موهن جي دڙي تي وڇوڙو
اها بيحد حسين، اداس ۽ اڪيلي ڇوڪري مون کي موهن جي دڙي جي هڪ گهٽيءَ ۾ ان وقت نظر آئي هئي، جڏهن سج لهي چڪو هو ۽ موهن جي دڙي جي گهٽين ۾ اونداهي ڦهلجڻ واري هئي. ان مهل مان پنهنجي ماضيءَ کان موڪلائي انهن ويران گهٽين مان واپس وڃي رهيو هئس. منهنجو ماضي ماه پارا هئي. ماه پارا آريڪالاجسٽ هئي، جنهن سان منهنجي پهرين ملاقات موهن جي دڙي جي گهٽيءَ ۾ ٿي هئي. پهرين ملاقات کان پوءِ هوءَ جڏهن به موهن جي دڙي ايندي هئي ته مون کي اڳواٽ اطلاع ڪندي هئي ۽ مان اتي پهچي سندس انتظار ڪندو هئس. ان ڪري ته هن پنهنجو سڀ ڪجهه مون کي ارپي ڇڏيو هو... ساڻس گڏ موهن جي دڙي جي گهٽين ۾ گهمندي مون هڪ ڏينهن ماه پارا جو هٿ پڪڙي چيو هو، ”مان هي هٿ ڪڏهن به ڇڏڻ نٿو چاهيان. مون کي سدائين لاءِ تنهنجو ساٿ گهرجي!“
ماه پارا اداس ٿي پئي هئي. پنهنجو هٿ منهنجي هٿ مان ڇڏائيندي چيو هئائين، ”ساٿ ڏيڻ جيترو وقت مون وٽ آهي ئي ڪٿي!“
مون کي ماه پارا جي ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي هئي ۽ هن پنهنجي ڳالهه جي وضاحت ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو هو. اها اسان جي آخري ملاقات هئي، جنهن کان پوءِ ماه پارا مري وئي هئي ته مان ڏک سان گڏ سندس چيل ڳالهه سبب مان سوچن جي سمنڊ ۾ لـُڙهندو رهيو هئس... ان ڏينهن کان پوءِ مان اڪثر موهن جي دڙي جي گهٽين ۾ اچي پنهنجو ماضي ڳوليندو آهيان. ماضي نه ڳولي سگهندو آهيان، ته پوءِ حال سان مستيون ڪري وقت گذارڻ جي ڪوشش ڪندو آهيان. اڪيلي، اداس ۽ سهڻي ڇوڪريءَ کي، اڪيلائيءَ واري ويران جاءِ تي ڏسي منهنجي دل ۾ مستي ڪرڻ لاءِ هروڀرو اداس ٿيڻ جي خواهش پيدا ٿي پئي. پنهنجي دل جي خواهش پوري ڪرڻ خاطر، مون پاڻ کي اداس ڪرڻ جي پوري ڪوشش ڪئي. سوچيم، اها سهڻي ڇوڪري پڪ سان سياح هوندي ۽ موهن جي دڙي جي بربادي ڏسي اداس ٿي پئي هوندي. اهڙي موقعي جو فائدو وٺي سگهجي ٿو ۽ ڪا سهڻي صلاح ڏئي، سهڻي ڇوڪريءَ جو ساٿ ماڻي سگهجي ٿو. سهڻي صلاح ڏيڻ لاءِ سهڻي ڇوڪريءَ جي ڀرسان ويس تڏهن به هوءَ پنهنجي خيالن ۾ گم سم ۽ چپ چاپ ويٺي رهي. سندس ڌيان حاصل ڪرڻ لاءِ چيم، ”سج لهي ويو آهي ۽ رات ٿيڻ واري آهي.“
ڇوڪريءَ ڪنڌ ورائي مون ڏانهن ڏٺو ته سندس سڄي اداسي ختم ٿي وئي. مرڪي اٿي بيهي رهي. سوچيم، سج لٿي کان پوءِ پکي شايد پاڻ ئي ڪنهن پڃري جي ڳولا ۾ آهي... سهڻي پکيءَ جهڙي سهڻي ڇوڪريءَ کي سهڻي صلاح ڏيندي چيم، ”هتي سياحن جي حفاظت لاءِ ڪو به انتظام ناهي. توهان کي هڪدم ڪنهن محفوظ جاءِ تي هليو وڃڻ گهرجي. توهان چاهيو ته مون سان گڏ به هلي سگهو ٿيون....“
سهڻي ڇوڪري بيحد سنجيده ٿي وئي. چيائين، ”منهنجي لاءِ سڀ کان وڌيڪ محفوظ جاءِ موهن جو دڙو ئي آهي.“
وراڻيم، ”ويچارو موهن جو دڙو پاڻ ئي محفوظ ناهي رهيو، تنهنجي ڪهڙي حفاظت ڪندو هي تباهه ٿيل شهر!“
هوءَ اداس ٿي وئي. بيحد ڏک مان چيائين، ”اهو ئي ته ڏک آهي، جو منهنجي تباهه ٿيل شهر جا آثار به تباهه ٿي رهيا آهن!“
حيرت مان چيم، ”هي تنهنجو شهر آهي!“
ٿڌو ساهه کڻي وراڻيائين، ”ها... مان هن ئي شهر جي رهواسڻ آهيان!“
هن گهٽيءَ ۾ هڪ طرف هلڻ شروع ڪيو. هن سان گڏ هلندي، مون ٽهڪ ڏئي چيو، ”موهن جي دڙي کي مئن جو دڙو به چوندا آهن. هتي فقط مري ويل ماڻهو رهي سگهن ٿا!“
اڌ اونداهي پراسرار گهٽيءَ ۾ هلندي هن چيو، ”تاريخ ناهي مرندي!“
مون هن جي فلسفي کي لنوائي سندس نالو پڇيو.
سهڻي ڇوڪريءَ ڏاڍي سڪون سان وراڻيو، ”مان سمبارا آهيان!“
مون کان ٽهڪ نڪري ويو، ”اها ته موهن جي دڙي جي ناچڻي هئي!“
اسٽوپا ڏانهن ويندڙ گهٽيءَ ۾ هلندي، سنجيدگيءَ سان چيائين،
”اها ئي ته آهيان مان!“
مون کي سندس دماغي حالت تي شڪ ٿيڻ لڳو. مون طنزيه مرڪ سان هن جي چهري طرف ڏٺو ته هن منهنجي طنزيه مرڪ کي محسوس ڪري، مون کي ٻانهن کان پڪڙي ورتو. مون کي ڇڪي اسٽوپا جي ڏاڪڻ تائين پهچي وئي ۽ پوءِ ڏاڪڻ چڙهڻ لڳي. اسٽوپا جي مٿان پهچي منهنجي سامهون بيهي رهي. ڪجهه دير تائين وڏا وڏا ساهه کڻي مون ڏانهن چتائي ڏسندي رهي ۽ پوءِ هڪ نظر اسٽوپا مٿان چمڪندڙ چنڊ ڏانهن ڏسي، مرڪي پچيائين، ”ٻڌاءِ، چنڊ وڌيڪ سهڻو آهي يا مان؟“
مان ڇرڪي پيس. اها ساڳئي ڳالهه هڪ رات اسٽوپا مٿان بيهي مون کان ماه پارا پڇي هئي. مون بي اختيار سهڻي ڇوڪريءَ کي ڇڪي پنهنجو ويجهو ڪيو ته مون کي سندس ساهن مان ماه پارا جي ساهن جي خوشبو محسوس ٿي. مون حيرت مان کائنس پڇيو، ”ڪير آهين تون!؟“
مرڪي چيائين، ”مان اها ئي آهيان، جنهن ڪيترا سال اڳ توکان هتي بيهي اهو ساڳيو سوال پڇيو هو.“
انتهائي حيرت مان چيم، ”اها ته ماه پارا هئي!“
سندس مرڪ وڌيڪ گهري ٿي وئي. چيائين، ”اها به مان ئي هيس...سمبارا!“
سمبارا جي ٻانهن تي منهنجي پڪڙ مضبوط ٿي وئي. هڪدم چيم، ”مان نڄاڻ ڪيترن سالن کان توکي موهن جي دڙي جي گهٽين ۾ ڳوليندو رهيو آهيان!“
سمبارا اداس ٿي وئي. ٿڌو ساهه کڻي چيائين، ”هاڻي ته مون کي وڃڻو ئي آهي، پر جيڪڏهن منهنجي هن تباهه ٿيل شهر جا آثار سلامت رهيا ته مان وري به زندهه رهنديس!“
مون سندس ٻنهي ٻانهن کي پڪڙي ورتو، ”۽ ..... ۽ جيڪڏهن موهن جي دڙي جا هي آثار ميسارجي ويا ته!؟“
سمبارا ڏک مان وراڻيو، ”پوءِ تون وري ڪڏهن به مون کي ڏسي نه سگهندين!“
مون ٻيهر وڇوڙي جي خوف کان سمبارا کي ڀاڪر ۾ سمائڻ جي ڪوشش ڪئي، ته هوءَ ڀُري پئي ۽ مٽيءَ جي ذرڙن ۾ تبديل ٿي منهنجي ڀاڪر مان وهي وئي. منهنجي سامهون مٽيءَ جو ننڍڙو ڍير پيو هو ۽ اسٽوپا مٿان چمڪندڙ چنڊَ اڳيان ڪڪر اچي ويا هئا!
اڱارو 18 آڪٽوبر 2011ع