آئِوا اسٽيٽ يونيورسٽي آف سائنس ائنڊ ٽيڪنالاجي
آئِوا اسٽيٽ يونيورسٽي آف سائنس ائنڊ ٽيڪنالاجي
جنهن ٻي عالمي جنگ دوران ائٽم بم ٺاهڻ ۾ ڪردار ادا ڪيو[/b]
باشعور نوجوان ته ڪارج ڀريون تعليمي ڊگريون حاصل ڪرڻ لاءِ ملڪي توڙي دنيا جي اعليٰ درسگاهن جي معلومات حاصل ڪرڻ ۾ دلچسپي وٺندا رهن ٿا پر والدين پڻ حال آهر پنهنجي اولاد جي بهترين تعليم لاءِ هميشه فڪرمند رهندا آهن ۽ کين سٺي کان سٺي تعليمي اداري جي تلاش هوندي آهي ته جيئن هو پنهنجي اولاد کي تعليم لاءِ اوڏانهن موڪلي سگھن تنهنڪري اهي به درسگاهن بابت ڄاڻ حاصل ڪرڻ ۾ وڏي دلچسپي وٺندا آهن.
هونئن به درسگاهه هر ساڃاهوند ماڻهوءَ لاءِ وڏي عزت ۽ اهميت واري جاءِ هجي ٿي تنهنڪري سڀئي ساڃاهوند ماڻهو درسگاهن جا تفصيل وڏي دلچسپي سان پڙهندا آهن ۽ ان حوالي سان ٿيندڙ ڪم کي پڻ ساراهيندي سرهائي محسوس ڪندا آهن.
دنيا جي درسگاهن بابت ڪاوش جي مڊويڪ مئگزين ۾ ڇپجندڙ هنن مضمونن تي نوجوانن سان گڏ بزرگ شخصيتن کان پڻ مون کي جيڪو فيڊ بيڪ ملندو رهيو آهي ان مان مون کي پنهنجي هن ننڍڙي علمي ادبي خدمت جي اهميت ۽ ڪارج جو پڻ اندازو ٿيندو آهي. اهڙو ئي هڪ اتساهيندڙ فيڊ بيڪ تازو ئي هڪ بزرگ شخصيت (ڪرمچند بختراءِ) ڪي بي دوداڻي کان مليو. منهنجي هن علمي پورهئي جَي هِن اڻڏٺل قدردان فون تي ڳالهيندي ٻڌايو ته ڪاوش ۾ ڇپجندڙ منهنجا هي درسگاهن تي لکيل مضمون نه رڳو هو وڏي دلچسپيءَ سان باقاعدي پڙهندو رهي ٿو پر انهن کي سنڀالي به رکي ٿو ڇو ته اهي نيئن نسل جي لاءِ هڪ سونهين (گائيڊ) جي حيثيت رکن ٿا. دوداڻي صاحب ٻڌايو ته هن پاڻ اٽلي جي شهر رَوم ۽ آمريڪا جي شهر واشنگٽن جي ادارن مان پراجيڪٽ آئڊنٽيفڪيشن، پِلاننگ، مانيٽرنگ ائنڊ ايووليشن ۾ ڪورس ڪيا آهن ۽ 1998ع ۾ سنڌ حڪومت جي منسٽري آف سائنس ائنڊ ٽيڪنالاجي مان سيڪريٽري جي عهدي تان رٽائر ڪيو اٿائين. پاڻ اصل ۾ ضلعي لاڙڪاڻي جي هڪ ننڍڙي شهر باڊهه سان تعلق رکي ٿو ۽ اڄڪلهه ڪراچيءَ ۾ سڪونت پذير آهي.
اهڙو ئي ٻيو اتساهيندڙ فيڊبئڪ سنڌ زرعي يونيورسٽي ٽنڊوڄام جي اڳوڻي وائيس چانسلر ڊاڪٽر رجب علي ميمڻ کان به مليو هو. هن صاحب به منهنجي فيس بڪ جي پيج تي پنهنجي ڪمينٽس ذريعي منهنجي درسگاهن وارن مضمونن کي سنڌ جي نئين نسل جي تعليمي سجاڳي لاءِ ڪارائتو قدم سڏيندي مون کي مسلسل لکڻ جي تجويز ڏني هئي.
مون جڏهن اهڙي همٿ افزائي جي روشنيءَ ۾ دنيا جي هڪ وڌيڪ اعليٰ درسگاهه تي لکڻ جو ارادو ڪيو ته ”آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي آف سائنس ائنڊ ٽيڪنالاجي“ منهنجي ذهن جي ڪينواس تي اڀري نروار ٿي آئي، ڇوته آمريڪا جي هن معياري درسگاهه مان سنڌ جي شهر بدين جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ”طيب ملاح“ جي هڪ پورهيت خاندان سان تعلق رکندڙ زرعي يونيورسٽي جو منهنجو سينيئر دوست ۽ قرآن شريف جو سنڌي ٻوليءَ ۾ منظوم ترجمو ڪندڙ شاعر احمد ملاح جو ويجهو عزيز ڊاڪٽر عمر ملاح پڻ هن يونيورسٽي مان پي ايڇ ڊي جي ڊگري حاصل ڪري آيو آهي. انهيءَ کان علاوه آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي مان سنڌ جون ٻيون نالي واريون شخصيتون به اعليٰ تعليم حاصل ڪري آيون آهن جن ۾ سنڌ زرعي يونيورسٽي جا چار اڳوڻا وائيس چانسلر ڊاڪٽر رجب علي ميمڻ، ڊاڪٽر بشير احمد شيخ، ڊاڪٽر عبدالقادر مغل، ڊاڪٽر محمد صفر ميرجت، ساڳئي يونيورسٽي جا پروفيسر ڊاڪٽر صابن شاهه، ڊاڪٽر فتح محمد سومرو، ڊاڪٽر ڀيرُو لال ۽ غير سرڪاري تنظيم مئنيجمنٽ ائنڊ ڊيولپمنٽ سينٽر جو روح روان ڊاڪٽر محمد يامين ميمڻ پڻ هن ئي يونيورسٽيءَ مان پي ايڇ ڊي جي تعليم حاصل ڪري آيا آهن ۽ ممڪن آهي ته آئِوا اسٽيٽ يونيورسٽي بابت منهنجي هن تعارفي مضمون کان پوءِ سنڌ جا ٻيا به کوڙ سارا نوجوان پڻ اعليٰ تعليم لاءِ ”آئِوا اسٽيٽ يونيورسٽي“ جو رخ ڪن.
عام طور تي ”آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي“ جي نالي سان مشهور آمريڪا جي هن درسگاهه جو پورو نالو ”آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي آف سائنس ائنڊ ٽيڪنالاجي“ آهي. هن يونيورسٽي جوسفر اٽڪل ڏيڍ صدي کن اڳ تڏهن کان شروع ٿيو جڏهن آئوا رياست جي قانون ساز جنرل اسيمبلي 1858ع ۾هتي زرعي تعليم جي اهميت کي محسوس ڪندي هڪ ڪاليج قائم ڪرڻ جو ٺهراءُ پاس ڪيو هو. جنرل اسيمبلي جي ان فيصلي جي پيروي ۾ 22 مارچ 1858ع تي آمريڪا جي آئوا رياست جي ڪائونٽي ”اسٽوري“ جي هڪ چڱي خاصي شهر ”ائمز“ ۾ ”آئوا اسٽيٽ ڪاليج آف ائگريڪلچر ائنڊ ماڊل فارم“ جو بنياد رکيو ويو هو. هن ڪاليج آف ائگريڪلچر کي اها به انفراديت حاصل هئي ته جڏهن ڪاليج جي بنياد پوڻ کان پوءِ پهريون ڀيرو ڪاليج ۾ پڙهائي جي سيشن جو آغاز ٿيو ته هن ۾ ”ڪو ايجوڪيشن“ يعني گڏيل تعليم وارو سرشتو لاڳو ڪيو ويو ۽ ان تحت ڇوڪرين کي پڻ ڇوڪرن سان گڏ هڪ ڪلاس ۾ ويهي تعليم حاصل ڪرڻ جو موقعو ڏنو ويو. هونئن آمريڪا جي ڪيترن ئي اعليٰ تعليمي ادارن ۾ ان دور جي رواج مطابق تعليم جو ”ڪو ايجوڪيشن“ وارو طريقو رائج ڪونه هئو. هي ڪاليج جيڪو پهريان صرف زرعي تعليم ڏيڻ لاءِ قائم ڪيو ويو هو 1898ع ۾ ان ۾ انجنيئرنگ جي شعبي جو اضافو ڪري ان کي ٿورو وسيع بڻايو ويو ۽ ڪاليج جو نالو تبديل ڪري ان کي”آئوا اسٽيٽ ڪاليج آف ائگريڪلچر ائنڊ ميڪنيڪ آرٽ“ رکيو ويو.
آئوا اسٽيٽ ڪاليج پنهجي قيام کان پوءِ آئوا رياست سميت ملڪ جي ٻين علائقن کان ايندڙ نوجوانن جي زرعي ۽ ٽيڪنيڪل تعليم جي ضرورتن جي پورائي لاءِ پنهنجو ڪردار ادا ڪرڻ لڳو جنهنڪري آئوا رياست جي انتظاميا هن ڪاليج کي اڃا وڌيڪ وسيع بڻائڻ جي ضرورت محسوس ڪندي 1959ع ۾ هن کي ترقي ڏئي يونيورسٽي بڻائڻ جو اعلان ڪيو. اهڙي طرح 1958ع ۾ وجود ورتل زرعي ڪاليج هڪ صديءَ جي سفر کان پوءِ ”آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي آف سائنس ۽ ٽيڪنالاجي“ جي حيثيت ماڻي ورتي.
آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي کي ماضيءَ ۾ توڙي اڄڪلهه آمريڪا ۾ زرعي تعليم، ويٽرنري سائنسز، انجنيئرنگ، ايڪسٽينشن سروسز ۽ هوم ايڪنامڪس وارن تدريسي ۽ تحقيقي شعبن ۾ اڳواڻي وارو ڪردار ادا ڪندڙ يونيورسٽين ۾شامل سمجهيو وڃي ٿو. هن يونيورسٽيءَ کي اهو به اعزاز حاصل آهي ته آمريڪا جو پهريون ويٽرنري سائنس وارو اسڪول 1879ع ۾ هن درسگاهه طرفان ئي قائم ڪيو ويو هو جڏهن خود هي يونيورسٽي اڃا آئوا اسٽيٽ ڪاليج واري شڪل ۾ موجود هئي. آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي ۾ اڄڪلهه 27 هزار شاگرد تعليم حاصل ڪري رهيا آهن. هن يونيورسٽيءَ جون وسيع ايراضيءَ تي جوڙيل 127 کن عمارتون پنهنجي اندر ۾ علم جي مشتاقن لاءِ علم جي دولت جا بي انداز خزانا سمايون بيٺيون آهن.
آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي آف سائنس ائنڊ ٽيڪنالاجي ۾ڪل اٺ ڪاليج آهن جيڪي يونيورسٽي جي فئڪلٽين واري حيثيت رکن ٿا هن ڪاليج جي مختلف هڪ سئو کان وڌيڪ تدريسي شعبن ۾ 100 بيچلر، 112 ماسٽرس ڊگري ۽ 84 پي ايڇ ڊي وارن پروگرامن ۾ هر سال هزارين شاگردن کي داخلائون ڏنيون وڃن ٿيون.
آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي جا اٺ ئي ناميارا ڪاليج هن ريت آهن: ڪاليج آف ائگريڪلچر ائنڊ لائيف سائنسز، ڪاليج آف انجنيئرنگ، ڪاليج آف هيومن سائنسز، ڪاليج آف لبرل آرٽس ائنڊ سائنس، ڪاليج آف ويٽرنري ميڊيسنز، ڪاليج آف ڊزائين، ڪاليج آف بزنس ۽ ڪاليج آف گريجوئيٽ. آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي جي انهن ڪاليجن ۾ جديد علمن جا سڀئي تدريسي ۽ تحقيقي شعبا موجود آهن.
آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي ۾ تحيققي سرگرمين جي نتيجي ۾ ٿيندڙ ايجادون هن يونيورسٽي جي نيڪنامي ۾ اضافو ڪنديو رهن ٿيون. هن يونيورسٽي جي خاص ايجاد ۾ پهريون اليڪٽرانڪ ڊجيٽل ڪمپيوٽر پڻ شامل آهي. تنهنڪري هن يونيورسٽيءَ کي جديد ۽ ماڊرن ڪمپيوٽنگ واري فيلڊ ۾ پهريون قدم رکندڙ درسگاهه جو اعزاز پڻ حاصل آهي. سال 1937-42ع دوران هن يونيورسٽي جي مئٿميٽڪس ۽ فزڪس واري پروفيسر ائتناسوف ۽ انجنيئرنگ واري شعبي جي شاگرد ڪلفرڊ بيرِي گڏجي تحقيق ڪري اليڪٽرانڪ ڊجيٽل ڪمپيوٽر ايجاد ڪيو هو جيڪو اينٽاسوف بيري ڪمپيوٽر (Atanasoff-Berry Computer) يا سندن نالي جي پهرين اکرن يعني ABC جي نالي سان مشهور ٿيو.
آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي آف سائنس ائنڊ ٽيڪنالاجي ۾ آمريڪا جي اسٽيٽ ڊپارٽمنٽ جي اِنرجي واري ريسرچ لئبارٽي پڻ قائم آهي جتي هن يونيورسٽي 1942ع ۾ ٻي مهاڀاري جنگ دوران آمريڪا جي فوجي انجنيئرن جي نگراني ۾ ائٽم بم ٺاهڻ ۾ پڻ ڪردار ادا ڪيو هو. اڄڪلهه هن لئبارٽري ۾ توانائي، تيز رفتار ڪم ڪندڙ ڪمپيوٽر، ماحول جي صفائي ۽ اهڙن ئي ٻين ترقيءَ وارن منصوبن تي ڪم ٿيندو رهي ٿو. انهيءَ کان علاوه هن يونيورسٽي جي مختلف ڪاليجن ۾ جديد طرز تي ٺهيل تحقيقي ساز و سامان سان آرستا ريسرچ لئبارٽريون سائنس، سماج ۽ ٻين ڪائناتي حقيتن جا نت نوان راز ۽ رمزون تلاش ڪري انهن مٿان ايجادون ڪري دنيا جي ترقيءَ ۾ حصو وٺنديون رهن ٿيون.
هن يونيورسٽي ۾ پارڪ لائبريري جي نالي سان قائم لائبريري سسٽم ۾ اٽڪل 26 لکن کان وڌيڪ ڪتاب موجود آهن. انهيءَ سان گڏ ٻيو ناياب مواد، مسودا، ۽ ڊجيٽل انفرميشن سسٽم جي سهوليت پڻ شاگردن جي مطالعي وارين ضرورتن کي پوري ڪرڻ ۾ معاونت ڪندي رهي ٿي. هر سال هزارن جي تعداد ۾ نوان ڇپيل ڪتاب ۽ تحقيقي جرنل لائبريري جي ذخيري ۾ اضافو ڪندا رهن ٿا. آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي ۾ ناياب ۽ جديد ايجادن تي مشتمل سائنس، آرٽس، ائگريڪلچر ۽ ٽيڪنالاجي وغيره جون ميوزمس پڻ موجود آهن، جيڪي نه رڳو اتي جي شاگردن کي سندن پڙهائي ۽ تحقيق واري حوالي سان معاونت ڪن ٿيون پر سياحن جي دلچسپي جو سبب پڻ بڻجنديون رهن ٿيون.
بهرحال آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي هڪ اهڙو اعليٰ سطح جو درسگاهه آهي جتي شاگردن کي سندن دلچسپي ۽ جديد زماني جي ضرورتن مطابق تعليم جي بهترين موقعن ملڻ سان گڏ رهائش، تفريح ۽ تندرستي واريون سهوليتون پڻ ميسر هجن ٿيون. جيئن ته آئوا اسٽيٽ يونيورسٽي تي اهوسندس نالو آمريڪا جي ان رياست جي ڪري آهي جنهن جي هڪ شهر ايمز ۾ هي يونيورسٽي واقع آهي تنهنڪري ضروري آهي ته آئوا رياست ۽ ايمز شهر جو به ٿورو جائزو وٺون.
آئوا رياست تي سندس اهو نالو ان علائقي ۾ رهندڙ هڪ اصولوڪي قبيلي ”آئوي“ (Ioway) تان پيو. آئوا آمريڪا جي اهڙي منفرد رياست آهي جنهن جي اولهه ۽ اوڀر وارن طرفن کان آمريڪا جون ٽي مشهور نديون لڳن ٿيون، جهڙوڪ هن رياست جي اوڀر ۾ مسيپسي رِوَر ۽ اولهه ۾ مسوري رِوَر ۽ بِگ سيوڪس رِوَر آهن. آئوا رياست کي آمريڪا جي هنٽرلئنڊ پڻ سڏيو ويندو آهي. هنٽر لئنڊ اهڙي علائقي کي چئبو آهي جيڪو دريائن جي ويجهو هجڻ ڪري قدرتي نظارن سان ڀرپور ۽ ۽ زرعي آبادڪاريءَ لاءِ مناسب هجي.
”اَيمز“ آئوا رياست جي اسٽوري ڪائونٽي جو هڪ خوبصورت شهر آهي جتي آئوا اسٽيت يونيورسٽي واقع آهي. هن يونيورسٽي ۾ پڙهڻ لاءِ ويندڙ شاگرد ايمز سان گڏ آئوا جي خوبصورتي ۽ اتان جي تاريخي ۽ تفريحي ماڳ مڪانن جي سير سفر مان به مستفيض ٿي سگهن ٿا.
(ڪاوش مڊ ويڪ مئگزين، 9 جولاءِ 2014ع)