سَر ڪـَٽا بابا
”بيٽا، سر کٽا بابا کا مزار کهان هي؟“ اهو سوال ٽيهارو سال اڳ، لاڙڪاڻي شهر ۾ هڪ جهوني واٽ ويندڙ مون کان پڇيو هو. سندس مٿي تي پنجابي انداز واري پٽڪي ٻڌل هئي.
هن ڏانهن غور سان ڏسندي، سندس سوال جو جواب ڏيڻ بجاءِ مون ورائي کائنس سوال ڪيو هو، ”ڪٿان آيو آهين؟“
هن وراڻيو هو، ”ملتان کان.“
چيو هئم، ”مون ٻڌو آهي ته ملتان ۾ سوين پيرن فقيرن جون مزارون آهن، تڏهن به تون سَر ڪٽا بابا جي ڳولا ۾ لاڙڪاڻي پهتو آهين!“
هن وراڻيو هو، ”ها، سندس ڏاڍي تعريف ٻڌي اٿم، ته هو من جون مرادون پوريون ٿو ڪري“.
مون رستي تي بيٺي بيٺي سَر ڪٽابابا جي اصل حقيقيت ٻڌائي، کيس ملتان موٽي وڃڻ جي صلاح ڏني هئي، پر اهو ملتاني سَر ڪٽا بابا جي مزار تي حاضري ڏيڻ کان سواءِ، ملتان موٽي وڃڻ لاءِ تيار نه هو. تڏهن مون ڏاڍو بي دليءَ سان هڪ طرف اشارو ڪيو هو ۽ هو ان رستي سان سَر ڪٽا بابا جي قبر طرف هليو ويو هو. چرسي پينو فقير جي اها قبر لاڙڪاڻي شهر جي وچ ۾، ريلوي کاتي جي سرڪاري زمين تي آهي.
لاڙڪاڻي جي وچ شهر مان ريلوي لائين گذري ٿي ۽ لاڙڪاڻي جي موجوده ليڊيز جيل (جيڪو اڳي ڊسٽرڪٽ جيل هو) واري روڊ تي، ڪنهن زماني ۾ گهنٽي ڦاٽڪ کان پراڻي پاور هائوس تائين، شهر جي ٻئي طرف وڃڻ لاءِ ڪو به انڊر پاس نه هو. پنڌ ڪندڙ ماڻهو، شارٽ ڪٽ جي طور تي ريلوي لائين جي مٿان چڙهي، ٻئي پاسي جناح باغ (جنهن جو اصل نالو تجر باغ آهي) جي وچ مان گذري، شهر جي ٻئي طرف ويندا هئا. مون جيان لاڙڪاڻي جي گورنمينٽ پائليٽ هاءِ اسڪول ۾ پڙهندڙ اڪثر ٻار، اسڪول اچ وڃ لاءِ به اهو ئي رستو اختيار ڪندا هئا. جناح باغ جي وچ واري رستي تان سڄو ڏينهن پنڌ گذرندڙن جي وڏي تعداد سبب، ان رستي تي ڪيترائي فقير به پنڻ خاطر بيٺا هوندا هئا. انهن فقيرن ۾ ئي اهو هيڊي چهري وارو، هڏاهين پڃرو جهڙو موالي فقير به موجود هوندو هو، جيڪو سدائين نشي ۾ هوندو هو ۽ اڪثر چرس پيئندو رهندو هو. سندس ڀرسان گذرڻ سان، چرس جي تيز ڌپ واٽ ويندڙ جي ساهه ۾ سمائجي ويندي هئي. ڪڏهن ڪڏهن اهو فقير نشي ۾ الوٽ ائين اونڌو سنئون پيو هوندو هو، جو اسان اسڪول کان موٽندڙ ٻار ڪجهه دير لاءِ بيهي کيس غور سان ڏسندا هئاسين ته هو ساهه به کڻي ٿو يا مري ويو آهي! ڪڏهن ڪڏهن ته کيس مري ويل سمجهي هليا ويندا هئاسين، پر جڏهن ٻئي ڏينهن اتان گذرڻ ٿيندو هو ته، هو ٻن چئن ٻين موالين سان گڏ ساڳئي جاءِ تي چرس پيئندي ۽ وات مان دونهي جا ڇلا اڏائيندي نظر ايندو هو.
هڪ ڏينهن اسڪول جي موڪل ٿيڻ کان پوءِ ريلوي لائين تي پهتاسين ته ڏٺوسين، ريلوي لائين مٿان ماڻهن جي رش هئي. خبر پئي ته اهو موالي فقير ريل هيٺان اچي مري ويو آهي. ڪنهن چيو ته نشي ۾ کيس خبر نه پئي ۽ هو ريل هيٺان اچي ويو، ڪنهن وري اهو به چيو ته هن خودڪشي ڪئي آهي. موالي فقير جي ڪجهه موالي دوستن سندس لاش جا ٽڪرا ميڙيا ۽ ٿوري فاصلي تي، ريلوي لائين جي ڀرسان، ريلوي جي زمين تي ئي دفن ڪري سندس قبر ٺاهي ان تي پڙ وجهي ڇڏيائون.
هڏاهين پڃري جهڙي موالي فقير جي جسم ۾ رت ڪو نالي ماتر ئي هيو، ان ڪري جنهن جاءِ تي هو ريل هيٺان اچي ڪٽجي مئو، اتي پٽڙين جي آس پاس به رت جي ڪنهن گهڻي مقدار بجاءِ، رت جا ڪي هلڪا سلڪا نشان ئي هئا. فقير جي موالي دوستن گهڻو رت نه نڪرڻ کي هڪ معجزو قرار ڏنو ۽ سندس نالو ” سَر ڪٽا بابا“ رکي ڇڏيائون. ڪجهه ڏينهن کانپوءِ موالين ان قبر جي چوڌاري، زمين جي هڪ وڏي ٽڪري تي مانجهاندڙيءَ جا ٻوٽا پوکي، قبر کي سَر ڪٽا بابا جي مزار جو نالو ڏئي، ڏنڊو ڪونڊو رکي اوتارو به قائم ڪري ورتو. ڪجهه مت جي موڙهيل اٻوجهه ماڻهن اتي اچڻ شروع ڪيو، ته موالين کي پيالي پاڻيءَ جا پئسا به ملڻ شروع ٿي ويا. اهي موالي، جيڪي پِن سِن جي پئسن سان، ريلوي لائين جي ڀرسان کڏن کوٻن ۾، يا جناح باغ جي ڪنهن ڪنڊ پاسي ۾ نشو پتو ڪندا هئا، سي هاڻي ان اوتاري تي سکيا ٿي ويهي رهيا. هڪ دفعي ته موالين، انهيءَ موالي فقير جي قبر تي هڪ ننڍڙي ميلي جو بندوبست به ڪيو هو. موالين جو اهو اوتارو، ليڊيز جيل روڊ ۽ قائد عوام روڊ کي ملائيندڙ نئين روڊ جي ڪنڊ تي، ريلوي انڊر پاس جي ڀرسان اڄ به موجود آهي.
ڪجهه عرصو اڳ منهنجو لاڙڪاڻي وڃڻ ٿيو ۽ ان رستي سان گذريس ته، ان قبر واري ايراضيءَ ۾، هڪ وڻ تي مون کي مختلف رنگن جون اڳڙيون ٻڌل نظر آيون. وڻ تي اڳڙيون ٻڌل ڏٺم ته مون کي نجم عباسيءَ جي ڪهاڻي ”ڇوڏو“ ياد اچي وئي. انهيءَ ڪهاڻيءَ ۾ به هڪ وڻ جو ذڪر آهي، جنهن تي ڪيتريون ئي اڳڙيون ٻڌل آهن ۽ ڳوٺ جا اٻوجهه ماڻهو، بيماريءَ جي حالت ۾ ڪنهن دوا دارونءَ بجاءِ، ان وڻ جي ڇوڏي کي ئي علاج ۽ شفا جو وسيلو سمجهن ٿا!
سنڌ، تاريخي ۽ فطري طور تي صوفين جي سرزمين آهي، پر ڪيترا ماڻهو ان کي ”پيرن فقيرن جي سنڌڙي سونهاري“ به چون ٿا. سنڌ جي وستين واهڻن توڙي هائي ويز تي هلندي ڪنڊن پاسن تي اسان کي ڪيتريون ئي اهڙيون قبرون به نظر اچن ٿيون، جن تي پڙ پيل آهن، ته ڪيترائي اهڙا وڻ به نظر اچن ٿا، جن تي باس باسڻ جون اڳڙيون به ٻڌل آهن، جيڪي فقط تعليم جي کوٽ ۽ اٻوجهه ماڻهن جي ڪمزور عقيدن جون ئي نشانيون آهن.
لاڙڪاڻي واري موالي فقير جو قصو ته ويجهي ماضيءَ جو آهي ۽ لاڙڪاڻي واسين کي ياد به آهي، ان ڪري شهر واسي ته موالي فقير جي انهيءَ قبر تي حاضري نٿا ڀرين، پر ٻهراڙين جا ڪجهه اٻوجهه ماڻهو ان موالي فقير عرف سَر ڪٽا بابا جي قبر تي نه فقط حاضري ڀرين ٿا، پر پنهنجي کيسي ۾ پيل رقم کي پاڻ ئي ڪٽ لڳائي، سر ڪٽا بابا جي موالين لاءِ پيالي پاڻيءَ جو خرچ به ڏئي وڃن ٿا!
خبر ناهي ته سر ڪٽا بابا جهڙين مصيبتن مان سنڌ جي جان ڪڏهن آجي ٿيندي!
اڱارو 15 مارچ 2011ع