يئل يونيورسٽي
يئل يونيورسٽي
جتان ڪجهه اڳوڻن آمريڪي صدرن به تعليم حاصل ڪئي[/b]
سجاڳ قومون تعليمي اداران کي ان ڪري به اهميت ۽ اوليت ڏينديون آهن ڇو ته انهن کي درسگاهن جي ڇانو ۾ امن، آزادي، خوشحالي ۽ پنهنجي نئين نسل جو روشن مستقبل ڪَرَ موڙيندي نظر ايندو آهي. باشعور معاشرن ۾ علم کي انسان جي ٽين اک سمجهيو ويندو آهي. جيڪي ماڻهو يا قومون اها ٽئين اک حاصل ڪرڻ جي فضيلت تي پهتيون آهن انهن دنيا جا ڪي ئي اهم راز ۽ رمزون، ڳُجهه ۽ اسرار پسي ورتا آهن جنهنڪري اهي گھڻين ڳالهين ۾ٻين کان اڳتي بيٺل نظر اچن ٿيون. علم جي پرمسرت پيماني مان جام نوش ڪري زندگيءَ جون راحتون، رونقون ۽ نعمتون ماڻيندڙ قومن پنهنجن ملڪن ۾ معياري درسگاهن جون لائينون لڳائي ڇڏيون آهن، اوهان جيڏانهن نظر ناز کڻو اوهان کي انهن درسگاهن ۾ معياري تعليم جي ذريعي ٻاريل چراغ مان روشنين جا ڪرڻا جڳ مڳائيندي نظر ايندا.
دنيا جي اهڙن کوڙ سارن باوقار درسگاهن ۾ آمريڪا جي ڪنَيٽِڪٽ (Connecticut) رياست جي مشهور شهر نيو هَئيوِن (New Haven) ۾ واقع يئل (Yale) يونيورسٽي پڻ شامل آهي. هي يونيورسٽي آمريڪا جي ٽيون نمبر سڀ کان پراڻي يونيورسٽي ۽ دنيا جي يارنهون نمبر اعليٰ معيار واري يونيورسٽي آهي. هن يونيورسٽي جي اڳوڻن شاگردن ۾ آمريڪا جا پنج صدر جهڙوڪ جارج ايڇ ڊبليو بش، بل ڪلنٽن، جارج ڊبليو بش، جيرالڊ فورڊ ۽ وليم هائورڊ، آمريڪا جا اڳوڻا گھرو وزير يا سيڪريٽري آف اسٽيٽ هليري ڪلنٽن ۽ جان ڪيري ، ميڪسيڪو جو اڳوڻو صدر ارنيسٽو زيڊلو، اٽليءَ جو اڳوڻو وزير اعظم ماريو مونٽي، فلپائين جو اڳوڻو صدر جوسي پاسيانو لائورل، فيڊرل ريپبلڪ آف جرمني جو اڳوڻو صدر ڪارل ڪارسٽينس، ترڪي جو اڳوڻو وزير اعظم تانسو سلر، آمريڪي سپريم ڪورٽ جا اڳوڻا سترنهن چيف جسٽس ۽ ٻين شعبن جون ڪيتريون ئي نامياريون شخصيتون شامل آهن.
آمريڪا جي هن يونيورسٽي جا بنياد رکڻ جو سهرو آمريڪا ۾ برطانوي بيٺڪيتي راڄ جي چند مذهبي پادرين جي سر تي سجايل آهي. آمريڪا کنڊ جي ڪيترين ئي رياستن تي قبضي ڪرڻ کان پوءِ جڏهن برطانوي حڪمرانن پنهنجن ماڻهن کي هتي آباد ڪرڻ شروع ڪيو تڏهن انهن حڪمرانن سان گڏ انهن نون آباد ٿيندڙ ماڻهن پڻ پنهنجين نئين حاصل ڪيل رياستن ۽ شهرن ۾ ٻين سهوليتن سان گڏ تعليمي سهوليتن جا بنياد رکڻ شروع ڪيو. آمريڪا جي ڪنيٽڪٽ رياست جي شهر نيو هَئيوِنِ ۾ لڏي آيل پادرين ان دور جي رواج مطابق ڪوششون ڪرڻ شروع ڪيون ته نيو هَئيوِن شهر ۾ هڪ اهڙو تعليمي ادارو قائم ڪجي جتي نوجوانن کي مذهبي تعليم ڏني وڃي. اهڙين ڪوششن جو آغاز سترهين صدي جي پهرئين اڌ يعني 1640ع کان ٿيو، جن ۾ ڪاميابي تڏهن نصيب ٿي جڏهن 1701ع ۾کين ”ڪاليجيئيٽ اسڪول“ قائم ڪرڻ جو چارٽر جاري ڪيو ويو جنهن ۾ مذهبي تعليم سان گڏ آرٽس ۽ سائنس جي تعليم ڏيڻ جي هدايت پڻ ڪئي وئي هئي. هي ڪاليجيئيٽ اسڪول پهريان نيو هَئيوِن شهر کان اٽڪل ستاويهه ڪلوميٽر پري هڪ ننڍڙي شهر ڪِلنگوَرٿ ۾ قائم ڪيو ويو هو جنهن کي بعد ۾ 1716ع ۾ اتان شفٽ ڪري نيو هَئيوِنِ شهر ۾ آندو ويو.
نيو هَئيوِنِ واري ڪاليجيئٽ اسڪول جو ”يئل يونيورسٽي“ بڻجڻ وارو سفر هئين شروع ٿيو ته هن ڪاليج جي منتظم پرنسپال ”ڪاٽن ماٿر“ برطانيا جي وئلس رياست جي هڪ وڏي واپاري ۽ مخير انسان ايليهو يئل (Eliho Yale) جيڪو ان وقت انڊيا جي شهر مدراس ۾ برطانيا جي واپاري تنظيم ”ايسٽ انڊيا ڪمپني“ جي بورڊ آف گورنرس جو ميمبر هئو، کي هن ڪاليج جي مالي مدد ڪرڻ لاءِ هڪ خط لکيو. ايليهيو يئل جي اندر ۾ علم دوستي، عام ڀلائي ۽ خدمتِ خلق وارو جذبو موجود هو تنهن هن خط جي ڀرپور موٽ ڏيندي هن ڪاليج جي ترقي لاءِ پنهنجي مال جي گدام مان قيمتي سامان جا نوَ وڏا ڪارٽون (ٻَورا)، 417 ناياب ڪتاب ۽ برطانوي بادشاهه جارج پهرين جي هڪ تصوير ڪاليج انتظاميا کي تحفي ۾ موڪلي ڏني. ڪاليج جي منتظم ڪاٽن مارٿر، ايليهيو يئل کان مليل اهو سامان مارڪيٽ ۾ وڪرو ڪيو جنهن مان هن کي 800 پائونڊن جي آمدني ٿي ۽ اها ڪل رقم ڪاليج جي ترقي تي خرچ ڪئي وئي. ارڙهين صدي ۾ اها هڪ وڏي رقم هئي. برطانيا جي ان مخير شخصيت ايليهو يئل جي هن مالي سهائتا ڪاليج جي وجود کي مستحڪم ڪري ڇڏيو جنهنڪري ڪاليج ڪاميابيءَ جون ڏاڪڻيون چڙهڻ لڳو. ايليهو يئل جي هن تعليم دوستيءَ واري خدمت جي اعتراف ۾ 1718ع ۾ هن ڪاليج جو نالو تبديل ڪري ”يئل ڪاليج“ رکيو ويو.
ارڙهين صدي جي آغاز ۾ شروع ٿيل ”يئل ڪاليج“ مسلسل ترقي جي راهه تي گامزن رهيو جنهنڪري لاڳاپيل اختيارن هن جي اهميت، ضرورت ۽ شاگردن جي دلچسپيءَ جي مد نظر هن ڪاليج جو درجو وڌائي هن کي 1887ع ۾”يئل يونيورسٽيءَ“ جي حيثيت ڏني. يونيورسٽي بڻجڻ تي هن ۾ جديد علمن جا مختلف شعبا جوڙيا ويا. جهڙوڪ يئل اسڪول آف ميڊيسن، گريجوئيٽ اسڪول آف آرٽ ائنڊ سائنس ( يئل يونيورسٽي جي هن اسڪول کي اهو به اعزاز حاصل آهي ته آمريڪا ۾ پهريون ڀيرو 1861ع ۾ پي ايڇ ڊي جي ڊگري هن اسڪول جاري ڪئي)، اسڪول آف لا، اسڪول آف فاريسٽري، اسڪول آف فائين آرٽ، اسڪول آف ميوزڪ وغيره. اڄ ڏينهن تائين پڻ جديد دور جي گهرجن مطابق هن يونيورسٽي جي تدريسي ۽ تحقيقي شعبن ۾ اضافو ٿيندو رهي ٿو ۽ بدلجندڙ وقت جي مطابقت سان يونيورسٽي ۾ گهربل شعبا قائم ڪيا وڃن ٿا. ان حوالي سان جيڪي وڌيڪ تدريسي شعبا يئل يونيورسٽي جو حصو بڻيا آهن انهن ۾ اسڪول آف انجنيئرنگ ائنڊ اپلائيڊ سائنس، اسڪول آف آرڪيٽيڪچر، يئل اسڪول آف پبلڪ هيلٿ، اسڪول آف نرسنگ، اسڪول آف ڊراما، اسڪول آف مئنيجمنٽ، يئل فزيشن ايسوسيئيٽ پروگرام، بهيوِرِيَل سائنس وغيره شامل آهن. يونيورسٽي جي لائبريري سسٽم ۾ اٽڪل سوا ڪروڙ جي لڳ ڀڳ ڪتاب، ناياب نسخا ۽ دجيٽل انفرميشن سسٽم موجود آهي. آرٽس ميوزم، نيچرل ميوزم، آرٽ گئليري سميت هن جا ڪلچرل ڪلب، اسپورٽس جا ميدان ۽ زندگيءَ جي سڦلتا جون ٻيون سهوليتون هن يونيورسٽي کي نوجوان شاگردن لاٰءِ هڪ دلپسند جاءِ پڻ بڻائين ٿيون.
يونيورسٽيءَ جي مرڪزي ڪئمپس کي آمريڪا جي خوبصورت شهري ڪئمپسن مان هڪ سمجهيو وڃي ٿو. هي ڪئمپس ٽي سئو ڏهه ايڪڙن تي واقع آهي. هن جون وسيع ۽ شانائتيون عمارتون ڪالونيل دور، وڪٽورين گوٿڪ، مورش آرڪيٽيڪچر ۽ موجوده دور جي جديد فنِ تعمير جو اعليٰ نمونو آهن. هن جي ٻي ”ويسٽ ڪئمپس“ نيو هئيون شهر جي ڪاروباري علائقي ۾ هڪ سئو ڇٽيهه ايڪڙن تي ڦهليل آهي. هتي جون ڪل 260 عمارتون، خوبصورت ٽاور، ڪشاده لان ۽ وڻن جي جهرمٽن سان سينگاريل رستا يونيورسٽي جي خوبصورتي جا اهڃاڻ آهن.
يئل يونيورسٽي ۾ پهريون انٽرنيشنل شاگرد 1830ع ۾ داخل ٿيو جنهن جو تعلق لاطيني آمريڪا سان هيو اڄڪلهه هن يونيوسٽي جي سمورن شاگردن جو 16 سيڪڙو انٽرنيشنل شاگردن تي مشتمل آهي، جيڪي دنيا جي 100 کان وڌيڪ مختلف ملڪن سان واسطو رکن ٿا. هن يونيورسٽي جي اها به خاصيت آهي ته جڏهن اڃا يورپ توڙي آمريڪا جي ڪيترين ئي يونيورسٽين ۾ عورت شاگردن کي داخلا ڪو نه ڏني ويندي هئي تڏهن هن يونيورسٽيءَ اڻويهين صديءَ جي شروعات ۾ يعني 1830ع کان ڇوڪرين لاءِ گريجوئيشن وارن ڪورسن ۾ داخلا جو عمل جاري ڪيو هو.
پبليڪيشن واري حوالي سان پڻ يئل يونيورسٽي مخصوص نيڪنامي رکي ٿي. هر سال هن يونيورسٽي جي ريسرچ اسڪالرن جي تحقيق تي مشتمل ڪيترا ئي ريسرچ پيپر، ٿيسزون، جنرل ۽ ڪتاب ڇاپيا وڃن ٿا. يونيورسٽي جي اخبارن ۽ مئگزينن جي ڇپائي واري ريت پڻ هن يونيورسٽي ۾ پراڻي آهي. هن يونيورسٽي جي ناميارين اخبارن ۾ 1878ع ۾ شروع ڪيل ”دي يئل ڊيلي نيوز“، هفتيوار ”يئل هرالڊ “ ۽ 1898ع ۾ جاري ڪيل ”دي يئل رڪارڊ“ مئگزين شامل آهن.
يئل يونيورسٽي جي معلومات حاصل ڪرڻ سان گڏ هڪ نظر هن جي شهر ۽ رياست تي وجھڻ پڻ ضروري آهي ته جيئن هن يونيورسٽي مان تعليم حاصل ڪرڻ جي خواهش رکندڙ ان مان لاڀ حاصل ڪري سگھن.
يئل يونيورسٽي وارو شهر نيوهئيون 1638ع ۾ برطانيا مان لڏي آيل انگريزن قائم ڪيو هو، جيڪي عيسائي عقيدي پروٽيسٽنٽ جا پوئلڳ هئا ۽ کين ”پيوريٽن“ پڻ سڏيو ويندو هو. آمريڪا جي آدمشماري واري اداري ”سينسس بيورو“ جي رپورٽ مطابق 2012ع ۾ هن شهر جي ڪل آبادي هڪ لک ٽيهه هزار هئي. هي شهر آمريڪا جي منفرد رياست ڪينٽڪٽ ۾ يئل يونيورسٽي جي ڪري دنيا ۾ وڏي شهرت رکي ٿو. نيو يارڪ ۽ مساچوئيسٽس سان سرحدي پاڙيسرائپ رکندڙ ڪينٽڪٽ رياست جو نالو سندس وچ مان وهندڙ آمريڪا جي هڪ وڏي ندي ”ڪينٽڪٽ رِور“ تان پيو آهي. ڪينٽڪٽ رياست جو گادي وارو شهر ”هارڊ فورڊ“ آهي.
يئل يونيورسٽي ۾ تعليم لاءِ ويندڙ خوشنصيب نه رڳو هن يونيورسٽي ۾ موجود تعليمي ۽ تحقيقي سهوليتن مان مستفيض ٿيندا آهن پر اهي نيو هئيون شهر ۽ ڪينٽڪٽ رياست جي ٻين تاريخي، تفريحي ۽ علمي ادبي جاين جو سير ڪرڻ جا موقعا پڻ حاصل ڪري وٺندا آهن. جيڪڏهن اوهان به يئل يونيورسٽي ۽ نيوهئيون جا لقاءَ پسڻ چاهيو ٿا ته محنت ۽ پختي ارادي جي مدد سان اهو سڀ ڪجهه ممڪن بڻجي سگھي ٿو.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 11 جون 2014ع)