31
ڪنچن جي چهري تي ڪنهن جي انتظار ۾ اُڪريل جذبا نه هئا. هاڻي هن کي ڪنهن جي به واٽ ڏسڻي ڪانه هئي. هوءَ امرت جي پرتيکيا جون لاهيون چاڙهيون لهندي چڙهندي ڪنهن هموار زمين تي اچي ويئي هئي. ڪارتڪ کيس سامهون اچي ڳالهائي رهيو هو. هوءَ ڳالهيون ڪندي هئي. ڪارتڪ گھر ۾، ورانڊي ۾، پاڙي ۾ گھمي. ڪنچن جي نظر هن جي پويا پويان گھمي. هوءَ پوڄا ڪندي هجي تڏهن به ڪارتڪ چپ چاپ هن جي ڀر ۾ اچي ويهي رهي. بنا چوڻ جي ماءُ پٽ ٻنهي کي احساس ٿي رهيو هو ته ٻنهي جي وچ ۾ پيل کاهي ڀرجي رهي آهي ۽ هڪ پل آڪار وٺي رهي آهي.
هڪ ڏينهن ڪنچن کي ٿيو ته مونکي ڪارتڪ کي ايوَ واري خط بابت ڳالهه ڪرڻ گھرجي. هن ڪاڳر ڳولهيو. هونئن ته هميشهه ڪو به آيل خط هوءَ ڪٻٽ ۾ ڪپڙن جي تهه هيٺان رکندي هئي پر ايوَ وارو ڪاڳر نه مليو.ڇا ڪجي؟ ڪارتڪ کي چوان ته ڪيئن چوان؟ ڪنچن کي خبر هئي ته پنهنجي زبان ۾ اها ڳالهه ڪرڻ آسان نه هئي. سوچ ويچار ڪندي هفتو گذري ويو. وڃڻ جي مهندين رات هن ڪارتڪ کي ڀر ۾ ويهاري چيو: ڏس ابا، مونکي توسان هڪ ڳالهه ڪرڻي آهي. تنهنجي پيءَ ڪمپالا ۾ ٻي .......
“ مونکي خبر آهي. هن پنهنجي سيٺ جي ڌيءَ سان ٻي شادي ڪئي هئي. هن کي هڪ پٽ به آهي. ” ڪارتڪ سانت آواز ۾ چئي رهيو هو. ڪنچن ڇرڪجي ويئي. پر ترت کيس سمجھ ۾ آيو . ته پوءِ ڪارتڪ امرت وارو خط .....؟
“ نه امان مون وٽ اهو ڪونهي. ويرڀدر جيوي ٽپاليءَ کي ماري اهو ڪاڳر ڦُري ورتو هو. ڪارتڪ ڳالهائيندي رڪجي ويو. هن جي من تي ويرڀدر جا هنيل ڏنگ وري چُري پيا. هن ٻڌو ڪنچن چئي رهي هئي:
“ڪارتڪ تنهنجي پيءَ ٻي شادي ڇو ڪئي تنهن جي ڪا خبر توکي آهي؟” 'تنهنجي پيءُ ' لفظن ڪارتڪ کي ڏڪائي ڇڏيو. ڇا امان کي اڃا به خبر ڪانه هوندي؟ يا پوءِ ڃاڻي ٻجھي؟
ويرڀدر منهنجي هٿ ۾ ڪاڳر ڏنو هجي ها ته خبر پوي ها. هن چيو هو ته ڪاڳر ۾ تنهنجو ته نالو به ڪونهي. “ امان ائين ڇو؟ ”حقيقت ۾ ڪارتڪ کي پڇڻو هيو ته “منهنجو پيءُ ڪير آهي؟ '” پر هن جي زبان نه هلي. پر بنا پڇڻ جي ڪنچن سمجھي ويئي هئي ته حقيقت ۾ ڪارتڪ ڇا ٿو پڇڻ چاهي. ڪنهن به پُٽ کي پنهنجي ماءُ کان پڇڻ ۾ حجاب ٿئي اهڙو سوال پڇڻ واري ڏکي حالت مان ڪنچن ڪارتڪ کي بچائي ورتو. ۽ چيو :
“ڏس ابا، اڄ تائين تون من ۾ ڇاجو ڇا دٻائي جيئرو رهيو آهين. مان اڀاڳڻ تنهنجي من تائين پهچي نه سگھيس. ٿي سگھي ٿو منهنجي تنهنجي من تائين پهچڻ جي تياري نه هئي. ٿي سگھي ٿو مون مڃي ورتو هجي ته توکي ڪو سوال ڇو ٿئي! ٿي سگھي ٿو مون پنهنجي وجود کي به ڪجھ ڳالهين کان دور رکڻ پي چاهيو. مون اڄ ڏينهن تائين ٻين سڀني مورچن تان لڙڻ ۾ هن سوال کي ڀلجڻ جي ڪوشش ڪئي هئي، پر اها منهنجي ڀل هئي. نه اهو سوال منهنجي من مان ويو آهي ۽ نه تنهنجي من مان. پر اڄ هيترن سالن بعد ٻيهر انهي وقت کي مان جي رهي آهيان. مونکي ٿئي ٿو ته تون منهنجي جيون جي آخرين سک ڏيندڙ گھڙيءَ جو سنتان آهين. ۽ گڏوگڏ منهنجي جيون جي سڀ کان وڌيڪ خوفناڪ حادثي جو سنتان به.
“ تون ته ننڍو هئين، ابهم هئين. تنهنجو پيءُ ڪير آهي ۽ ڪير نه، انهي اڻتڻ۾ مون ڪيتريون ئي راتيون ڦٿڪندي گذاريون آهن. آخرڪار مونکي منهنجي انترآتما وٽان هڪ ئي جواب مليو آهي اهو جواب هي آهي ته تون منهنجو اولاد آهين ۽ مان تنهنجي ڄڻيندڙ ماءُ آهيان.
ڪنچن وچ ۾اٽڪي، ڪارتڪ ڀت جي سهاري ويٺو کيس هڪ چت ٿي ٻڌي رهيو هو. ڪنچن اڳيان وڌي.
“ ٿي سگھي ٿو توکي خبر هجي. اسانجي پراڻن گرنٿن ۾ ستيه ڪام جابال جي ڪٿا اچي ٿي. ستيه ڪام گڻيڪا جابال جو پُٽ هو. گروءَ وٽ گيان وٺڻ لاءِ ويل ستيه ڪام کي گروءَ پيءَ جو نالو پڇيو. ستيه ڪام کي خبر نه هئي. هو ماءُ وٽ آيو. ماڻس چيس ته، انيڪن جي شيوا ڪندي تون مونکي مليو آهين. مان به نٿي ڄاڻا ته تهنهجو پِتا ڪير آهي؟ ستيه ڪام گروءَ وٽ وڃي ماڻس جو جواب کيس ٻڌايو. اتي ويٺل ششَ ستيه ڪام جي صاف سٿري ڳالهه ٻڌي کلڻ لڳا. پر گرو ستيه ڪام جي سچي ڳالهه چوڻ واري همٿ ڏسي خوش ٿيو. ۽ چيو ته، ستيوادي ماءُ جو ستيوادي پٽ ستيه ڪام گيان جو سچو حقدار اهي. گروءَ ستيه ڪام جي سچي سڃاڻپ ڏني ۽ نالو رکيائونس ستيه ڪام جابال. بيٽا سنسار جو ڌرم نڀائيندي، گرهستيءَ جو ڌرم بجائيندي مونکي تون مليو آهين. هاڻي تون ئي منهنجي سوال جو جواب ڳولهي وٺ.
ڪارتڪ جي ممبئي وڃڻ بعد لڳڀڳ ٻن مهنن پٺيان سندس خوش خيريت وارو خط آيو. تنهن سان گڏ اخبار ۾ ڇپيل اشتهار جو ننڍڙو تراشو به. هن پنهنجو نالو ڪارتڪ امرت لال شُڪل مان بدلائي ڪري ڪارتڪ ڪنچن با ڪيو هو.
حالانڪ چندرڪانت کي ڪارتڪ نالو بدلايو هو اهوڪم وڻيو ڪونه هيو. هن ڪارتڪ کي چيو به سهي. چندر ڪانت جي من هيءَ نالو بدلائڻ واري گهٽنا اڄ ڪلهه جي نوجوانن ۾ شوقيه ڏسڻ لائي ملي ٿي. هن مهڻو ڏنو “ ههڙا تهرا نالا بدلائي ماڻهن جو ڌيان ڇڪايو ٿا ته پوءِ اونڌي منهن ڇو نٿا هلو؟” ڪارتڪ هچمچي ويو. هن ڪو جواب ڪونه ڏنو. ان ۾ به چندرڪانت جي شاديءَ ٽاڻي ڪنڪوتريءَ جي ڊزائين تيار ڪرڻي هئي. هن چندر ڪانت کي صاف ٻڌائي ڇڏيو ته اگر تون منهنجو نالو نينڍ پتر ۾ ڇپائڻ وارو هجين ته منهنجو نالو ڪارتڪ ڪنچن با رهندو ۽ توکي نه پسند هجي ته سڄو نالو ڪٽي ڇڏڻ جي توکي موڪل آهي. چندر ڪانت ڪارتڪ جي چيل ٻئي نمبر واري ڳالهه ۾ راضي هو. ڪنچن کي ٿيو سنسار ۾ صفا ٻه ڀائر آهن. اگر هينئر کان ئي وهنوار تٽي ويندن ته؟ هن رستو ڪڍيو. “ڪنڪوتريءَ ۾ صرف منهنجو نالو رهندو.”
ڪنچن کي گھڻا دفعا ٿيندو هو ته ' هن چندرڪانت ۾ ڇو هيڏي جھونائي ۽ جڙتا آهي. هونئن ته هو پنهنجي انگت ڳالهين ۾ رخنو بڻجندر اهڙين ڳالهين کي ليکندو ئي ناهي. ڇا سمجھ اچڻ سان گڏ جيئڻ جو، ٽڪي رهڻ جو سنگھرش مٿي پوڻ جي ڪارڻ هو ويجھا لاڀ ڏسندو هوندو؟ ڪڏهن ڪڏهن آخرڪار چندرڪانت جي سڀاءَ ۾ گنگابا جي سُتيءَ جو اثر ظاهر ٿئي ٿو. هنجو به ڪهڙو ڏوهه؟ هميشهه ٻين جي سهاري رهڻو هجي اهڙي ٻال وڌوا استريءَ جا ههڙا انتر وروڌ ٿي سگھي ٿو سوارٿ ورتيءَ جي ڪارڻ وڌيڪ وڌندا هوندا.
امرت جي موت وقت جيا ڪنچن وٽ رڪجي نه سگھي هئي. ٻهراڙيءَ جو ڳوٺڙو ۽ ڪرم ڪانڊ ڪندڙ گوراڻي ( برهمڻي) جي گھر هڪ مسلمان عورت جو رهڻ انيڪ سوال کڙا ڪري ها! جيا جي لاءِ ته سڳي ڀاءُ جو موت ۽ ٻيءَ شاديءَ وارن سماچارن وارو آگھات سهڻ ئي ڏکيو هو. هوءَ پنهجي پيڙا مٿان ڪنچن جي پيڙا جو انومان ڪري سگھي ٿي. ڪنچن کي آٿت ڏيندي ٻيا سوال کڙا نه ٿين انهي ڪري پنهنجي ڇاتيءَ تي پهڻ رکي هوءَ تڪڙي هلي ويئي. ڪنچن جي ته ڏاڍي دل هئي ته جيا رڪجي وڃي پر سندس دماغي حالت اهڙي نه هئي جو هوءَ جيا ۽ ذرينا جهڙن ٻن روپن کي ساهي سگھي. پر چندرڪانت جي شاديءَ ٽاڻي ڪنچن جيا کي هفتو کن اڳ گھرايو هو.
جيا آئي ۽ ٻئي ئي ڏينهن ڪنچن کي ٿيو اڄ حقيقت ۾ گھر موقعو آيو آهي. ماڻهن پڇيو ٿي، چڻ ڀڻ ڪئي ٿي پر ڪنچن کي ڪٿي ڪا پرواهه هئي. هڪ اڌ ڀيرو جيا چيو به سهي ته هن وٽ جواب حاضر هو “ ڇا ڪندو لوڪ؟ منهنجي بدران ٻيو برهمڻ ڳولهيندو، ته ڳولهڻ ڏيونِ. ۽ هي پٽ ــ ننهن ڪونه رکندم ته تون به ڪونه رکندينءَ ڇا؟”
جيا ڪنچن کي ڀاڪر ۾ ڀريندي چيو“ هي ڇا پيئي چئين ڀاڀي؟ ڀڳوان نه ڪري توکي تنهنجي ٻارن کان جدا ٿيڻ جو موقعو اچي. پوءِ به اگر آيو ته مان ويٺي آهيان نه. مون سان گڏ سنسٿا ۾ مزو نه ايندو ته الڳ مڪان به آهي منهنجو آمباواڙيءَ ۾. هڪ روم رنڌڻو آهي. جيئين تيستائين تنهنجو. مڪت رهج ۽ ويٺي پرڀوڀڄن ڪج.”
جيا رهي، ۽ نه صرف ايترو سندس سلوڪت ۽ لکڻ ڏسي آڙي پاڙي وارا ڏندين آڱريون ڏيئي ويا. پوريون ٺاهڻ کان وٺي ڪچرو ٻهارڻ تائين هر ڪم ڪار ۾ جيا اڳري رهي. ڪو به اهڙو گيت نه هو جو هن کي نه ايندو هجي. ڪنيا پڪش وارن جي گيت “ پڦيءَ جو پاڙي جيڏو پيٽ ” تي جيا سڀني کي چتاءُ به ڏنو. “ پرائي ڄڃ ۾ ذرينا جو هيڏو لٽڪو وري ڇاجو؟ وهانو پورو ٿيندو ڪڍي ڇڏيندا پوءِ لڳندس جهٽڪو. ... جيا ٻيڻي اتساهه سان جواب ڏيئي رهي هئي. هوءَ ڄڻ من ئي من ۾ طيءِ ڪري آئي هئي ته هيترن سالن جي ڪشمڪش کان پوءِ آيل موقعي کي ذرا به جھڪو يا ڦڪو ٿيڻ ناهي ڏيڻو.شروعات ۾ گڻيش مٽڪي کڻڻ ۾ اڳيان پويان ٿيندڙ ڪنچن کي هن ٿيلهو ڏيئي اڳيان ڪيو. ڪنچن جي من ۾ کُٽ کُٽ هئي. جيا صاف چيس ته ڀاڀي تون ڪنڪو واري آڱر ڪونه ڪندينءَ ته مان چندرڪانت کي ڪورٽ ۾ وڃي پرڻائي اينديس. ڀلي تنهنجون مڻ اٽي جون پوريون خراب ٿين. سنتان لاءِ سُٺو ماءُ کان وڌيڪ ٻيو ڪير چاهيندو؟
چندرڪانت وشاکا کي پرڻجي آيو ته کيس موڙ ٻڌي جيا سواگت ڪيو. ور گھوڙي جو رستو روڪي بيٺل اروڻا مشڪري ڪندي جھوير کي چيو به سهي “ ذرينا بين هن اروڻا لاءِ به ڪو ڳولهڻو هيو نه گڏوگڏ. هيءَ هروڀرو ڀاءُ ــ ڀاڄائيءَ کي آڏي ايندي.” ڪاوڙجي اروڻا جواب ڏنس “ مونکي شادي ڪرڻي ئي ناهي، تون بي فڪر رهه، ڀاءُ ــ ڀاڄائيءَ کي آڏي ڪونه اينديس. الٽو اوڍرو ٿي رهنديس.”
وهانو پٺيان موڪلائيندڙ جيا جي پلوءَ ۾ ڪنچن پنج سو هڪ روپيو ٻڌا. جيا ويئي. ڪنچن کي ٿيو ڄڻ ٻيهر هن گهر ڇڏيو. ڪنچن ۽ جيا کي موڪلائڻ وقت سُڏڪا ڀريندو ڏسي وشاکا کي به حيرت ٿي. حيرت چندرڪانت کي به ٿي. هن ڪنچن کي چيو به هو ذرينا پڦيءَ کي پنج سو هڪ روپيا ڏيڻ وڌيڪ چئبا. هوءَ ڪٿي اسان جي رشتيدارن يا ذات مان آهي؟ اسان جو ۽ هن جو ڌرم به الڳ آهي.! ڪنچن کي ڪافي ڪجھ چوڻو هو “ پُٽ هوءَ ته تنهنجي پيءَ جي ماءُ ڄڻي ڀيڻ آهي. توکي ڪهڙي خبر ته سنسار ۾ هڪ ڳوٿريءَ جي رشتي کي ڇا چئجي؟ ڪنچن جي ڪليجي ۾ ڪٽاري لڳي. وشاکا کي مانيءَ تي ويهاري جيا سونا ڪنگڻ ڏنا تڏهن ڇو چندرڪانت ائين نه چيو ته هيڏو سارو نه ڏجي. ڪنچن ڪجھ چيو ڪونه پر هڪ ڏينهن ته کيس چوڻو ئي پيو.