قومي ٻولين لاءِ انڪار جي سنگين !
ڪنهن به قوم جي سڃاڻپ جا بنيادي عنصر ڌرتي، ٻولي ۽ سندس ثقافت هجن ٿا، پر اسان جي ملڪ ۾ ڪڏهن ون يونٽ جي نالي ۾ڌرتيءَ کان سندس تاريخي سڃاڻپ کسڻ جي ڪوشش ڪئي وئي آهي ته هاڻي وري سنڌيءَ سميت ٻين ٻولين کي قومي ٻولين جو درجو ڏيڻ جي ڳالهه ڪرڻ کي ملڪ دشمني قرار ڏنو ويو آهي. قومي ٻولين جي معاملي تي اهڙي قسم جو رويو اختيار ڪرڻ کان پهرين اهو به نٿو سوچيو وڃي ته ٻوليءَ جي مامرن تان ڀڙڪيل باهه سبب ئي 1971ع ۾ پاڪستان جا ٻه ڀاڱا حقيقي معنيٰ ۾ ٻه ڀاڱا بڻجي، هڪ حصو بنگلاديش بڻجي ويو هو. جيڪڏهن عقل، سوچ ۽ سمجهه کان ڪم ورتو وڃي ته هاڻوڪي دور ۾ وقت ۽ حالتن جي تقاضا اها آهي ته، نه فقط سنڌي، پر بلوچي، پشتو، پنجابي ۽ سرائيڪي ٻولين کي قومي ٻولين جو درجو ڏئي، پاڪستان ۾ رهندڙ سڀني قومن جو اعتماد حاصل ڪيو وڃي. اهو اعتماد ئي ملڪي مفاد ۽ ايڪي لاءِ هن وقت بيحد ضروري آهي، پر ان جي ابتڙ پارليامينٽ جي قانون ۽ انصاف واري اسٽينڊنگ ڪميٽي قومي ٻولين واري بل کي ملڪ دشمن ۽ آئين سان ٽڪراءَ ۾ ايندڙ بل سمجهي رد ڪندي چوي ٿي ته، ”اهڙو بل جڏهن به جيترا ڀيرا به ايندو، اهو هر دفعي رد ڪيو ويندو!“
اهو ٻيو ڀيرو آهي جو قومي ٻولين واري بل کي رد ڪيو ويو آهي. پهريون ڀيرو قومي ٻولين وارو بل قاف ليگ جي سنڌ سان تعلق رکندڙ ايم اين اي مارئي ميمڻ پيش ڪيو هو. تازو 18 مئي تي رد ڪيل بل به سنڌ سان تعلق رکندڙ، پ پ جي ميمبر نواب يوسف ٽالپر پيش ڪيو هو، جنهن تي قومي اسيمبليءَ جي 22 ميمبرن جون صحيحون هيون. پارليامينٽ جي قانون ۽ انصاف واري اسٽينڊنگ ڪميٽيءَ هن بل کي ملڪ دشمن قرار ڏئي رد ڪيو آهي، ته هاڻي انهن 22 ميمبرن جي پوزيشن ڪميٽيءَ وٽ ڇا آهي؟ ڇا انهن سڀني ميمبرن کي به ملڪ دشمن سمجهيو وڃي، جن جي صحيحن سان، ڪميٽيءَ جي چوڻ مطابق اهو ملڪ دشمن بل پيش ڪيو ويو!؟
پاڪستان جي 63 سالن جي تاريخ ۾ اها ڪا نئين ڳالهه ناهي، ته پنهنجا جائز حق گهرڻ تي سنڌين کي سدائين ملڪ دشمن چيو ويو آهي ۽ اهڙا الزام هڻڻ وقت اها ڳالهه وساري وئي آهي ته پاڪستان جي قيام جو بل سڀ کان پهرين سنڌ اسيمبليءَ پاس ڪيو هو ۽ پاڪستان جو باني به سنڌ واسي ئي هيو. انصاف ۽ قانون واري اسٽينڊنگ ڪميٽي ته انهيءَ بي انصافيءَ تي به نٿي سوچي ته هندستان، جتي سنڌين جي ڪا به زمين ڪانهي، اتي ته سنڌيءَ کي قومي ٻوليءَ جو درجو مليل آهي، پر سنڌ پنهنجي ئي سرزمين تي قومي ٻوليءَ واري فطري حق کان محروم آهي. ساڳئي اسٽينڊنگ ڪميٽيءَ پهريون ڀيرو ته اهو چئي ٻولين وارو بل رد ڪري ڇڏيو هو ته ”سنڌي ڪا ٻولي نه، فقط هڪ لهجو آهي!“ ڇا اسٽينڊنگ ڪميٽيءَ جي اهڙي رمارڪ کي تعصب ۽ اڻ ڄاڻائيءَ کان سواءِ ڪو ٻيو نالو ڏئي سگهجي ٿو؟ جڏهن ته حقيقت اها آهي ته، نه فقط سنڌي هڪ ترقي يافته مڪمل ٻولي آهي، پر تاريخي طور تي ان جي قدامت جون اهڙيون ثابتيون ملن ٿيون، جن مان خبر پوي ٿي ته سنڌي ٻولي اٺن کان ڏهه هزار سال قديم ٻولي آهي.
سنڌ واسين جڏهن به سنڌ ۽ سنڌي ٻوليءَ جي حقن جي گهر ڪئي آهي، تڏهن انهن ڏانهن انڪار جي سنگين سڌي ڪئي وئي آهي. 1940ع واري ٺهراءَ موجب پاڪستان ۾ شامل صوبا آزاد ۽ خودمختيار رياستون هجڻ کپنديون هيون، پر انهيءَ ٺهراءَ تي عمل بجاءِ صوبن کي ون يونٽ جي پنجوڙ ۾ جڪڙي سندن تاريخي سڃاڻپ کان ئي انڪار ڪيو ويو هو. ٻوليءَ جي حوالي سان ته سنڌ جي صورت حال ون يونٽ واري ڪاري دور کان اڄ به گهڻو مختلف ناهي. تازو 21 مئي جي ڪاوش ۾ ڪامريڊ حيدر بخش جتوئيءَ بابت محمد ابراهيم جويو صاحب جو لکيل مضمون ته شايد توهان به پڙهيو هوندو، جنهن ۾ جويي صاحب ڏانهن لکيل ڪامريڊ جي خطن جا ڪجهه حوالا به آهن. ڪامريڊ حيدر بخش جتوئيءَ 22 مئي 1967ع تي (ون يونٽ دوران) پنهنجي هڪ خط ۾ لکيو آهي ته، ”اسان جي سنڌي ٻولي سرڪاري سطح تي تسليم نٿي ٿئي. ان کي دٻايو ۽ هيسايو وڃي ٿو.“ 1967ع ۾ لکيل ڪامريڊ حيدر بخش جي انهن لفظن تي غور ڪيو ۽ سوچي ڏسو ته ڇا ڪو فرق آهي، ون يونٽ واري دور ۽ اڄوڪي دور ۾ سنڌي ٻوليءَ ڏانهن اختيار ڪيل رويي ۾؟ اڄ به سنڌي ٻوليءَ کي سرڪاري طور تي تسليم نٿو ڪيو وڃي. اڄ به سنڌي ٻوليءَ جي ڳالهه ڪندڙن کي دٻايو ۽ هيسايو وڃي ٿو. بلڪه هاڻي ته سنڌي ٻوليءَ جي ڳالهه ڪندڙ قومي اسيمبليءَ جي ميمبرن جي آواز کي به ملڪ دشمني چئي هيسائڻ ۽ دٻائڻ جي ڪوشش ڪئي وڃي ٿي ۽ قومي ٻولين جو بل پيش ڪندڙ ميمبر نواب يوسف ٽالپر کي اسٽينڊنگ ڪميٽيءَ جي ميٽنگ ۾ ئي نٿو سڏايو وڃي! افسوس ته ان ڳالهه جو آهي ته قانون ۽ انصاف واري ان اسٽينڊنگ ڪميٽيءَ جي چيئر پرسن جو تعلق به ساڳئي پيپلز پارٽيءَ سان ئي آهي، جنهن پارٽيءَ سان بل پيش ڪندڙ نواب يوسف ٽالپر جو تعلق آهي. ٻئي طرف سنڌ جو قانون وارو وزير اياز سومرو صاحب چوي ٿو ته، ”سنڌي، سرائيڪي، بلوچي، پنجابي ۽ سرائيڪي تاريخي طور تي قومي ٻوليون آهن. پ پ حڪومت پنجن ئي ٻولين کي قانوني حيثيت ڏياريندي. ان ڪري اديبن، شاعرن، دانشورن ۽ ڏات ڌڻين کي پ پ جي نيت ۽ سچائيءَ تي ڪنهن به قسم جو شڪ نه ڪرڻ گهرجي. پ پ واحد جماعت آهي، جنهن پختونن کي پنهنجي صوبائي سڃاڻپ ڏني. جڏهن ته سرائيڪين کي سرائيڪي صوبو ڏيڻ تي ڪم جاري آهي.“ سرائيڪي صوبي جي قيام کي ته پيپلز پارٽيءَ جي اعليٰ عهديدارن پيپلز پارٽيءَ جي منشور ۾ شامل ڪرڻ جي ڳالهه به ڪئي هئي. سنڌ جو قانون وارو وزير اهو ٻڌائڻ پسند ڪندو، ته ڇا سنڌي ۽ ٻين ٻولين کي قومي ٻوليون قرار ڏيڻ وارو نقطو به پيپلز پارٽيءَ جي منشور ۾ شامل آهي. يا اهو فقط سندس هڪ سياسي بيان آهي؟
جائز مسئلا جڏهن اسيمبليون حل ناهن ڪنديون ته قومن ۾ مايوسي ڦهلبي آهي ۽ عوام رياستي ادارن کان مايوس ٿي رستن تي نڪرندو آهي. قومي ٻولين واري پهرين بل جي رد ٿيڻ کان پوءِ ٿيل عوامي احتجاجن کان پوءِ، تازو ٻئي بل جي رد ٿيڻ تي به سنڌي ادبي سنگت جي سڏ تي سڄي سنڌ ۾ ڪارو ڏينهن ملهائي احتجاجي مظاهرا ڪيا ويا آهن. سنڌي ٻوليءَ کي قومي ٻوليءَ جو جائز حق ڏيڻ جي ڳالهه، فقط اهي مظاهرا ڪندڙ ڏات ڌڻين جي خواهش ناهي، پر اها سموري سنڌي عوام جي خواهش آهي.
مون پهرين فيبروري تي ”سنڌ ڳالهائي ٿي“ جي عنوان سان ڇپيل پنهنجي ڪالم ۾ لکيو هو، ” مان....سنڌ....ثقافت ۽ ايڪتا جي ڏهاڙن جيان، سنڌي ٻوليءَ جي ڪنهن ڏهاڙي لاءِ به واجهايان ٿي، جيئن منهنجو آواز ڀرپور انداز سان اسلام آباد جي ايوانن ۾ گونجي سگهي.“ تازو سنڌ جي نامياري صحافي علي قاضي ٻوليءَ جو ڏهاڙو ۽ عوامي ريفرينڊم جي تجويز ڏني آهي. هن کان اڳ سندس پاران ڏنل سڏ جي جواب ۾ ثقافت، ايڪتا ۽ درياهه جي ڏهاڙن کي جيڪا عوامي موٽ ملي هئي، انهن کي نظر ۾ رکي چئي سگهجي ٿو ته ٻوليءَ جي معاملي تي شايد سنڌ جو عوام ان کان وڌيڪ تعداد ۾ پنهنجي اندر جي اظهار لاءِ رستن تي اچي وڃي. قومي ٻولين واري بل کي هڪ ڌڪ سان رد ڪرڻ بجاءِ ان تي ٻيهر غور ڪرڻ ۽ ملڪ جي سڀني قومي ٻولين کي سرڪاري سطح تي تسليم ڪرڻ وقت جي اشد ضرورت آهي، ڇو ته عوامي احتجاج اڳيان انڪار جي ڪا به سنگين سدائين سڌي رهي نٿي سگهي.
اڱارو 24 مئي 2011ع