ڪئليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي
ڪئليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي[/b]
ڪئليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي (California Institute of Technology) ، جنهن کي مختصر طرح صرف ڪئلٽيڪ (Caltech) سڏيو ويندو آهي سو ڪئليفورنيا جي لاس اينجلس ڪائونٽي جي هڪ شهر پئسڊينا (Pasadena) ۾ اڄ کان هڪ سئو ٽيويهه سال اڳ يعني 1891ع ۾ قائم ڪيو ويو هو.
ڪئيلفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي جي معياري هجڻ جو ثبوت هن ڳالهه مان به لڳائي سگهجي ٿو ته هن درسگاهه جي استادن، سائنسدانن ۽ پراڻن شاگردن پنهنجي معياري تحقيقن، دريافتن ۽ ايجادن جي نتيجي ۾ 32 نوبيل انعام ۽ 57 بهترين ڪارڪردگيءَ جا ”يونائيٽيڊ اسٽيٽس نيشنل ميڊلس“ ۽ ڪي ئي ٻيا قومي ۽ بين الاقوامي اعزاز حاصل ڪيا آهن. اڄڪلهه پڻ پنج نوبيل انعام يافته استاد ڪئليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي جي ٽيچنگ فئڪلٽي ۾ شامل آهن.
ٽائيمس ايجوڪيشن ورلڊ يونيورسٽيز جي 2014ع واري سروي ۽ رئنڪنگ مطابق ڪئليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي دنيا جي معياري اعليٰ درسگاهن واري لسٽ ۾ مٿاهينءَ واري نائين نمبر تي آهي.
نه رڳو دنيا ۾ تعليمي ادارن جي معيار جي ڪٿ ڪندڙ سروي وارا ادارا ئي ڪئليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي کي دنيا جو هڪ اعليٰ معيار وارو درسگاهه سمجهن ٿا پر سائنس ۽ ٽيڪنالاجي واري شعبي سان منسلڪ ناميارا سائنسدان ۽ درس و تدريس جو ڪم ڪندڙ شخصيتون پڻ ”ڪئلٽيڪ“ کي هڪ اهم تعليمي ادارو سمجهن ٿيون. انهيءَ ڏس ۾ ڊويزن آف انجنيئرنگ ائنڊ اپلائيڊ سائنس جي چيئرمين ائريس روسڪس جو چوڻ آهي ته ”ڪئليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي دنيا جي درسگاهن ۾ هڪ منفرد نمونو بڻيل آهي. هي انسٽيٽيوٽ سائيز ۽ پکيڙ جي حوالي سان ته ننڍو آهي پر پنهنجي معياري ڪارڪردگيءَ جي ڪري هڪ دلچسپ ۽ پسنديده اداري جي حيثيت رکي ٿو.“
فلمي دنيا ۽ شوبز واري شعبي سان شهريت رکندڙ آمريڪا جي شهر هاليووڊ کان اٽڪل سورنهن ميل يا پنجويهه ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي قائم ڪئليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي جي قيام واري قصي تي نظر ڦيرائڻ سان خبر پئي ٿي ته اُهو اڻويهين صدي جي آخري ڏهاڪي جو ڪو ڏينهن هو جو ڪيئليفورنيا رياست جي هڪ ننڍڙي شهر پئسڊينا جي هڪ تعليم دوست مخير شخص ”ائموس ٿروپ“ جي ذهن ۾ هڪ خيال جنم ورتو ته ڇو نه پنهنجي حياتيءَ جي باقي بچيل وقت کي وڌيڪ ڪارج ڀريو بڻائڻ لاءِ پنهنجي هن شهر ۾ اعليٰ تعليم جو ڪو درسگاهه جوڙجي. 1891ع ۾ هن پنهنجي انهيءَ خواهش کي عملي جامو پارائڻ لاءِ اڳتي وڌي وڃي شهر جي هڪ مناسب علائقي ۾ هڪ عمارت مسواڙ تي حاصل ڪري ورتي ۽ اتي هڪ يونيورسٽي قائم ڪري ڇڏي. هن ان يونيورسٽي جو نالو پنهنجي نالي پٺيان ”ٿروپ يونيورسٽي“ رکيو. شروعاتي سالن ۾ هيءَ يونيورسٽي پنهنجي مختصر تعداد ۾ شاگردن ۽ تدريسي عملي جي مدد سان ڪم ڪرڻ شروع ڪيو پر پوءِ 1907ع ۾ آمريڪا جو ناميارو فلڪيات جو ماهر ۽ ”مائونٽ وِلس آبزرويٽري“ جو پهريون ڊائريڪٽر جارج ايلري هئل اچي ” ٿروپ بورڊ آف ٽرسٽيز“ جو ميمبر بڻيو. هن شخص پنهنجي محنت ۽ جدوجهد جي وسيلي ٿروپ يونيورسٽي کي انجنيئرنگ ۽ سائينٽيفڪ ريسرچ ايجوڪيشن واري هڪ معياري انسٽيٽيوٽ م تبديلي ڪري ڇڏيو. اهڙي طرح 1891ع ۾ قائم ٿيل هي ٿروپ يونيورسٽي تبديل ٿي 1920ع ۾ ڪئليفورنيا انسٽيٽوٽ آف ٽيڪنالاجي جو روپ ڌاري دنيا جي ٽاپ معياري درسگاهن ۾ داخل ٿي وئي.
ڪئليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي ۾ 1930ع ۾ قائم ڪيل ”جيٽ پراپلشن لئبارٽري“ (Jet Propulsion Laboratory) جنهن کي 1958ع کان وٺي آمريڪا جو قومي ادارو ”نيشنل ايروناٽڪس ائنڊ اسپيس ايڊمنسٽريشن“ (NASA) پنهنجي نظرداري هيٺ هلائي رهيو آهي، سا آمريڪا جي قومي حلقن ۾ وڏي قدرداني جي نگاهه سان ڏٺي وڃي ٿي. انهيءَ کان علاوه هن انسٽيٽيوٽ جي ”ڪئلٽيڪ سيسمولاجيڪل لئبارٽري“ ( (Caltech Seismological Laboratory يعني زميني زلزلن متعلق تحقيق واري سهوليت ۽ فلڪياتي تحقيق وارو ”انٽرنيشنل آبزرويٽري نيٽ ورڪ“ (International Observatory Network) پڻ نه رڳو دنيا ۾ وڏي ساک رکن ٿا پر هن انسٽيٽيوٽ جي افاديت ۽ اهميت جي به شاهدي ڏين ٿا.
ڪئليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي هڪ اهڙو مخصوص ادارو آهي جتي خاص طور تي انجنيرنگ، ٽيڪنالاجي ۽ سائنس جي اٽڪل ڇويهه مختلف شعبن ۾ اعليٰ معيار جي تدريس ۽ تحقيق جو ڪم ڪيو وڃي ٿو. هن جا اهي معياري تدريس ۽ تحقيق وارا شعبا هيٺ ڄاڻايل نالن وارن اڪيڊمڪ سيڪشنس ۾ ورهايل آهن، جهڙوڪ، بايولاجي ائنڊ بايولاجيڪل انجنيئرنگ، ڪيمسٽري ائنڊ ڪيمسٽري انجنيئرنگ، جيالاجي ائنڊ پِلينيٽري سائنس، انجنيئرنگ ائنڊ اپلائيڊ سائنس، فزڪس، مئٿميٽڪس ۽ ايسٽرانامي وغيره.
هن انسٽيٽيوٽ جي هڪ هيءَ به خصوصيت آهي ته هن ۾ ٽن شاگردن تي هڪ استاد وارو تناسب رکيو وڃي ٿو جنهنڪري هتان جا شاگرد استادن جي مڪمل ڌيان ۽ سخت نگرانيءَ هيٺ پڙهائي ۽ تحقيق جو ڪم ڪندا رهن ٿا. هن انسٽيٽيوٽ ۾ محدود تعداد ۾ شاگردن کي اعليٰ ميرٽ جي بنيادن تي داخلا ڏني ويندي آهي جنهنڪري هتي انڊر گريجوئيٽ ڪورسن ۾ صرف 925 شاگرد ۽ گريجوئيٽ ڪورسن ۾ 1253 شاگرد داخل آهن. انسٽيٽيوٽ ۾استادن جو تعداد 300 ۽ ريسرچ اسڪالرن جو تعداد 600 آهي.
هتي اهو ٻڌائڻ پڻ ضروري آهي ته جيتوڻيڪ هن درسگاهه جي سڃاڻپ انسٽيٽيوٽ واري لفظ سان ٿئي ٿي پر حقيقت ۾ ڪئليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي کي هڪ معياري يونيورسٽي جي حيثيت ملييل آهي. هي انسٽيٽوٽ خانگي انتظام هيٺ هلندڙ هڪ اهڙي خانگي يونيورسٽي آهي جيڪا غير تجارتي عدم منافع profit) (Non-for- واري اصول تي هلي پنهنجي شاگردن کي سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جي ڄاڻ ڏئي انهن کي ته علم سان مالامال ڪري ڇڏي ٿي پر پاڻ ڪمائي ڪرڻ وارن ادارن ۾ نه ٿي ليکي وڃي.
ڪئليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي جنهن شهر ۾ قائم آهي اهو به هن انسٽيٽيوٽ وانگر ئي هڪ منفرد ۽ دلپزير شهر آهي. هي شهر جنهن جو نالو پئسڊينا آهي اهو پنهنجي حوالي سان خود هڪ نامياري، مشهور ۽ علمي ادارن جو مرڪز سمجهي ويندڙ رياست ڪئليفورنيا جي ڪائونٽي لاس اينجلس جو آباديءَ جي حوالي سان نائون نمبر وڏو شهر آهي. هن شهر جي ڪل آبادي اٽڪل هڪ لک چاليهه هزار ماڻهن تي مشتمل آهي. پئسڊينا شهر کي آمريڪا جي ”سئن گئبريل ماٿري“ جو هڪ اهم ثقافتي مرڪز سان گڏ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جي تعليم ۽ تحقيق وارن ادارن وارو شهر سمجهيو وڃي ٿو. انهيءَ خيال جي ثبوت ۾ ٻين ادارن کان علاوه ڪئيليفورنيا انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي جو نالو کڻڻ ئي ڪافي آهي جتي محنت، ڪوشش ۽ پڪي ارادي جي مدد سان اوهان به پهچي سگهو ٿا.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 15 آڪٽوبر 2014ع)