رائرسن يونيورسٽي
رائرسن يونيورسٽي
جيڪا ڪيترن ئي سنڌي نوجوانن جي به مادر علمي آهي
[/b]
جڏهن کان موهن جو دڙي وارن آثارن جي ڀر ۾ واقع لاڙڪاڻي ضلعي جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ٻلهڙيجي، جنهن کي کاٻي ڌر جي سياست سان لاڳاپيل ماڻهو ”لٽل ماسڪو“ پڻ سڏيندا آهن، مان هڪ پورهيت ۽ هاري گهراڻي جو نوجوان راشد پيرزادو سنڌ زرعي يونيورسٽي ٽنڊوڄام مان ائنيمل هسبنڊري ائنڊ ويٽرنري سائنس واري شعبي ۾ گريجوئيشن ڪرڻ کان پوءِ پنهنجي ذهانت، صلاحيت ۽ همٿ جي بنياد تي اسڪالرشپس حاصل ڪري برطانيا، آمريڪا ۽ ڪئناڊا جي يونيورسٽين مان ڊاڪٽوريٽ ۽ پوسٽ ڊاڪٽوريٽ جون ڊگريون حاصل ڪري، ڪئناڊا جي ”رائرسن يونيورسٽي“ واري شهر ٽورانٽو ۾ جانورن جي عاليشان اسپتال قائم ڪري ۽ انهيءَ شهر ۾ ئي پنهنجو گهر گهاٽ به ٺاهي ويٺو آهي، تڏهن کان مون کي ڪئناڊا وارو ملڪ به ڄڻ موهن جي دڙي جي ڪنهن پاڙيسري ڳوٺ جيان ئي لڳندو آهي، جتي وڏن شهرن جي شاهوڪارن لاءِ جيڪڏهن پهچڻ ڏکيو ناهي ته ساڳئي وقت اسان جي پياري سنڌ جي ننڍڙن ۽ پوئتي پيل ڳوٺن سان تعلق رکندڙ پورهيت ۽ هاري گهراڻن جي باصلاحيت نوجوانن لاءِ پڻ اتي پهچڻ مشڪل ناهي. ڇو ته صلاحيت ۽ محنت هڪ اهڙي پاسپورٽ، ويزا ۽ دولت جيان آهي جيڪا ماڻهوءَ کي دنيا جي ڪنهن به ڪنڊ تائين پهچائي سگهي ٿي. مان پنهنجي انهيءَ مٿين بيان جي صداقت کي ثابت ڪرڻ لاءِ ڪئناڊا ۾ قائم دنيا جي نامياري درسگاهه رائرسن يونيورسٽي مان تعليم حاصل ڪيل يا اڃان تائين اتي پڙهندڙ ڪيترن ئي اهڙن سنڌي سپوتن جا مثال ڏئي سگهان ٿو جن سنڌ جي ننڍڙن ڳوٺن يا شهرن ۾ جنم ورتو، سنڌ جي تعلمي ادارن مان بنيادي تعليم حاصل ڪئي ۽ پوءِ پنهنجي ذهانت ۽ صلاحيتن ۾ اضافو ڪري وڃي ڪئناڊا جي رائرسن يونيورسٽي ۾ پهتا.
انهيءَ ڏس ۾ جڏهن ٽورانٽو ۾ رهندڙ ۽ رائرسن يونيورسٽي مان تازو ئي ڊجيٽل ميڊيا ۾ ماسٽرس جي ڊگري ڪندڙ دادو شهر جي ذوالفقار شيخ ۽ ٻلهڙيجي ڳوٺ واري ڊاڪٽر راشد پيرزادو سان رابطو ڪيم ته هنن ٻڌايو ته اسان ڪئناڊا وارا سنڌي رائرسن يونيورسٽي کي ڪئناڊا جي ”سنڌ يونيورسٽي“ سڏيندا آهيون ڇو ته هتان کوڙ سارا سنڌي تعليم حاصل ڪري چڪا آهن ۽ بيهڪ جي حوالي سان به رائرسن يونيورسٽي سنڌ يونيورسٽي جيان ئي آهي جيڪا هڪ عمارت ۾ نه پر ”ڊنڊاس اسڪوائر“ ۽ ٽورانٽو جي مشهور شاپنگ مال ”ئيٽن سينٽر“ جي آس پاس وارين ڪيترين ئي عمارتن تي ٻڌل آهي. هنن وڌيڪ ٻڌايو ته رائرسن يونيورسٽي جو پهريون سنڌي شاگرد ميرپور خاص وارو محمد نواز پنهور آهي. هن هتان سِوِل انجنيئرنگ ۾ ماسٽرس جي ڊگري وٺي هتي ايمانٽن البرٽا ۾ ڊائريڪٽر جي حيثيت سان نوڪري ڪري رهيو آهي. سنڌ جي سکر سان تعلق رکندڙ صبغت الله ڦلپوٽو ۽ عبدالصمد پڻ هن ئي يونيورسٽي مان سول انجنيرنگ ۾ ڊگري حاصل ڪئي آهي. صبغت الله ڦلپوٽو ڪئناڊا ۾ هڪ سرڪاري اداري ۾ اعليٰ عهدي تي مقرر آهي. سنڌ جي ٺٽي شهر سان تعلق رکندڙ ذوالفقار خواجه پڻ رائرسن يونيورسٽي مان سول انجنيئرنگ ۾ ڊگري حاصل ڪري هتي انجنيئر جي حيثيت سان نوڪري ڪري رهيو آهي. دادو وارو آصف پنهور، عمران شيخ ۽ بدين وارو محمد اڪرم نظاماڻي پڻ هن يونيورسٽي مان سول انجنيئرنگ جي ڊگري حاصل ڪئي آهي. عمران شيخ پڻ اتي هڪ سرڪاري اداري ۾ اعليٰ عهدي تي مقرر آهي. ڪراچي واري جميل احمد ڪولاچي رائرسن يونيورسٽي مان اڪائونٽنگ ۾ گريجوئيش ڪئي ۽ اتي ئي هڪ قانون واري اداري ۾ نوڪري ڪري رهيو آهي. ذوالفقار شيخ ۽ محمد اڪرم نظاماڻي تازو ئي هن يونيورسٽي مان تعليم مڪمل ڪئي آهي.
مون جڏهن ڪئناڊا ۾هڪ نامياري انجنيئر جي حيثيت سان نوڪري ڪندڙ سنڌ جي نيو درٻيلو شهر سان تعلق رکندڙ مقصود احمد ميمڻ سان، جيڪو ”مئڪس ميمڻ“ جي نالي سان مشهور آهي، رابطو ڪيو ته هن ٻڌايو ته هن ڪئناڊا حڪومت کان تعليم وارو قرض حاصل ڪري رائرسن يونيورسٽي مان ”اپلائيڊ سائنس اِن سِوِل انجنيئرنگ“ ۾ ماسٽرس جي ڊگري حاصل ڪئي آهي. اڄڪلهه هو ڪئناڊا جي شيل ڪمپنيءَ ۾ هڪ لِيڊنگ انجنيئر طور نوڪري ڪري ٿو ۽ هن پنهنجي ڪٽنب سميت مستقل طور ڪئناڊا جي ڪلئگري شهر ۾ ئي رهائش اختيار ڪئي آهي.
رائرسن يونيورسٽي جي قيام واري تاريخ تي نظر ڦيرائڻ سان معلوم ٿئي ٿو ته جيتوڻيڪ هيءَ يونيورسٽي اڄڪلهه سرڪاري سرپرستي ۾ هلندڙ هڪ نامياري پبلڪ يونيورسٽي آهي، پر هن جو قيام به دنيا جي ٻين ڪيترن ئي بهترين يونيورسٽين جيان هڪ مخير ماڻهوءَ جي تعليم دوستيءَ ۽ عوامي خدمت ۽ ڀلائي واري جذبي تحت ئي هڪ ننڍڙي تعليمي اداري جي حيثيت سان ئي ٿيو هيو. اهو قصو هن ريت آهي ته 1852ع ۾ ڪئناڊا جي اونٽاريو صوبي جي هڪ علم دوست شخص ايگرٽن رائرسن (Egerton Ryerson) ٽورانٽو شهر ۾ استادن کي پڙهائڻ جي سکيا ڏيڻ وارو هڪ تربيتي ادارو ”ٽورنٽو نارمل اسڪول“ قائم ڪيو. ڪئناڊا جي صوبي اونٽاريو ۾ ان نوعيت جو اهو پهريون تربيتي ادارو هو.
ٻي مهاڀاري جنگ کان پوءِ دنيا جي گهڻن ملڪن جيان ڪئناڊا به جڏهن صنعتي ترقي وارو دڳ ورتو ته سائنس ۽ ٽيڪنالاجي واري شعبي پڻ هتي وڏي اهميت اختيار ڪئي. جنگ کان ستت ئي پوءِ اونٽاريو صوبي جي سرڪار 1946ع ۾ ايگرٽن رائرسن واري قائم ڪيل نارمل اسڪول جي جاءِ تي ”دي ٽورانٽو ٽريننگ ائنڊ رِي اسٽيبلشمنٽ انسٽيٽيوٽ“ قائم ڪيو جنهن جو سربراهه ”هارورڊ هيلن ڪر“ کي بڻايو ۽ ان سان گڏ هن کي صوبي جو ٻين نوَن (9) ٽيڪنيڪل تعليمي ۽ تربيتي سينٽرن جي سنڀال جي پڻ ذميواري ڏني وئي. جڏهن نامياري منتظم ۽ تعليمي ماهر ”هارورڊ هيلن ڪر“ (Howard Hillen Kerr) اهي ذميواريون سنڀاليون ته هن اونٽاريو صوبي ۾ پڻ آمريڪا جي نامياري درسگاهه مساچئوسٽس انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي جهڙو دنيا جو اعليٰ معيار وارو ٽيڪنيڪل تعليم جو ادارو قائم ڪرڻ جو فيصلو ڪيو. ان ڏس ۾ هو آمريڪا وڃي مساچئوسٽس انسٽيٽيوت آف ٽيڪنالاجي جو تفصيلي جائزو به وٺي آيو. آخرڪار هن اونٽاريو صوبي ۾ ٽيڪنيڪل تعليم کي زور وٺرائڻ واري پنهنجي ان سوچ کي عملي جامو پارائيندي هتان جي صوبائي سرڪار کي ان ڳالهه تي راضي ڪيو ته هتي ٽيڪنيڪل ۽ پيشوارانه تعليم جو هڪ بهترين ادارو قائم ڪيو وڃي. اهڙي طرح ”دي ٽورنٽو ٽريننگ ائنڊ رِي اسٽيبلشمنٽ انسٽيٽيوٽ“ کي ترقي ڏئي 1948ع ۾ اتي هڪ بهترين درسگاهه قائم ڪيو ويو جنهن جو نالو رکيو ويو ”دي رائرسن انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالاجي“.
هن اداري جڏهن اونٽاريو جي ٽيڪنيڪل تعليم واري شعبي ۾ نمايان ڪارڪردگي ڏيکاري تي پوءِ سندس درجو وڌائي ان کي 1966ع ۾ ”رائرسن پوليٽيڪنڪ انسٽيٽيوٽ“ بڻايو ويو. بهرحال هن اداري جي منزل صرف اها نه هئي پر هي ته پنهنجي ڪمن ۽ ڪارنامن ذريعي اڳتي وڌي اعليٰ تعليم جو هڪ ناميارو ادارو بڻجڻ جي صلاحيت پيدا ڪري رهيو هيو. آخرڪار اهو ڏينهن به اچي پهتو جڏهن اونٽاريو صوبي جي سرڪار هن اداري جي اهميت ۽ افاديت کي تسليم ڪندي هن کي 1971ع ۾ ترقي ڏئي يونيورسٽي جي حيثيت ڏني ۽ هن جو نالو رکيو ويو ”رائرسن يونيورسٽي ٽورانٽو“.
رائرس يونيورسٽي ۾ اڄڪلهه اٽڪل 38 هزار شاگرد زير تعليم آهن، جن ۾ خاصو انگ دنيا جي ڪيترن ئي ٻين ملڪن کان آيل شاگردن جو پڻ شامل آهي. هيءَ يونيورسٽي 100 کان وڌيڪ تعليمي ۽ تحقيقي شعبن ۾ گريجوئيشن، ماسٽرس، پي ايڇ ڊي ۽ پوسٽ گريجوئيشن جي ڊگري ۽ اعزازن لاءِ پروگرام هلائي رهي آهي. هن يونيورسٽي جي انجنيئرنگ ائنڊ آرڪيٽيڪچرل سائنس واري فئڪلٽي، ”ٽيڊ راجرس اسڪول آف مئنيجمنٽ“ ۽ ڪميونيڪشن سائنس وارو شعبو شاگردن ۾ وڏي مقبوليت رکن ٿا. هن جي انجنيئرنگ فئڪلٽي ۾ سِوِل، انڊسٽريل، اليڪٽريڪل، ڪيميڪل، ڪمپيوٽر انجنيئرنگ ۽ بايو ميڊيڪل سميت ڪيترن ئي ٻين جديد ٽيڪنالاجين ۾ انجنيئرنگ جي ڊگريءَ لاءِ پڙهائي ۽ تحقيق ڪرائي وڃي ٿي. ”ٽيڊ راجرس اسڪول آف مئنيجمنٽ“ ۾ بزنس ٽيڪنالاجي مئنيجمنٽ، اڪائونٽنگ ائنڊ فئنانس، هاسپيٽيبلٽي ائنڊ ٽوئرزم مئنيجمنٽ سميت بزنس ۽ اڪائونٽنگ جي ٻين سبجيڪٽن ۾ پڻ ڊگريون ڏنيون وڃن ٿيون. رائرسن يونيورسٽي جي ٻين ناميارين فئڪلٽين ۾ فئڪلٽي آف ڪميونيڪيشن ائنڊ ڊزائين، فئڪلٽي آف سائنس، فئڪلٽي آف آرٽس ۽ فئڪلٽي آف ڪميونٽي سروس وغيره شامل آهن. رائرسن يونيورسٽي جو هڪ ٻيو اسڪول جيڪو ”دِي جِي رائيمنڊ چنگ اسڪول آف ڪنٽينيوئنگ ايجوڪيشن“ جي نالي سان مشهور آهي اهو پڻ ايجوڪيشن جي شعبي ۾ معياري تعليم جي وڏي ساک رکي ٿو.جٿان هر سال ڪيئي شاگرد ڊگري ۽ سرٽيفيڪيٽ ڪورس ڪري ڪاميابين جي دڳن تي گامزن ٿين ٿا. رائرسن يونيورسٽي ان حوالي سان به اعليٰ درسگاهن ۾ هڪ منفرد حيثيت رکي ٿي ته هن جي مختلف شعبن ۾ٿيندڙ ريسرچ جي نتيجي ۾ حاصل ڪيل دريافتن ۽ ايجادن کي دنيا جي سڀني سماجن لاءِ سودمند بڻائڻ لاءِ ڪوششون ڪيون وڃن ٿيون. ريسرچ جي اهڙن شعبن ۾ توانائي، ڊجيٽل ميڊيا، ماحول ۽ پائيدار ترقي، صحت ۽ خوشحالي، سِوِل سوسائٽي، ڊزائين، انجنيئرنگ، ثقافتي صنعت، بزنس ۽ سکڻ سيکارڻ وارا ادارا شامل آهن.
بهرحال ٽورانٽو شهر جي مرڪزي علائقي ۾ قائم رائرسن يونيورسٽيءَ ۾ مٿي ڄاڻايل شعبن سميت ٻيون به تدريسي ۽ تحقيقي عمل ۾ معاونت ڪندڙ ڪي ئي سهوليتون، جهڙوڪ لئباريٽريون، لائبريريون، ميوزم ۽ شاگردن جي ذهني ۽ جسماني نشونما لاءِ رانديون ۽ راندين جا ميدان، هال ۽ تفريح جا مرڪز موجود آهن، جيڪي سنڌ مان سفر ڪري اتي پهچندڙ شاگردن لاءِ به ايترا ئي ڪارج ڀريا آهن جيترا ڪنهن به ٻئي ملڪ کان ڪُوچ ڪري آيل نوجوانن لاءِ.
سنڌ ۾ اطلاعات کاتي ۾ ڊائريڪٽر ايڊمن ۽ اڪائونٽس جي عهدي تي رهندڙ ۽ پوءِ اتان موڪل ڪري پنهنجي ڪٽنب سميت لڏپلاڻ ڪري ڪئناڊا ۾ مستقل طور رهائش اختيار ڪري ٽورانٽو جي رائرسن يونيورسٽيءَ ۾ ڊجيٽل ميڊيا واري شعبي جو شاگرد بڻجندڙ ذوالفقار شيخ ٻڌايو ته ”ڪئناڊا هن وقت جديد تعليم جي حوالي سان تيزيءَ سان اڳتي وڌي رهيو آهي ۽ آمريڪا جهڙي ملڪ کي به پوئتي ڇڏي ويو آهي، ايتري قدر جو نه رڳو ايشيا، عرب ۽ يورپي ملڪن بلڪه آمريڪا جا شاگرد به هتان تعليم حاصل ڪرڻ پيا اچن. ان ڪري هتي تعليم کي هڪ انڊسٽري طور ورتو پيو وڃي جنهن مان حڪومت کي اربين ڊالر ملي رهيا آهن. هتان جي يونيورسٽين ۾ پڙهڻ لاءِ ٻاهرين ملڪن مان ايندڙ شاگردن کي ساليانو 35 هزارکان 40 هزار ڊالرن تائين خرچ ڪرڻو پوي ٿو.“
ڪئناڊا ۾ تعليم لاءِ ملندڙ قرض بابت ذوالفقار شيخ ٻڌايو ته، ”اميگريشن ذريعي ڪئناڊا جو مستقل رهائشي وارو اسٽيٽس هجڻ سبب مون کي تعليم لاءِ اونٽاريو صوبي جي تعليمي پروگرام هيٺ قرض پڻ مليو جنهن مان نه صرف مون ڊگريءَ جي في ادا ڪئي بلڪه ڪجھ قدر گھر جي خرچ جا پئسا به مليا جيڪي تمام معمولي قسطن ۾ ادا ڪرڻا اٿم. جيڪڏهن اهو قرض نه هجي ها ته شايد مون لاءِ هيءَ ڊگري حاصل ڪرڻ ممڪن ڪونه هجي ها.“
جيڪڏهن اوهان به رائرسن يونيورسٽيءَ مان مٿي ڄاڻايل سنڌي سپوتن جيان تعليم حاصل ڪرڻ چاهيو ٿا ته پوءِ پنهنجي صلاحيتن ۽ محنت کي پنهنجو معمول ۽ مشعلِ راهه بڻائي پنهنجو قدم اڳتي وڌايو منزل اوهان جي انتظار ۾ آهي.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 22 آڪٽوبر 2014ع)