ڪيڏارو: ڪربلا ۽ سنڌ جو!
ڪربلا جو واقعو دنيا جي تاريخ جو اهڙو واقعو آهي، جنهن جو سور صديون گذرڻ کانپوءِ به سوايو ئي ٿيندو رهيو آهي. ڪربلا جي ڪرب جتي دلين کي درد جي حقيقي ڪيفيتن سان آشنا ڪيو آهي، اتي انهيءَ ڪرب، قلمڪارن ۽ شاعرن جي قلم کي به حق ۽ سچ جو عَلم بڻائي ڇڏيو آهي. ڪربلا جي قضيي کي سنڌ جي شاعرن ”ڪيڏارو“ جي عنوان سان لکيو آهي، جنهن جي معنيٰ آهي جنگ جو ميدان. هونءَ ته سنڌ جي ڪيترن ئي شاعرن انهيءَ عنوان هيٺ، حق ۽ باطل جي وچ ۾ ٿيندڙ انهيءَ جنگ کي پنهنجي شاعريءَ جو موضوع بڻايو آهي، پر شاهه سائينءَ ساڳئي موضوع جي اهڙي عڪاسي ڪئي آهي، جو اهي منظر اڄ به ڏسي پَسي ۽ محسوس ڪري سگهجن ٿا:
ڪربلا جي پِڙَ ۾، خيما کوڙيائون،
جهيڙو يزيد سامهون، جُنبي جوڙيائون،
منهن نه موڙيائون، پسي تاءُ ترار جو!
ڪربلا جي پڙ ۾ جنگ جاري رهي. باطل اڳيان ڪنڌَ جهڪڻ بجاءِ ڪٽبا رهيا ۽ دنيا ۾ حق جي علامت بڻيل امام حسين عه جا سمورا ساٿي شهيد ٿي ويا، تڏهن اڪيلو هئڻ جي باوجود حسين عه سچ جي سيج تي سمهڻ خاطر پنهنجي گهوڙي تي چڙهي جنگ جي ميدان ۾ ڪاهي پيو:
گهوڙن ۽ گهوٽن، جيئڻ ٿورا ڏينهڙا،
ڪڏهن منجهه ڪوٽن، ڪڏهن راهي رڻ جا!
ڀٽائيءَ ڪربلا جي ميدان ۾ ويڙهاند جا ڪيترائي منظر چٽيا آهن، جن ۾ سِرَ ڌڙ کان ڌار ٿيندا رهن ٿا ۽ سسيون نيزي پاند نچن ٿيون. اهڙا عڪس چٽڻ کان پوءِ جڏهن شاهه سائين بهادر بيبين سڳورين جو ذڪر ٿو ڪري ته سندس شاعريءَ ۾ اهي عڪس ملن ٿا، جيڪي حق ۽ سچ جي راهه ۾ سينو تاڻي بيهڻ جي سگهه بخشين ٿا:
ڀڳو آئون نه چوان، ماريو ته وسهان،
ڪانڌ منهن ۾ ڌڪڙا، سيڪيندي سونهان،
ته پڻ لڄ مران، جي هئنس پُٺِ ۾!
شاهه سائين ڪيڏاري ۾ نه فقط ڪربلا جي ڪرب کي اوتيو آهي ۽ انهيءَ ڪرب جي درد کي اسان جي دلين تائين پهچايو آهي، پر هڪ عظيم شاعر جي حيثيت سان، هن مستقبل جي ظلمن سان به ويڙهاند جو اتساهه ڏنو آهي:
سورهيه مرين سوڀ کي، ته دل جا وهم وسار،
هڻ ڀالا، وڙهه ڀاڪرين، آڏي ڍال مَ ڍار،
مٿان تيغ ترار، مار ته متارو ٿئين!
بيشڪ ته ڪربلا جا شهيد، شهادت جو جام پي امر ٿي ويا ۽ انهن سان وڙهندڙ ظالم چئن ڏينهن جي زندگيءَ کان پوءِ، سدائين لاءِ ملامتي بڻجي ويا. ساڳيو ظلم هر دور ۾ موجود رهيو آهي. اهو ئي سبب آهي ته سنڌي شاعريءَ ۾ ڪيڏارو لکجڻ به بند ناهي ٿيو. جديد سنڌي شاعريءَ جي ڪيڏاري ۾ جتي ڪربلا جا عڪس ملن ٿا، اتي ڪيڏارو سنڌ جي سورن جو استعارو به بڻيل نظر اچي ٿو. اسان جي دور جي عظيم شاعر شيخ اياز، سنڌ جي حوالي سان ”ڪيڏارو“ لکيو آهي ۽ هن شاهه سائينءَ جي فڪر ”جڏهن ڪڏهن سنڌڙي، توکي ڪنڌارئون جوکو“ کي پنهنجي ”سُر ڪيڏارو“ ۾ ڪجهه هيئن اڳتي وڌايو آهي:
سدا آيا سنڌ ۾، نوان نادر شاهه،
ڪانهي ڪا تاريخ ۾، ويڙهه سوا ٻي واه،
متان سوچيو ساهَه، متان موٽو ماڳ کان!
جتي سنڌ ڪيترن ئي ”نادر شاهن“ جي ظلم، ڏاڍ ۽ جبر جو شڪار رهي آهي، اتي سنڌ ۾ حق ۽ سچ جي راهه تي سر قربان ڪندڙ امر انسان به جنم وٺندا رهيا آهن. مخدوم بلاول شهيد کان شهيد ذوالفقار علي ڀٽو ۽ مائي بختاور شهيد کان شهيد بينظير ڀٽو تائين سنڌ به شهادت جا جام پيئندي رهي آهي ۽ انهن مهان انسانن سدائين سنڌ جي مٽيءَ جو مانُ مٿانهون ڪيو آهي، جنهن جو اظهار شيخ اياز جي ڪيڏاري ۾ هيئن ملي ٿو:
سدا اڀريا سنڌ ۾، آنڌيءَ جئن انسان،
وڙهندي مڙس مهان، مٽيءَ منجهه سمائيا!
ڪيڏارو شاهه لطيف جو چيل هجي يا شيخ اياز جو ۽ اهو ڪيڏارو ڪربلا جو هجي يا سنڌ جو، ان مان ڏس انهيءَ ويڙهه جو ملي ٿو، جيڪا باطل خلاف حق جي ويڙهه آهي، جيڪا ويڙهه ازل کان جاري آهي ۽ ابد تائين جاري رهڻي آهي. تڏهن ئي ته شاهه جي خيال ”هڻ ڀالا وڙهه ڀاڪرين، آڏي ڍال مَ ڍار“ کي شيخ اياز به پنهنجي دور ۾ ڏٺو، محسوس ڪيو ۽ اڳتي وڌايو آهي:
وڙهو وڙهو ويڙهئو! متان پُٺِ ڏيو،
آهي پنڌ پيو، اڃا جيئڻ جيت ۾!
اڱارو 6 ڊسمبر 2011ع