باسٽن يونيورسٽي
باسٽن يونيورسٽي
جيڪا گراهم بيل ۽ مارٽن لوٿرڪنگ جي مادر علمي آهي[/b]
ڇا ٿا ڀانيو، جيڪڏهن ڪنهن نوجوان کي اهڙي يونيورسٽي ۾ اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ جو موقعو ملي وڃي جنهن يونيورسٽي ۾ ڪنهن وقت آمريڪا جي نسلي امتياز جو مخالف ۽ انساني حقن جو علمبردار مارٽن لوٿر ڪنگ جونيئر شاگرد رهيو هجي، يا وري جنهن يونيورسٽي ۾ مواصلاتي دنيا ۾ انقلاب آڻيندڙ سائنسدان ۽ ٽيليفون جو ايجاد ڪندڙ برطانيا جو اسڪاٽلينڊ ڄائو گراهم بيل پروفيسر جي حيثيت سان پڙهائي چڪو هجي، يا وري جنهن يونيورسٽيءَ ۾ ڪيترن ئي سائنسي ۽ سماجي علمن جي ماهر استادن سميت انگريزي ادب جا ٻه نوبيل انعام يافته ناميارا ليکڪ ۽ شاعر رابرٽ لويل ۽ رابرٽ پنسڪي پڻ ڳچ عرصي تائين استاد جي حيثيت سان ڪم ڪري چڪا هجن. اهڙي اعليٰ پائي ۽ مانَ مرتبي واري يونيورسٽي ۾ پهچي اتي اعليٰ تعليم جي بي بها زيور سان آراستا ٿيڻ، ڇا ڪنهن به طالبِ علم ماڻهوءَ لاءِ ڪنهن وڏي اعزاز کان گهٽ ڳالهه ٿي سگهي ٿي؟ يقين سان چئي سگهان ٿو ته مون سميت اوهان سڀني جو جواب اهو ئي هوندو ته ”ڪڏهن به نه.“ ۽ ها، آخرڪار ايڏن وڏن لائق ۽ فائق استادن ۽ شاگردن جي اها نامياري يونيورسٽي ڪهڙي آهي؟ دوستو، اها يونيورسٽي آهي آمريڪا جي شهر بوسٽن جي خوبصورت علائقي ۾ قائم، ”يونيورسٽي آف باسٽن“، جنهن کي سهوليت خاطر ”باسٽن يونيورسٽي“ يا صرف ”يو بي“ (UB)پڻ سڏيو ويندو آهي.
اسان سنڌ واسين لاءِ اها ڳالهه فخر جو سبب آهي ته اسان جي سهڻي سنڌ مان به اسان جا ڪيترا ئي سنڌي سپوت دنيا جي گهڻين ئي ٻين معياري درسگاهن سميت آمريڪا ۾ واقع عالمي طور تي شهرت رکندڙ ناميارين شخصيتن جي هن مادر علمي باسٽن يونيورسٽي مان پڻ تعليم پرائي چڪا آهن. باسٽن يونيورسٽيءَ مان تعليم حاصل ڪندڙ سنڌين ۾ سکر واسي، چانڊڪا ميڊيڪل ڪاليج لاڙڪاڻي جو اڳوڻو شاگرد ۽ اڄڪلهه آمريڪا جو ناميارو ڊاڪٽر، سنڌي ايسوسيئشن آف نارٿ آمريڪا (سانا) جو سيڪريٽري ڊاڪٽر خليل ميمڻ به شامل آهي. ڊاڪٽر خليل ميمڻ باسٽن يونيورسٽي جي ميڊيڪل ڪئمپس مان ڊگري حاصل ڪري اتي ئي مستقل رهائش اختيار ڪئي آهي.
خانگي شعبي جي هيءَ يونيورسٽي جيتوڻيڪ اڄڪلهه پنهنجي مزاج ۽ معيار ۾ حقيقي طور تي غيرجانبدار ۽ دنيا جي جديد علمن جي پڙهائي جو هڪ اهم مرڪز بڻيل آهي پر هن جي شروعات پڻ يورپ ۽ آمريڪا جي اڳوڻي رواج مطابق چرج جي نظرداري هيٺ ئي ٿي هئي. شروعاتي ڏينهن ۾ هن اداري جو نالو باسٽن يونيورسٽي نه پر ”نيوبري بائيبليڪل انسٽيٽيوٽ“ هئو ۽ اهو انسٽيٽيوٽ 1839ع ۾ آمريڪا جي نيو انگلينڊ ريجن ۾ واقع ورمانٽ رياست جي شهر نيوبري ۾ ”يونائيٽيڊ ميٿڊسٽ چرج“ سان لاڳاپيل هوندو هو. نيوبري ۾هن انسٽيٽيوٽ جي قيام کان ڪجهه سال پوءِ هن اداري جي ڪشادي عمارت جي تعمير لاءِ مساچوئيسٽس رياست جي هڪ مشهور شهر بوسٽن جي پنڪني اسٽريٽ ۾ 30 ايڪڙ زمين خريد ڪري اتي هڪ شاندار عمارت تعمير ڪئي وئي هئي جنهن کان پوءِ هن انسٽيٽيوٽ کي نيوبري شهر مان شفٽ ڪري بوسٽن شهر۾ آندو ويو ۽ اتي ئي هن جو نالو تبديل ڪري سندس نئون نالو ”باسٽن ٿيلاجيڪل انسٽيٽيوٽ“ رکيو ويو هو.
بهرحال بوسٽن جي هن ٿيالاجيڪل انسٽيٽيوٽ جو مقدر صرف هڪ ننڍي اداري هجڻ تائين محدود نه هو پر هن جي منزل اڃا به اڳتي هئي ڇو ته هن انسٽيٽيوٽ جي بوسٽن شهر ۾ منتقل ٿي اچڻ کان پوءِ بوسٽن جي ان وقت جي ٽن وڏن تاجرن ۽ سماج سڌارڪن جيڪي هن انسٽيٽوٽ جا ٽرسٽي (Trustee) يا منتظم پڻ هئا، تن بوسٽن ۾ اعليٰ ۽ جديد تعليم لاءِ هڪ معياري يونيورسٽي جي ضرورت کي محسوس ڪندي، ڪوششون وٺي مسچوسٽس رياست جي قانون ساز اسيمبلي مان 1869ع ۾هڪ قانون پاس ڪرايو جنهن تحت ”باسٽن ٿيالاجيڪل انسٽيٽيوٽ“ کي ترقي ڏئي ان کي يونيورسٽي جو درجو ڏنو ويو. ان کان پوءِ هن نئين وجود ۾ آيل يونيورسٽي جو نالو ”يونيورسٽي آف باسٽن“ رکيو ويو جيڪا اڄڪلهه پنهنجي معياري تدريسي ۽ تحقيقي سرگرمين جي ڪري ڏيهان ڏيهه مشهور آهي.
باسٽن يونيورسٽيءَ کي وجود ۾ آڻيندڙ سندس اهي ٽئي باني شخصيتون جن جي نالن پٺيان اڄ به باسٽن يونيورسٽيءَ جي ويسٽ ڪئمپس جون ٽي هاسٽلون سڃاتيون وڃن ٿيون سي هيا جيڪب سليپر، لي ڪليفلن ۽ مسٽر اسحاق رچ. باسٽن يونيورسٽي جي قيام واري ڪم لاءِ سندن سهولتڪارن ۾ لي ڪليفلن جي پٽ وليم جو نالو به وڏي احترام سان ورتو ويندو آهي جيڪو ان وقت مسچوسٽس رياست جو گورنر هيو ۽ مسچوسٽس جي قانون ساز اسيمبلي مان پاس ٿيل باسٽن يونيورسٽي واري چارٽر تي وڏي فارخدليءَ سان صحيح ڪري يونيورسٽي جي قيام جي منظوري ڏني هئائين.
هن يونيورسٽي ۾اڄڪلهه اٽڪل 33 هزارن کان وڌيڪ شاگرد زير تعليم آهن جيڪي بيچلرس، ماسٽرس، ڊاڪٽوريٽ ۽ پوسٽ ڊاڪٽوريٽ جي ڊگرين ۽ اعزازن ماڻڻ لاءِ هتان جي مختلف تدريسي شعبن ۾ پنهنجي اٽڪل ساڍا ٽي هزار استادن ۽ مددي اسٽاف جي نگرانيءَ ۾ رات ۽ ڏينهن محنت ۾ مشغول آهن. دنيا جي 130 کان وڌيڪ ملڪن کان آيل انٽرنيشنل شاگردن جو خاصو تعداد پڻ بوسٽن يونيورسٽي جي علم جي خزانن مان فيضياب ٿيندو رهي ٿو.
هن يونيورسٽي کي آمريڪا جي هڪ نامياري اداري ”ڪارنيگي ڪلاسيفڪيشن آف انسٽيٽيوشنس آف هائير ايجوڪيشن“ پاران هڪ شانائتي اعليٰ تحقيقي سرگرمين واري درسگاهه جو درجو ڏنو ويو آهي. يونيورسٽي جي ستن اڳوڻن شاگردن، استادن ۽ تحقيقڪارن پنهنجي نمايان تحقيقين ۽ بهترين ڪارڪردگيءَ جي عيوض نوبيل انعام ۽ ڪي ئي ٻيا اعزاز ماڻيا آهن. هن جي اهڙن نوبيل انعام يافته شاگردن مان مارٽن لوٿر ڪنگ جونيئر به شامل آهي جنهن 1955ع کان پنهنجي قتل واري ڏينهن يعني چوٿين اپريل 1968 تائين آمريڪا ۾ آفريڪي نسل جي باشندن خلاف نسلي امتيار جي خاتمي ۽ سندن بنيادي انساني حقن جي بحاليءَ واري تحريڪ هلائي هئي. سندس ان تحريڪ جي نتيجي ۾ آمريڪا ۾ آباد آفريڪي نسل جي ماڻهن جا بنيادي انساني حق بحال ٿيا ۽ کين اليڪشن ۾ حصي وٺڻ جو به حق حاصل ٿيو. اهو لوٿر ڪنگ جي تحريڪ جو ئي نتيجو هو جو آمريڪا ۾سياهه فام آباديءَ جي حقن جي بحاليءَ کان پوءِ ئي اهو ممڪن بڻجي سگهيو ته آفريڪي نسل جو پهريون شخص بارڪ اوباما ٻيو دفعو آمريڪا جو صدر بڻجي سگهيو.
اها حقيقت به هن يونيورسٽي جي اهميت کي اجاگر ڪري ٿي ته هيءَ ئي آمريڪا جي اهڙي پهرين يونيورسٽي آهي جنهن 1877ع ۾ ڪنهن عورت کي پهريون ڀيرو پي ايڇ ڊيءَ جي ڊگريءَ سان نوازيو هو. هن يونيورسٽي جي اها پهرين آمريڪي خوشنصيب شاگرد عورت هيلن ميگل هئي جنهن ”گريڪ ڊراما“ جي موضوع تي تحقيق ڪري ٿيسز لکي بوسٽن يونيورسٽي مان پي ايڇ ڊي جي ڊگري حاصل ڪئي هئي. هونئن هن کان اڳ آمريڪا ۾ عورتن کي اهڙا اعليٰ تعليم جا موقعا ميسر نه هوندا هئا.
باسٽن يونيورسٽي ٻن ڪئمپسن تي مشتمل آهي جن مان سندس مکيه ڪئمپس بوسٽن شهر جي ”فين وَي ڪنمور“ ۽ ”آلشٽن“ واري علائقي ۾ چارلس رِور (Charles River) جي ڀرسان واقع آهي جنهن کي ”چارلس رِور ڪئمپس“ به سڏيو ويندو آهي، هن جي ”ميڊيڪل سينٽر ڪئمپس“ شهر جي ”سائوٿ اينڊ“ واري علائقي ۾ واقع آهي. اهي ٻئي ڪئمپسون جديد سائنسي ۽ سماجي علمن جي 17 اسڪولن ۽ ڪاليجن تي مشتمل آهن. انهن کان علاوه يونيورسٽيءَ اندر واقع ڪيتريون ئي ريسرچ لئبارٽريون، ريسرچ انسٽيوٽس ۽ سينٽر سائنس ٽيڪنالاجي، ميڊيڪل سائنسز، انوائرنمنٽل سائنسز ۽ سوشل سائنسز جي مختلف موضوعن ۽ مامرن تي اعليٰ پئماني جي تحقيقي ڪم لاءِ سهوليتون ۽ معاونت ميسر ڪندا رهن ٿا. عيسوي سال 1875ع ۾ اهو اعزاز به هن يونيورسٽيءَ جي هڪ ريسرچ لئبارٽري کي ئي مليو هو جتي هتان جي استاد ۽ سائنسدان گراهم بيل هڪ ڊگهي ۽ پُرمغز ريسرچ واري سرگرميءَ کان پوءِ ٽيلفون ايجاد ڪئي هئي، جيڪا پوءِ هڪ اڻٽر ضرورت بڻجي سموري دنيا ۾ ڦهلجي وئي.
يونيورسٽيءَ جي باسٽن شهر وارين ٻنهي ڪئمپسن ۾ سندس مکيه اسڪولن ۽ ڪاليجن جو تفصيل ڪجهه هن ريت آهي: بوسٽن يونيورسٽي ۾ اسڪول آف ميڊيسن، اسڪول آف مئنيجمنٽ، اسڪول آف لا، اسڪول آف پبلڪ هيلٿ، اسڪول آف هاسپيٽيبلٽي ائڊمنسٽريشن، اسڪول آف ايجوڪيشن، اسڪول آف سوشل ورڪ، گريجوئيٽ اسڪول آف آرٽس ائنڊ سائنس، هينري گولڊ مين اسڪول آف ڊينٽل ميڊيسن ۽ فيڊرڪ پئريڊ اسڪول آف گلوبل اسٽڊيز وغيره اچي وڃن ٿا. ساڳئي طرح هن يونيورسٽي جي ناميارن ڪاليجن ۾ ڪاليج آف انجننيئرنگ، ڪاليج آف ڪميونيڪيشن، ڪاليج آف هيلٿ ريهيبليٽيشن، ڪاليج آف جنرل اسٽڊيز، ڪاليج آف فائين آرٽس، ڪاليج آف آرٽس ائنڊ سائنس ۽ ميٽروپوليٽن ڪاليج وغيره اچي وڃن ٿا. مٿي ڄاڻايل اسڪولن ۽ ڪاليجن ۾ اڍائي سون کان وڌيڪ تدريسي ۽ تحقيقي شعبا موجود آهن، جن ۾ بيچلرس کان وٺي پي ايڇ ڊي ۽ پوسٽ ڊاڪٽوريٽ تائين ڊگرين لاءِ ڪورس پڙهايا وڃن ٿا.
باسٽن شهر کان علاوه آمريڪا جي ٻين شهرن جهڙوڪ لاس اينجلس، واشنگٽن ڊي سي سميت دنيا جي اٽڪل ويهن ملڪن جي ٽيٽيهه شهرن ۾ پڻ هن يونيورسٽيءَ جون ڪئمپسون، اسٽڊي بورڊس ۽ سينٽرس موجود آهن جتي مختلف سبجيڪٽن ۾ اعليٰ ڊگرين لاءِ پڙهائي وارو ڪم ٿيندو رهي ٿي. اهي ڪئمپسون برطانيا جي شهر لنڊن، بيلجم جي شهر بروسلز، آسٽريليا جي شهر سڊني، فرانس جي شهر پيرس ۽ متحده ارب امارات جي رياست دبئي سميت دنيا جي ٻين وڏن شهرن ۾ واقع آهن.
دنيا جي يونيورسٽين جي تعليمي، تحقيقي ۽ انتظامي معيار جي ڪٿ ڪندڙ هڪ عالمي اداري ٽائيمز هائيرايجوڪيشن ورلڊ يونيورسٽيز رينڪنگ جي سروي مطابق بوسٽن يونيورسٽي 2015ع ۾ پنهنجي معيار جي لحاظ کان دنيا ۾ 57-هين نمبر تي بيٺل آهي. باسٽن يونيورسٽي ۾ شاگردن جي رهائش، مطالعي، تفريح ۽ سندن ذهني ۽ جسماني تندرستيءَ لاءِ پڻ اعليٰ پائي جا انتظام ٿيل آهن. ان حوالي سان هتان جو بوسٽن يونيورسٽي اسٽوڊنٽس وليج، رهائشي هال، مگر ميموريل لئبريري، سنٽر فار اسٽوڊنس سروس بوسٽن پليرائيٽ ٿيٽر، هٽنگن ٿيٽر ڪمپني ۽ اهڙن ئي ٻين ادارن، گروپن ۽ شاگردن جي ڀلائي وارين تنظيمن جون خدمتون سارهه جوڳيون آهن. بوسٽن يونيورسٽي ۾ قائم هارورڊ آرڪائيول سينٽر جيڪو اڳ ۾ ٽونٽيٿ سينچري آرڪائيوز جي نالي سان سڃاتو ويندو هيو، ان ۾ ڪلاسيڪي شاعرن ۽ اديبن سميت صحافتي، سفارتڪاري، ثقافتي ۽ فنون لطيفه جي ٻين شعبن سان تعلق رکندڙ مشهور شخصيتن جا دستاويز ۽ ڊاڪومينٽس موجود آهن جيڪي مطالعي جو شوق رکندڙ شاگردن کي ضروري ڄاڻ سان گڏ اڳتي وڌڻ جو احساس به ڏياريندا رهن ٿا. بهرحال بوسٽن يونيورسٽيءَ ۾ ته اهو سڀ ڪجهه آهي جيڪو ڪنهن به نوجوان کي سندس روشن مستقبل سان آشنا ڪري سگهي ٿو پر ان کي حاصل ڪرڻ لاءِ اڳتي به خواهشمند شاگرد کي ئي وڌڻو پوندو، جيئن شاعرن جي سرتاج شاهه عبدالطيف ڀٽائي چيو آهي ته ”پاڻ ئي ايندو هوت ،پر آءٌ به اڳڀري ٿيان“.
( ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 18 فيبروري 2015ع)