رائيس يونيورسٽي
رائيس يونيورسٽي
جتي ڪينيڊي، منڊيلا ۽ پيوٽن خطاب ڪرڻ لاءِ آيا [/b]
اها ته سڀني کي خبر آهي ته انگريزي لفظ رائيس (Rice) جي سنڌي ۾ معنيٰ آهي ”چانور“ يعني چانورن يا سارين کي انگريزي ٻوليءَ ۾ رائيس چئبو آهي. ان حوالي سان ممڪن آهي ته ”رائيس يونيورسٽي“ (Rice University) متعلق به اوهان مان ڪجهه پڙهندڙ دوست اهو سمجهندا هوندا ته هيءَ رائيس يونيورسٽي آهي تنهنڪري هن يونيورسٽي ۾ چانورن يا سارين جي فصل ۽ ان جي پوکيءَ جي طريقن يا وري چانورن کائڻ پچائڻ ۽ انهن جي فائدن يا نقصانن متعلق ڪا ڄاڻ ۽ تعليم ڏني ويندي هوندي، پر دوستو ائين نه آهي.
حقيقت هيءَ آهي ته جيئن اسان وٽ راويتي طور تي ڪيترن ئي ماڻهن جا نالا ڀاڄين، ميوون، موسمن ۽ مهينن وغيره جي طرز تي رکيا ويندا آهن جئين؛ مرچو، ليمون، انب، سانوڻ، جمعو، رمضان وغيره اهڙي طرح تي ٻين قومن ۾ به ڪيترن ئي ماڻهن ۽ انهن جي خاندانن جي سڃاڻپ پڻ اهڙين شين جي نالن پٺيان ٿيندي آهي. جهڙوڪ رائيس (چانور)، گرين ووڊ (سائو ڪاٺ)، اسٽون (پٿر)، بش ( ٻوڙو يا سَرُ) وغيره.
مٿين تمهيد ٻَڌڻ مان منهنجو مقصد اهو آهي ته جيئن اهو ٻڌائي سگهان ته رائيس يونيورسٽي چانورن واري يونيورسٽي نه آهي پر هن يونيورسٽي جي سڃاڻپ ان شخص جي نالي پٺيان آهي جنهن کي اڄ کان اٽڪل سوا سئو سال کن اڳ فِراڊ يا ٺڳيءَ واري هڪ واردات دوران قتل ڪيو ويو هيو. ان مرحوم شخص جو نالو آهي ”وليم مارش رائيس“ (William, Marsh Rice). هن يونيورسٽيءَ جو نالو ان همراهه جي ياد ۾ سندس نالي پٺيان ”وليم مارش رائيس يونيورسٽي“ رکيو ويو، جيڪا عام طور تي ”رائيس يونيورسٽي“ سڏجي ٿي. هيءَ يونيورسٽي آمريڪا جي رياست ٽيڪساس جي نامياري شهر هيوسٽن ۾ واقع آهي ۽ هن کي آمريڪا جي ويهن معياري درسگاهن ۾ ليکيو وڃي ٿو. دنيا جي يونيورسٽين ۾ معيار جي لحاظ کان رائيس يونيورسٽي 69 نمبر ٽاپ تي بيٺل آهي. هيوسٽن ۾ واقع خانگي انتظام هيٺ هلندڙ هن درسگاهه جيتوڻيڪ يونيورسٽي جي حيثيت ته 1965ع ۾ حاصل ڪئي آهي پر هن جي قيام جو قصو اڻويهين صدي جي پڄاڻيءَ واري سال يعني سن 1900ع کان تڏهن شروع ٿئي ٿو جڏهن 1900ع ۾ هيوسٽن جي هڪ وڏي ڪاروباري ۽ شاهوڪار شخص وليم مارش رائيس کي قتل ڪيو ويو. هن قصي جو تفصيل ڪجهه هيٺيئن ريت آهي.
وليم مارش رائيس نالي هڪ وڏو واپاري آمريڪا جي هيوسٽن شهر ۾ رهندو هو. جيتوڻيڪ هو اصل ۾ ته آمريڪا جي هڪ ٻي رياست مساچوسيٽس جي شهر اسپرنگفيلڊ جو رهاڪو هئو پر هيوسٽن ۾ پراپرٽي بزنس، تعميراتي ڪم ۽ ڪپهه جي ڪاروبار ذريعي هن تمام گهڻي شاهوڪاري حاصل ڪئي هئي ۽ ارب بتي بڻجي ويو هو. ڇاڪاڻ ته هيوسٽن ۾ رهي ڪري هن گهڻو ڪجهه ڪمايو هو تنهنڪري سندس خواهش هئي ته هو هيوسٽن شهر ۾ تعليم جي ترقي لاءِ ڪجهه ڪم ڪري ۽ ان حوالي سان هن هيوسٽن ۾ پنهنجي نالي پٺيان هڪ اعليٰ تعيليمي ادارو قائم ڪرڻ جو پروگرام جوڙيو هو جتان مستحق شاگرد اعليٰ معيار جي تعليم مفت ۾ حاصل ڪري سگهن. سندس اها به خواهش هئي ته هن جي مرڻ کان پوءِ سندس سموري ملڪيت ان تعليمي اداري کي وقف ڪئي وڃي. پر چوندا آهن ته بندي جي من ۾ هڪڙي ۽ خدا جي من ۾ ٻي. ٿيو هيئن جو وليم مارش رائيس جي ٻن ذاتي ملازمن جي دل ۾ بي ايماني جنم ورتو ۽ هنن پنهنجي مالڪ کي موت جي ننڊ سمهاري سندس سمورو مال ۽ ملڪيت هڙپ ڪرڻ جو منصوبو جوڙيو. اُها سال 1900ع جي سيپٽمبر مهيني جي ٽيويهين تاريخ واري رات هئي، جيئن ئي وليم مارش رائيس سڄي ڏينهن جي ڪم ڪار ۽ مصروفيت مان آجو ٿي اچي پهنجي گهر واري ڪمري ۾ آرامي ٿيو ته هن جي هڪ نمڪ حرام خاص گهريلو ملازم ”چارلس ايف جَون“ پنهنجي اڳواٽ سٽيل سازش تحت ”وليم مارش رائيس“ کي مارڻ لاءِ سندس وات ۽ نڪ ۾ ”ڪلوروفارم“ (Chloroform) وجهي ڇڏيو جنهن جي ڪري ساهه ٻوساٽجڻ سبب وليم مارش تڙپي تڙپي دم ڌڻي حوالي ڪيو. انهيءَ دوران سندس هن ملازم وليم مارش جي ڪوڙي صحيح سان بئنڪ جو چَيڪ ۽ سندس ڪوڙو وصيت نامو جاري ڪري فري تعليمي اداري لاءِ سندس وقف ٿيل سموري دولت نيو يارڪ ۾ پنهنجي ئي هڪ ساٿاري پيٽرڪ جي نالي تي منتقل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي پر اهي پنهنجي ان بيهودي سازش ۾ ڪامياب ڪو نه ٿي سگهيا ۽ پوليس ٻنهي کي گرفتار ڪري جيل اماڻي ڇڏيو.
ان کان پوءِ وليم مارش رائيس جي هڪ همدرد دوست ”جيمس اَي بيڪر“ وليم مارش جي وصيت مطابق سندس سموري ملڪيت جيڪا ان وقت 40 لک ڊالرکان به مٿي هئي سا وليم مارش رائيس جي نالي تي هڪ تعليمي ادارو قائم ڪرڻ ۾ ڪم آندي ۽ ان اداري جو انتظام بورڊ آف ٽرسٽيز جي حوالي ڪيو. اهڙي طرح وليم مارش جي قتل کان 12 سال پوءِ يعني 23 سيپٽمبر 1912ع تي سندس ٻارهين ورسيءَ جي موقعي تي ”وليم مارش رائيس انسٽيٽيوٽ فار ايڊوانسمنٽ آف ليٽرس، سائنس ائنڊ آرٽ“ جو افتتاح ڪيو ويو ۽ هن اداري جو سربراهه پرنسٽن يونيورسٽي جي مئٿميٽڪس ڊپارٽمنٽ جي اڳوڻي چيئرمين پروفيسر ايڊگر اوڊيل لَويٽ کي بڻايو ويو. پروفيسر لويٽ هڪ قابل منتظم هئو جنهن پنهنجي مقرري سان ئي وڏيون ڪوششون وٺي رائيس انسٽيٽيوٽ کي ترقي جي رستي تي گامزن ڪيو.
پروفيسر لَويٽ (Lovette) هن اداري متعلق پنهنجو منصوبو بيان ڪندي هڪ دفعي چيو هو ته ”اسان کي هن اداري جي تعليمي معيار کي بلند ڪرڻ تي ڌيان ڏنو وڃي نه ڪِي صرف شاگردن جو تعداد وڌائڻ تي. هن اداري جي بهترين استادن کي انڊر گريجوئيٽ ڪلاسن کي پڙهائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي“. رائيس انسٽيٽيوٽ جي هن سربراهه جي اهڙي خواهش موجب رائيس انسٽيٽيوٽ ۾ شروعاتي طور 48 ڇوڪرا ۽ 49 ڇوڪرين کي بلڪل ئي مفت ۾ داخلا ڏني وئي جن لاءِ ٻارنهن لائق پروفيسر مقرر ڪيا ويا.
ان کان پوءِ هر گذرندڙ ڏينهن سان هن انسٽيٽوٽ جي ترقي ۾ اضافو ٿيندو ويو. هن اداري ۾ جديد تعليم جا نت نوان تدريسي ۽ تحقيقي ادار قائم ڪيا ويا، ماهر استادن، سائنسدانن ۽ سماجي علمن جي ماهرن جون خدمتون حاصل ڪيون ويون. بهرحال پنهنجي اهڙي بهترين ڪارڪردگي عيوض هن درسگاهه آخرڪار 1960ع ۾ يونيورسٽي جي حيثيت حاصل ڪئي.
هن يونيورسٽي ۾ عالمي سطح جا اڳواڻ مختلف وقتن تي دوارا ڪري اتي ليڪچر ڏيندا رهيا آهن. 1962ع ۾ آمريڪا جو تڏهوڪو صدر جان ايف ڪينڊي هن يونيورسٽي جو آنرري وزيٽنگ پروفيسر هيو ۽ هتي هن پنهنجي پهرين ليڪچر ۾ چيو هو ته
The greater our knowledge increases, the greater our ignorance unfolds.
يعني ”جيتري اسان جي ڄاڻ وڌي ٿي اوتري پنهنجي جهالت بابت خبر به پوي ٿي“. ان کان پوءِ هن آمريڪا جي انهن ڪوششن جو ذڪر ڪيو هيو جنهن جي نتيجي ۾ سندن پهريون خلاباز چنڊ تي وڃي پهتو هيو. 1999ع ۾ آفريڪا جي عالمي اڳواڻ نيلسن منڊيلا هن يونيورسٽي ۾ هڪ وڏي مجموعي کي خطاب ڪيو ۽ ساڳي طرح 2001ع ۾ روس جو صدر ولاديمير پيوٽن جڏهن آمريڪا جي دوري تي آيو هيو تڏهن آمريڪا جي تڏهوڪي صدر جارج ڊبيلو بش کيس رائيس يونيورسٽي ۾ وٺي آيو جتي هن هتان جي ”اسٽوڊنٽ ڪنسرٽ هال“ ۾ خطاب ڪيو هيو.
رائيس يوينورسٽي ۾ پهريان مفت ۾ تعليم ڏني ويندي هئي پر پوءِ 1965ع کان فيس جو رواج پيو جيڪو اڃا تائين جاري آهي. اڄڪلهه هن يونيورسٽي ۾ ساڍا پنج هزار شاگرد داخل آهن ۽ استادن جو تعداد 600 آهي. هن يونيورسٽي جي ٽن اڳوڻن شاگردن پنهنجي نمايان ريسرچ ۽ ڪارڪردگي عيوض ٽي نوبيل انعام حاصل ڪيا آهن جن کان سواءِ ٻيا به ڪئي ايوارڊ ۽ اعزاز هن درسگاهه جي شاگردن کي مليا آهن.
رائيس يونيورسٽي جي ڪئمپس 258 ايڪڙن تي وڻن جي جهڳٽن ۾ واقع آهي هن جي خاص تدريسي شعبن ۾ جارج برائون اسڪول آف انجنيئرنگ، وِيز اسڪول آف نيچرل سائنسز، اسڪول آف سوشل سائنسز، اسڪول آف آرڪيٽيچر، شفرڊ اسڪول آف ميوزڪ، جونز گريجوئيٽ اسڪول آف بزنس ائنڊ مئنيجمنٽ، گلاسڪاڪ اسڪول آف ڪنٽينيوئنگ ايجوڪيشن شامل آهن. هي يونيورسٽي خاص طور تي پنهنجن اپلائيڊ سائنسز وارن تدريسي ۽ تحقيقي پروگرامن واري حوالي سان دنيا ۾ وڏي نيڪنامي رکي ٿي. هن جي انهن پروگرامن ۾ نينوٽيڪنالاجي، آرٽيفيشل هارٽ ريسرچ، اسپيس سائنس، اسٽرڪچرل ڪيميڪل اينالسز، اينالاٽيڪل ريسرچ ۽ مٽيريل سائنس ريسرچ شامل آهن.
انهن کان علاوه رائيس يونيورسٽي جا نوَ ريزيڊنشل ڪاليج، جيمس پيڪر انسٽيٽيوٽ آف پبلڪ پاليسي، سينٽر فار نينواسڪيل سائنس ائنڊ ٽيڪنالاجي، بايو سائنس ريسرچ ڪوليبوريٽِوِ، ويسع لائبريريون، ليباريٽريون، راند روند جا ميدان، انٽرٽينمنٽ ڪلب، رائيس اسٽيڊيم، اسٽوڊنٽس ڪنسرٽ هال، رهائشي هال، ڊبيٽنگ ڪلب ۽ هن يونيورسٽي جي 258 ايڪڙن تي مشتمل وڻن ۽ وڻڪار سان سينگاريل ڪئمپس هن درسگاهه کي هڪ منفرڊ نظارو ۽ حيثيت ڏيارين ٿا.
جيڪڏهن ڪنهن نوجوان کي اسڪالرشپ يا ڪا ٻي مالي مدد ميسر آهي ته پوءِ دنيا جي ٻين درسگاهن سان گڏ آمريڪا واري رائيس يونيورسٽي به اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ بهترين آپشن (Option) ٿي سگهي ٿو.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 8 جولاءِ 2015ع)