ڇا اربيليءَ سان انصاف ٿيندو؟
”آئون پٺاڻي آهيان، ننڍپڻ ۾ گهران نڪري گم ٿيس، ڪي اين شاهه ڀرسان ڪلهوڙا ذات جي ماڻهن پاليو ۽ پوءِ 20 سال اڳ عبدالنبي ڪلهوڙي سان شادي ڪرائي وئي، جنهن مان ٻه ٻار آهن. هاڻي مڙس گهران ڪڍي ڇڏيو آهي، مڙس جي گهر وڃي ٻارن سان ملڻ چاهيان ٿي ته ڏير ڌڪا ڏئي گهران ڪڍي ٿو ڇڏي.“ اها درد ڪٿا لاڙڪاڻي واسڻ اربيليءَ، پريس ڪلب لاڙڪاڻي اڳيان احتجاج ڪندي صحافين کي ٻڌائي آهي ۽ هن اپيل ڪئي آهي ته ”کيس مڙس ۽ ٻارن سان ملڻ ڏنو وڃي.“ڪاوش ۾ لاڙڪاڻي واسڻ اربيليءَ جي اها دانهن پڙهيم ته مون کي لاڙڪاڻي ضلعي سان ئي تعلق رکندڙ امان سومري ياد اچي وئي، جنهن جي جيون ڪٿا به اربيليءَ سان ملندڙ جلندڙ هئي. امان سومريءَ جو اصل نالو ته الائي ڪهڙو هو، پر مون کي سندس درد ڪٿا ٻڌائڻ لاءِ سندس هڪ نالي جي ضرورت محسوس ٿي رهي آهي، ان ڪري اڄ مان کيس امان سومريءَ جي نالي سان ياد ڪندس، جو کيس ڏهاڪو سالن جي عمر ۾ پنجاب مان اغوا ڪرڻ کانپوءِ، لاڙڪاڻي ضلعي جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ۾ سومرا ذات وارن وٽ وڪرو ڪيو ويو هو ۽ هن باقي زندگي اتي ئي گذاري ڇڏي هئي.
اربيلي پٺاڻ کي ته هاڻي شايد ڪجهه به ياد ناهي ته هوءَ اصل ڪٿان جي آهي، پر امان سومريءَ کي سڀ ڪجهه ياد هو، امان سومريءَ ننڍپڻ کان جوانيءَ تائين ڪيترائي دفعا لاڙڪاڻي ضلعي جي انهيءَ ڳوٺ مان فرار ٿي واپس، پنهنجن اباڻن ڏانهن پنجاب وڃڻ ٿي چاهيو، پر هر دفعي هوءَ پڪڙجي پوندي هئي. ڀوري رنگ واري سهڻي سيبتي امان سومريءَ جي شادي ننڍي عمر ۾ ئي، کيس خريد ڪندڙن مان هڪ پڪي عمر واري ڪاري ڪوجهي شخص سان ڪرائي وئي. جڏهن هوءَ ٻارڙن جي ماءُ بڻي ته پکيءَ جا پَرَ ڪٽجي ويا ۽ هوءَ روئي پِٽي بس ڪري انهيءَ ننڍڙي ڳوٺ ۾ ويهي رهي ۽ پنهنجا ٻچا پالڻ لڳي، پر نه ڪڏهن هوءَ پنهنجي پيءُ ماءُ، ڀائرن، ڀينرن ۽ ٻين مائٽن جا نالا وساري سگهي ۽ نه ئي پنهنجي تَرَ ڳوٺ کي ڪڏهن وساري سگهي. هوءَ ڪڏهن اها وڏي حويلي به وساري نه سگهي، جيڪا حويلي سندس گهر هو، هوءَ هڪ وَڏَ گهراڻي ڇوڪري هئي. امان سومريءَ جي اها جيون ڪٿا مون کي سندس ئي پٽ دوست محمد ٻڌائي هئي، جنهن سان پندرهن سورهن سالن جي عمر ۾، لاڙڪاڻي شهر ۾ منهنجي دوستي ٿي هئي. اسان جي دوستيءَ کي ٻه سال کن گذريا ته دوست محمد جي شاديءَ جون تياريون شروع ٿيون. هڪ ڏينهن امان سومريءَ پنهنجي نوجوان پٽ دوست محمد کي اڪيلائي ۾ سڏي چيو ته، ”مون تنهنجي ڪري پنهنجي سڄي زندگي هتي ڳاري آهي، هاڻي جيڪڏهن تون پنهنجي شاديءَ جي دعوت ڏيڻ پنهنجن ناناڻن ڏانهن پنجاب نه ويندين ۽ مون کي منهنجي مائٽن سان نه ملائيندين ته مان توکي ٿَڃ نه بخشينديس !“
دوست محمد ماءُ کان ڏس پتو ورتو ۽ پنهنجي پيءُ جي هڪ مائٽ فقير محمد کي ساڻ وٺي لاهور پهتو، لاهور کان بس ۾ چڙهي ڪنهن ٻئي ماڳ تي پهتا، اتان ٽانگي تي چڙهي وڃي، هو انهيءَ ڳوٺ ۾ پهتا، جتان ننڍپڻ ۾ امان سومري اغوا ٿي هئي. دوست محمد، ٽانگي واري کي پنهنجن ٻن مامن جا نالا ٻڌايا ته ٽانگي واري کين وڃي هڪ وڏي اوطاق اڳيان لاٿو. اوطاق ۾ پهچي، فقير محمد امان سومريءَ جو نالو کنيو ته دوست محمد جا ٻئي ماما ڇرڪِي پيا. فقيرمحمد پنهنجي ڀرسان ويٺل دوست محمد ڏانهن اشارو ڪري کين ٻڌايو ته، ”هي توهان جو ڀاڻيجو آهي!“ اها ڳالهه حويليءَ ۾ پهتي ته حويليءَ اندر هُلَ پئجي ويا. دوست محمد کي سندس ماما حويليءَ ۾ وٺي ويا ته حويليءَ ۾ موجود عورتون روئندي دوست محمد سان چنبڙي ويون. دوست محمد ٻه ڏينهن اتي رهيو ۽ مامن کي پنهنجي شاديءَ جي دعوت ڏنائين ته سندس ماما ساڻس گڏ سندس ڳوٺ هليا آيا. دوست محمد جڏهن مون کي پنهنجي شاديءَ جي دعوت ڏيڻ آيو ته هن چيو،”منهنجي شاديءَ ۾ضرور اچجانءِ، توکي پنهنجن مامن سان به ملائيندس.“
مون چيو، ”مان فقط هڪڙي شرط سان تنهنجي شاديءَ ۾ ايندس ته تون مون کي پنهنجي امڙ سان به ملائيندين.“ مان سندس شاديءَ ۾ ويس ته وعدي مطابق هن وڃي مون کي امان سومريءَ سان ملايو، ڇا ته سونهن سوڀيا هئي امان سومريءَ ۾.... ۽ ان جي ڀيٽ ۾ سندس مڙس ڄڻ ”حور جي پهلوءَ ۾ لنگور“ لڳو هو مون کي!
دوست محمد مون کي پنهنجن ٻن مامن سان به ملايو هو، جن مان هڪ زمينون پئي سنڀاليون ۽ ٻيو لاهور شهر ۾ هڪ سگهاري سرڪاري اداري جوآفيسر هو. جيڪڏهن اهو پنهنجي ڀيڻ (امان سومريءَ) کي سدائين لاءِ واپس وٺي وڃڻ چاهي ها، ته امان سومريءَ جو مڙس ته ڇا، پر سڄو ڳوٺ گڏجي به کيس روڪڻ جي جرئت نه ڪري سگهي ها.... پر اهڙو ڪجهه ڪونه ٿيو. امان سومريءَ پنهنجي ڀائرن سان گڏ پنهنجي اباڻي ڳوٺ پنجاب وئي ۽ مهينو کن اتي رهي واپس پنهنجي ٻچن جي ڳوٺ سنڌ هلي آئي. هاڻي ته مون کي خبر ناهي ته امان سومري ڪٿي آهي زندهه به آهي يا نه، ڇو ته شاديءَ کان پوءِ منهنجو دوست ۽ سندس پٽ دوست محمد ڪجهه سالن اندر ئي جوانيءَ ۾ مري ويو ته پوءِ مون کي به وري امان سومريءَ جي ڪا خبر نه ملي.
امان سومريءَ کي ته سڀ ڪجهه ياد رهيو ته، هوءَ ڪٿان جي آهي ۽ سندس مائٽ ڪير آهن، پر لاڙڪاڻي ۾ گهران ڪڍيل اربيليءَ پٺاڻ کي ته شايد ڪابه خبر ناهي ته هوءَ اصل ڪٿان جي آهي، نه ته هوءَ گهران تڙجڻ کان پوءِ به وري باربار انهيءَ در تي موٽي نه وڃي ها، جتان کيس ڌڪي سندس ٻچن کان ڌار ڪيو ويو آهي. ڇا انصاف ۽ قانون جا ادارا ۽ سول سوسائٽي اربيليءَ جي درد جو درمان ڪندا، جو نه فقط هوءَ پنهنجن ٻچن سان ملي سگهي، پر پنهنجن اباڻن ڪکن کي به پَسي سگهي!
8 مئي 2014ع