جو پلاند نه ڇڏيندڙ وشوناٿ هليو ويو. ناريلي پونم کان اڳ ... هو رکڙي ٻڌائڻ لاءِ به نه ترسيو. ڪراچي ويا ته سڀيئي گڏ ۽ آئي تڏهن .....
پهريون ڀيرو جيشٺارام ڪراچي ويو تڏهن ڪنچن ٽن سالن جي هئي ۽ وشوناٿ هڪ سال جو.بابو پيءَ سان جھڳڙو ڪري هليو ويو هو. پيءُ ججمان ورتيءَ کان علاوه ڪالر ڪپهه جوواپار به ڪندو هو. بابا کي پڙهائيءَ لاءِ ڪانپ ۾ ڇڏيو هئائين.ست چوپڙيون انگريزي پڙهڻ کان پوءِ بابا کي نوڪري ڪرڻي هئي.ڳوٺ ۾ وڌ ۾ وڌ ته مزدوري ملي. نوڪريءَ لاءِ ڳوٺ ڇڏڻو پوي. ڏاڏي جي رتيءَ ماتر اڇا نه هئي ته بابا ڪراچي وڃي. ان جو هڪ ئي گڻِت هو ته جيڪو ٻاهر ويندو آهي اهو ڦِري ويندو آهي. هو ڄاڻندو هو ته ڪرم ڪانڊ، ڏان ڏکڻا، سامان سيڌو ڪنهن به شيءِ کي اوڏو نٿو وڃي اهو پُٽ اکين کان اوجهل ٿيندي ئي جڻيو ساڙي پي ويندو. شرير سان ڪمزور باباجو گجو ڪونه هو ته کيتي سنڀالي سگھي. ۽ وڻيس به نه. مٿي تي اچي وڃي ته ٽارڻ جا هزار هيلا بهانا ڪندو هو.اونهاري۾ اُس لڳيس، چوماسي ۾ سِيئو تپ اچي وڃيس ۽ سياري ۾ ٿڌ لڳيس.
هڪ رات بابا اوسريءَ ۾ روٽي کائي رهيو هو ۽ امان سامهون رنڌڻي ۾ ٻاجھريءَ جو ڍوڍو پچائي رهي هئي. ڏاڏي اوسريءَ ۾ ٿنڀ جي ٽيڪي جي سهاري ويهي مالها جپي رهي هئي ۽ ڏاڏو گھٽيءَ ۾ ٻارڻ لاءِ آندل ڪاٺيون سريکيون ڪري رکي رهيو هئو. بابا امان کان کير گهريو ۽ ڏاڏي جو دماغ ڦاٽو ' ڪم ڪار ڪرڻو ناهي ۽ پُٽ کي کچڻي ۽ کير کائڻو آهي. حرام جي هڏن جا، هي تنهنجو پيءُ نه هوندو ته ڪير ڀريندو تنهنجن هنن ٻائڙي ٻارن جا ڀانڊا! ۽ اصل ته هيءَ رن .... 'چوندي اٿيو ۽ چلهه مان ٻرندڙ ڪاٺي کڻي امان کي مارڻ لاءِ پٺيان ڊوڙيو. ' هن رن ئي خراب ڪيو اٿس!' ڪڇ ۾ وشوناٿ کي کڻي بيٺل ڪنچن جي اڻ سمجھو اکين ڏٺو. بابا ٿالهي ڌڪي هڪ دم کڙو ٿيو۽ پڻس جي هٿ ۾ کنيل ڪاٺي جھٽي پري اڇلائيندي هلي نڪتو. گھر کان ٻاهر نڪري سڌو شِوچند جي گهر هليو ويو. اوڌر پيسا وٺي ڪراچيءَ جي واٽ ورتائين.
پُٽ جي وڃڻ جو دک ڏاڏو امان تي غصي جي صورت ۾ ٻاهر ڪنڍندو هو.۽ امان ڏاڏيءَ تي. ڏاڏي لڙڪ هاري راهه ڏسندي رهندي هئي.ڪنچن کي ڏاڏيءَ جي ڳالهين ۾ پڻس جي حاضري محسوس ٿيندي هئي.ٻن مهنن بعد ڪراچيءَ مان بابا جو پهريون خط آيو ته ڏاڏي سڀني کي سيرو کارايو ويو. ٽپال ڏاڏي اونچي آواز سان پڙهي ته جيئن رنڌڻي ۾ ويٺل امان به ٻڌي سگھي. امان ڪنچن وٽان لڪ چوريءَ به خط پڙهائيندي هئي.پوءِ ته ڪڏهن ڪڏهن، هتي جساپر واري ديوشنڪر جو حساب ڪتاب لکندو آهيان. پندرهن روپيا پگھار اٿم. ' ته وري ' مون هري شنڪر شاستريءَ جي پاڙي ۾ ڪمرو مسواڙ تي ورتو آهي. رسوئي هٿ سان ڪندو آهيان.'ڪڏهن ڪڏهن مني ارڊر سان گڏ هڪ اڌ جملو ڪنچن لاءِ به لکندو هو ' هن ڏياريءَ تي ڪنچن کي جهانجهري وٺي ڏجو.' ان ڏياريءَ تي ماءُ کي به نوان ٽپڙ ٽاڙي ملندا هئا.
هڪ ڀيرو ڪنچن وٽان ڏاڏيءَ ڪاڳر لکرايو
سِريمانجي،
توهان جو خط مليو آهي. اسان هت مزي ۾ آهيون. طبيعت جو خيال رکجو. پيسن جي چنتا نه ڪجو. هر روز صبوح شام کير پيئجو. پرايو ملڪ آهي. اسان هت مرچ مانيءَ تي گذارو ڪري وٺندداسين. وشو ۽ ڪنچي توهان کي ڏاڍو ياد ڪندا آهن. امڙ ۽ بابا به ياد ڪندا رهندا آهن. هتي پاڙي ۾ توهان جي دوست سَوجي پٽيل جي گھر پُٽڙو ڄائو آهي. ڪنچن سندس نالو هرجي رکيو آهي. شوچندڀا کي ڪانپ واري دواخاني کڻائي ويا آهن. چون ٿا ته سِلهه جي بيماري ٿي اٿس. بابا کي کاٻي اک سان گھٽ نظر اچي ٿو. توهان اچوته کيس ڊاڪٽر کي ڏيکاريون.هن سال کيت ۾ اٺ آنا اپت ٿي آهي. بابا کان ڪم پڄي ڪونه ٿو.رامپرا جي رستي وارو کيت وڪڻي ڇڏڻ جو چون پيا. ڪنچن کي اٺون سال ويٺو آهي. منهنجو مامو سندس سالي جي ڇوڪري جو مڱڻو ڪنچن سان ڪرڻ جي لاءِ آيو هو. پر بابا منع ڪري ڇڏي چيائين ' هو سڌريل آهي، منهنجوچيو ڪونه مڃيندو'
لکندڙ، ريوا جا رام رام
بابي ۽ امڙ کان لڪ ڇپ ۾ واڙي ۾ وڃي ڪاڳر لکرايو پر ٽپال ۾ ڪهڙيءَ ريت وجھڻو؟ ڪنچن شِوچندڀا جي پُٽ نانچند ڪاڪا کي ڪاڳر ٽپال ۾ وجھي اچڻ لاءِ ڏنو. هن جو پُٽ تلڪچند ڪنچن کان ٻه سال ننڍو. هن کي خبر پئي ته هن ڪنچن کي دٻايو ' تنهنجي ڏاڏي کي چئي ڏيندس.' ائين هڪ ٽپال جي بدلي ۾ هفتي تائين هن ڪنچن کان آمريون ۽ انب لهرايا. ڪنچن جي آڏن ڦڏن اکرن ۽ ڀڳل ٽٽل ڀاشا وارو خط پڙهي پنجن سالن بعد پڻس سڀني کي وٺي وڃڻ جي لاءِ گھر آيو.
ڪنچن ڳليءَ ۾ اِڪ ٻِڪ راند کيڏي رهي هئي ته وشوناٿ ڊوڙندو ڊوڙندو آيو ' ادي هل اسان جي گھر ڪو ماڻهو آيو آهي. ڏاڏو ڏاڏي ۽ امان ڏاڍا روئي رهيا آهن.' راند اڌ ۾ ڇڏي ڪنچن ڀڳي. گھر ۾ پير رکندي ئي کن پل لاءِ کُپي وئي. سامهون اوسريءَ ۾ کٽ تي ڏاڏي جي پاسي ۾ پڻس ويٺو هو ۽ ماڻس پٽ تي اوسريءَ جي ٿنڀي وٽ ويٺي هئي. ڏاڏي جو هٿ پٽ جي پٺيءَ تان گھمي رهيو هو. امان رکي رکي آنسو اگھي رهي هئي.
' بابا آ.....' رڙ ڪندي ڪنچن آيل ماڻهو جي پيرن تي ڪري پئي. وشو ناٿ کي هاڻي ڪجهه سمجھ ۾ آيو. ڇو ته پهريان ته ڏاڏي هن کي ڇنڊ ڪڍي هئي.' توکي هاڻي گھر ياد آيو آهي. ماءُ پيءَ کي هيَن ڇڏي وڃبو آهي ڇا ! ڪجھ ٻارن ٻچن جوبه ته خيال ڪرڻ گھرجي. ' پوءِ بابا کي ڀاڪر ۾ ڀريندي روئي پيو. ٺاپر ۾ ايندي ڏاڏي وِشوناٿ کي سڏ ڪيو هو. پر هوته ڳليءَ ۾ کيڏندڙ ڪنچن کي سڏڻ هليو ويو هو. ڪٿي ڀيڻ نه بنا ڀاڳ جي رهجي وڃي!
ڪنچن کي هنج ۾ ويهاريندي بابي وشوناٿ کي پاڻ وٽ سڏيو. هٻڪندو، ڏاڏي ۽ ماءُ سامهون نهاريندو هو ٻه وکون هلي بيهي رهيو. ڏاڏي چيو ' اچ، ابا تنهنجو پيءُ آهي. هيڏانهن اچ تنهنجي لاءِ شيون آنديون اٿس.' ڪنچن وچ ۾ ڳالهايو 'ادا هي ته اسان جو پيءُ آهي. ' تڏهن وڃي هو اکيون هيڏانهن هوڏانهن گھمائيندو پيءُ جي ڪپڙن ڏي نهاريندو ويجھو ويو. ساسڪين جي ڪريم ڪلر جي پئنٽ کي ڇهندي هن محسوس ڪيو ' هن تان ته هٿ سرڪيو وڃي.'
پيءُ جي گود ۾ ويٺل ڪنچن کي رنڌڻي جي در مان نهاريندڙ ٻه اکيون نظر آيون.هن کي ماءُ ياد اچي وئي. هوءَ اٿي رنڌڻي ۾ هلي وئي. ماڻس ماني پچائڻ لاءِ اٽو ڳوهي رهي هئي ۽ سامهون در مان نهاريندي سندس اکيون ڀڄي رهيون هيون. ان ڏينهن کانو کائيندي وشوناٿ پڇيو هو ' امان تو مانيءَ ۾ لوڻ وڌو آهي؟' ماڻس هڪ نظر پڻس تي وڌي ۽ چيو ، 'ها، گھر ۾ اڄ هونئن به لوڻ تيز ڏسجي ٿو پيو.'
بابا آيو ان ڏينهن ڏاڏي سڀني کي وري وهنجاريو.سڀني جي پاڻيءَ جي ڏول ۾ ٻه ڦڙا گنگا جل جا وڌا هئا. بابا ٻه ڏينهن کير پي اپواس ڪيا هئا. پوءِ به بابا جي ٿالهي ڪٽوري ۽ گلاس الڳ رکيا ويا هئا. بابا جو جڻيو ۽ مٿي جي وارن واري چوٽي سلامت ڏسڻ جي باوجود ڏاڏي کي ڀروسو نه هيو. گھر ٻاهر پير رکجي ۽ ڌرم ڀرشٽ نه ٿئي اهو ڪيئن ٿو ٿي سگھي!
وڃڻ جو وقت ويجھو ايندو پئي ويو.گھر بدلجندي پئي ويو. پُٽ سان گڏ ننهن ۽ ٻار به هن ڀيري گڏ ويندا.خبر ناهي، هاڻي ڪڏهن ملندا؟ جيئري جيءَ وري هي ڏينهن واپس اچڻا ناهن. وري ملنداسين. اهو ئي گھر هوندو ۽ اهي ئي گھر جا ڀاتي، پر هيءُ وقت ته ڪونه هوندو! وهي ويل جل جي اسپرش جي ٿڌڪار صرف هوندي سمرڻ ۾. ڏاڏو ۽ ڏاڏي ڄڻ سڄو پريم ڏيئي ڇڏڻ جي تڪڙ ۾ ڇلڪي رهيا هئا. ڏاڏو پينشن وٺڻ کان پهرين ورتل موڪلون ماڻي رهيو هو. ڪنچن هن جو نئون روپ ڏسي رهي هئي. اڳي ته هڪ گھڙي به واندو ڪونه وهندو هو. ڪجھ نه ته آخرڪار ٻارڻ جون ڪاٺيون ڦوڙيندو هو. پر جڏهن کان پيءُ آيو هو تڏهن کان ڄڻ سامان سيڙهي رهيو هئو. بابا سان ڪلاڪن جا ڪلاڪ ڳالهيون ڪندو رهندو هئو.ڪڏهن ڪڏهن چوپڙا کڻي سمجھائيندو رهندو هئو. ڏاڏيءَ جي دنيا ننهن ۽ ٻارن ۾ سمائجي رهي هئي. ڳالهين ڳالهين ۾ امان کي ڇڙٻيندي ماءُ ڌيءَ کي پرديس موڪليندي هجي ائين چنتا ڪندي چوي ' توکي ايتري به خبر نٿي پوي؟ اتي پرديس ۾ وڃي ڇا ڪندينءَ؟'
ڪنچن ۽ وشوناٿ ته جڏهن کان سندن پيءُ آيو هو تڏهن کان وڃڻ جون وايون ڪري رهيا هئا. ٻنهي ڀاءُ ڀيڻ واڙي جي هڪڙي ڪُنڊ ۾ ڪنهن کي ڪل نه پئي ائين پنهنجو پنهنجو سامان گڏ ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو هو. اڳڙين مان ٺاهيل گڏي، اِڪ ٻِڪ راند جون ڪڪريون،بلورَ، مٽيءَ جا ڍڳا، ۽ لالجي مستريءَ جي ڪاٺيءَ مان ٺاهي ڏنل ڍڳي گاڏي، رنگين ڪاڳر ۽ ڪوڏيون، مٽيءَ مان ٺاهيل ٿانو، ..... پر انت ۾ انهن سڀني مان گُڏي ۽ گَڏو ئي ساڻ اچي سگھيا.
وڃڻ جي اڳئين ڏينهن ڏاڏيءَ ڪنچن کي پاسي ۾ سمهاريندي چيو، وٺ هاڻي، آخرين ڀيرو ڏاڏيءَ جو لاڀ وٺي ڇڏ.' کن پل لاءِ ڪنچن کي ٿيو هاڻي ننڊ ڪيئن ايندي؟ ڏاڏيءَ جي اڇي پيٽ واري رتي ترَ تي آڱر ڦيريندي ڦيريندي ڪنچن هن وٽان روز آکاڻين جو لاڳو اوڳاڙيندي هئي.ان رات ڏاڏيءَ رام جي بنواس واري وارتا کنئي پر پوري نه ڪري سگھي.ڪوشليا جي ودايه وچن ۾ هوءَ پاڻ روئي پئي هئي.