جائز مطالبن کي مڃتا ضرور ملڻ گـُهرجي
سنڌ جي قانون واري وزير اياز سومري چيو آهي ته ”سنڌ سرڪار، سنڌ جي تعليمي بورڊن جا اختيار گورنر کان واپس وٺي، وڏي وزير کي ڏيڻ جو بل ٻيهر پاس ڪرائڻ جو فيصلو ڪري ڇڏيو آهي.“ يقيناً هي هڪ اهم معاملو آهي، جيڪو ڪافي عرصي کان رولڙي جو شڪار رهيوآهي. باقي سڀني صوبن ۾ ته اهو معاملو گذريل حڪومت جي دور ۾ حل ٿي ويو هو ۽ سڀني صوبن ۾ تعليمي بورڊن جا اختيار اُتان جي گورنرن کان واپس وٺي صوبن جي وڏن وزيرن کي ڏنا ويا هئا، پر ساڳيو ئي ملڪ هئڻ جي باوجود سنڌ صوبي ۾ اهو ممڪن نه ٿي سگهيو هو! پيپلز پارٽيءَ جي موجوده حڪومت قائم ٿيڻ کانپوءِ 2008ع ۾ سنڌ اسيمبليءَ پاران اهڙو بل پاس ڪري منظوريءَ لاءِ سنڌ جي گورنر ڏانهن موڪليو ويو، پر گورنر صاحب ڪيتري عرصي تائين اهو بل پاڻ وٽ رکي ڇڏڻ کان پوءِ نيٺ اهو چئي واپس ڪري ڇڏيو هو ته سنڌ جا تعليمي بورڊ گورنر وٽ ئي رهڻ گهرجن ۽ پوءِ اهو معاملو ”مفاهمت جي پاليسيءَ“ تحت دٻيل ئي رهيو، جو سنڌ سرڪار پنهنجي شهري ساٿارين جي سهڪار کي وڃائڻ نه پئي چاهيو.
سنڌ ۾ شهري ساٿارين جي غير سهڪاري رويي سبب ڪيترائي اهم معاملا رڪيل رهيا. جيئن باقي سڀني صوبن ۾ ته ڪمشنري نظام رائج ٿي چڪو هو، پر فقط سنڌ ۾ شهري ساٿارين جي هوڏ سبب اهو نظام رائج نه پئي ٿيو، جو سنڌ سرڪار پنهنجي شهري ساٿارين کي ناراض نٿي ڪرڻ چاهيو. هر معاملي تي ”مين نا مانون“ جو راڳ آلاپيندڙ شهري ساٿاري جڏهن پاڻ ئي سنڌ سرڪار کان ڌار ٿي ويا، تڏهن سنڌ سرڪار نه فقط ڪمشنري نظام بحال ڪري ڇڏيو، پر ڪراچيءَ ۽ حيدرآباد جي اڳوڻي ضلعي حيثيت کي بحال ڪرڻ جهڙو چڱائيءَ جو ڪم به ڪري ورتو. ان کان هڪدم پوءِ سنڌ جا تعليمي بورڊ گورنر کان واپس وٺڻ جو فيصلو ڪيو ويو آهي، جيڪو پڻ سنڌ واسين جو پراڻو مطالبو هو. ڪالهوڪي ڪاوش ۾ به سنڌ جي ڪاليجي استادن جي تنظيم سپلا جي مرڪزي صدر پروفيسر اطهر مرزا ۽ ٻين عهديدارن جو اهڙو بيان ڇپيو آهي، جنهن ۾ انهن اهڙي ساڳئي مطالبي کي ورجايو آهي ته تعليمي بورڊن جا اختيار گورنر کان واپس وٺي سنڌ حڪومت حوالي ڪيا وڃن. هتي اها ڳالهه نوٽ ڪرڻ جهڙي آهي ته سپلا جي مرڪزي صدر جو تعلق پڻ ڪراچيءَ ۽ اردو ڳالهائيندڙ طبقي سان آهي. حقيقت اها آهي ته سنڌ جي روشن خيال استادن سدائين حقيقت پسند ٿي سوچيو آهي، جنهن ڪري ئي يارهين ڪلاس ۾ ”آسان سنڌي“ سبجيڪٽ رائج ڪرائڻ واري جدوجهد ۾ پڻ ڪيترائي اردو ڳالهائيندڙ پروفيسر به شامل رهيا آهن ۽ انهن انهيءَ مقصد خاطر بک هڙتالن ۾ پڻ حصو ورتو هو.
مون ڪجهه مهينا اڳ به ”مين نا مانون“ واري انڪاري رويي جو شڪار ٿيل ”آسان سنڌي“ سبجيڪٽ جي حوالي هڪ ڪالم لکيو هو ۽ اڄ سنڌ سرڪار جي ذميوار شخصيتن جي يادگيريءَ خاطر وري به ان ڳالهه کي ورجايان ٿو ته، 1972ع ۾ پ-پ جي پهرين حڪومت واري وقت ۾ سنڌ اسيمبليءَ مان سنڌي ٻوليءَ جي منظور ٿيل بل جي فقري 15/4 مطابق ”اهڙن سڀني ادارن ۾، جن ۾ چوٿين کان ٻارهين ڪلاس تائين تعليم ڏني پئي وڃي، سنڌي ۽ اردو لازمي مضمون جي حيثيت ۾ هوندا.“ انهيءَ بل تحت يارهين ڪلاس ۾ سنڌي شاگردن کي اردو ته پڙهائي وڃي ٿي، پر ان جي ابتڙ اردو ڳالهائيندڙ شاگردن کي سنڌي نٿي پڙهائي وڃي! سنڌي شاگرد يارهين ڪلاس ۾ لازمي مضمون طور اردو پڙهن ٿا ۽ ٻارهين ڪلاس ۾ کين سنڌي پڙهائي وڃي ٿي، پر اردو ڳالهائيندڙ شاگرد ٻنهي سالن ۾ فقط اردو ئي پڙهن ٿا. 1972ع جو ٻوليءَ وارو بل، سنڌي ٻوليءَ کي لاڳو ڪرڻ خاطر هو، پر سنڌ جي ٻهراڙين ۾ رهندڙ شاگردن کي ڳچيءَ ۾ پئجي وئي اردو! مان يارهين ڪلاس ۾ سنڌي شاگردن جي اردو پڙهڻ جي مخالفت قطعي نٿو ڪيان، جو ٻوليون محبت کي وڌائڻ جو وسيلو هونديون آهن، پر هي ته ڄڻ سنڌي ڳالهائيندڙن کي هڪ طرفي محبت ڪرڻ لاءِ مجبور ڪيو ٿو وڃي! 1972ع واري سنڌي ٻوليءَ جي انهيءَ قانون مطابق سنڌي سبجيڪٽ جي شروعات هيٺين سطح کان ٿيڻي هئي، جنهن مطابق اردو ڳالهائيندڙ ٻار پرائمري سطح تي چوٿين ۽ هاءِ اسڪول جي سطح تي ڏهين ڪلاس ۾ سنڌي پڙهن ٿا، ته پوءِ انهيءَ بل آڌار 1984ع کان لاڳو ٿيندڙ سنڌي سبجيڪٽ کي ڪاليج سطح تي شامل نه ڪرڻ جو ”شهري ڀائرن“ جي نيت جي سچائي نه هئڻ کان سواءِ ڪو ٻيو سبب ته سمجهه ۾ نٿو اچي!
سنڌي ادبي سنگت پاران 5-2004ع ۾ سنڌي نصاب کي يارهين ڪلاس ۾ لاڳو ڪرائڻ لاءِ جدوجهد ڪئي وئي هئي ۽ ادبي سنگت جي انهيءَ مطالبي کي هٿي ڏيندي 2005ع ۾ سپلا پاران پهرين جولاءِ کان 18جولاءِ تائين حيدرآباد ۾ بک هڙتال ڪئي وئي هئي، جنهن جي نتيجي ۾ 29 جولاءِ 2005ع تي سنڌ حڪومت جي تعليم کاتي، تعليم جي وفاقي وزارت کان يارهين ڪلاس جي شاگردن لاءِ سنڌي ۽ اردو جي اسڪيم آف اسٽيڊيز جي گهر ڪئي هئي، جنهن تي وفاقي وزارت جي ڪريڪيوليم ونگ 22 آگسٽ 2005ع تي هڪ نوٽيفڪيشن جاري ڪيو هو، جنهن تحت سنڌي ڳالهائيندڙ شاگردن لاءِ يارهين ڪلاس ۾100 مارڪن جي ”آسان اردو“ (جيڪا سنڌي شاگرد اڳ ۾ئي پڙهي رهيا هئا) ۽ اردو ڳالهائيندڙن لاءِ 100 مارڪن جي ”آسان سنڌي“ جي اسڪيم آف اسٽيڊيز جاري ڪئي وئي هئي. ان مطابق سنڌ جي سيڪريٽري تعليم 27 سيپٽمبر 2005ع تي يارهين ڪلاس ۾ ”آسان سنڌي“ سبجيڪٽ پڙهائڻ جو نوٽيفڪيشن پڻ جاري ڪيو هو، جنهن تحت سنڌ ٽيڪسٽ بڪ بورڊ پاران ”آسان سنڌي“ جو ڪتاب پڻ ڇپائي تيار ڪيو ويو هو، پر 14 آڪٽوبر 2005ع تي گورنر سيڪريٽيريٽ مان مداخلت سبب اهو نوٽيفڪيشن رد ڪيو ويو هو، جنهن ڪري يارهين ڪلاس ۾ اڄ تائين ”آسان سنڌي“ جو سبجيڪٽ رائج ٿي نه سگهيو آهي.
تعليمي بورڊن وارو مامرو بيشڪ اهم آهي ۽ اهو اختيار سنڌ حڪومت کي ئي ملڻ گهرجي، پر يارهين ڪلاس ۾ ”آسان سنڌي“ سبجيڪٽ کي رائج ڪرڻ ته ان کان به وڌيڪ اهميت جوڳو ڪم آهي. ان ڪري ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته تعليمي بورڊن کي گورنر کان واپس وٺڻ سان گڏوگڏ، بنا ڪنهن دير جي يارهين ڪلاس ۾ ”آسان سنڌي“ سبجيڪٽ کي به رائج ڪيو وڃي، جنهن جو بل ته اڳي ئي پاس ٿيل آهي ۽ هاڻي فقط ان جو هڪ نئون نوٽيفڪيشن ئي جاري ڪرڻو آهي، جنهن سان نه فقط سنڌ واسين جو هڪ ٻيو پراڻو جائز مطالبو پورو ٿيندو، پر شهيد ذوالفقار علي ڀٽي جي حڪومتي دور ۾ ڪيل فيصلي تي عمل به ٿي سگهندو.
اڱارو 12 جولاءِ 2011ع