ڪئناڊا جي لنڊن جي ويسٽرن يونيورسٽي
ڪئناڊا جي لنڊن جي ويسٽرن يونيورسٽي
جنهن جي هڪ استاد انسولن ۽ ٻين اهم سائنسي ايجادون ڪيون[/b]
منهنجو هڪ اندازو آهي ته جيڪڏهن ڪنهن نوجوان کي چئجي ته تون لنڊن ڏانهن وڃي اتي ”ويسٽرن يونيورسٽي“ مان تعليم حاصل ڪري اچ، ته شايد اهو نوجوان برطانيا جي گاديءَ واري شهر لنڊن جا خواب ڏسڻ شروع ڪندو ۽ برطانيا واري لنڊن ۾ ئي ”ويسٽرن يونيورسٽيءَ“ جي ڳولا شروع ڪندو، ڇو ته دنيا ۾ برطانيا وارو لنڊن ئي گهڻو مشهور آهي، پر ان لنڊن ۾ کيس ”ويسٽرن يونيورسٽي“ جي نالي سان ڪو ادارو هٿ ئي نه ايندو. اهو ان ڪري جو ويسٽرن يونيورسٽي ته برطانيا واري لنڊن ۾ آهي ئي ڪو نه! اها يونيورسٽي ته نارٿ آمريڪا کنڊ جي هڪ وسيع، خوبصورت ۽ ٿڌي ملڪ ڪئناڊا واري لنڊن ۾ واقع آهي. دنيا ۾ لنڊن جي نالي سان ٻه شهر آهن هڪ برطانيا جي انگلينڊ رياست ۾ ۽ ٻيو ڪئناڊا جي اونٽاريو صوبي ۾. هاڻي اهو ڪئين ٿيو، ان بابت به معلومات حاصل ڪريون ٿا پر پهريان بهتر آهي ته ”ويسٽرن يونيورسٽي“ جو حال احوال ڄاڻي وٺون.
”دِي ويسٽرن يونيورسٽي آف لنڊن اونٽاريو“ 1878ع ۾ ڪئناڊا جي صوبي اونٽاريو جي شهر لنڊن ۾ قائم ڪئي وئي هئي. ڪئناڊا جا ماڻهو هن يونيورسٽيءَ کي سهوليت خاطر صرف ”ويسٽرن“ جي نالي سان پڻ سڏيندا آهن. هن جو قيام يورپ توڙي دنيا جي ڪيترن ئي ٻين علائقن جي اڳلي زماني واري رواج مطابق ئي ٿيو هو، جنهن تحت زياده تر اڳوڻا تعليمي ادارا چرچ جي نگراني هيٺ هلندا هيا. هي يونيورسٽي ان وقت جي هڪ ڪئنيڊيَن مذهبي اڳواڻ بشپ اسحاق هيلمٿ 1878ع ۾ لنڊن ۾ قائم ڪئي هئي ۽ 1908ع تائين هي درسگاهه به چرچ جي اجارادريءَ هيٺ هلندو رهي. ان کان پوءِ جيئن ئي يورپ جون حڪومتون ۽ سماج جا ٻيا ادار چرچ جي اثر کان ٻاهر نڪتا ته هيءَ يونيورسٽي پڻ ان اثر کان آجپو حاصل ڪري دنيا جي ٻين جديد يونيورسٽين جي طرز تي سرڪاري سهڪار ۽ خودمختيار انتظاميا جي نگراني هيٺ ترقيءَ جا ڏاڪا چڙهندي رهي آهي. ويسٽرن يونيورسٽي ۾ درس ۽ تدريس جو باقاعده آغاز ان جي قيام کان ٽي سال پوءِ 1881ع کان شروع ٿيو. هن جي شروعاتي ڪلاس ۾ صرف 15 شاگرد داخل هيا جن پنهنجي تعليم مڪمل ڪري 1883ع ۾ گريجوئيشن جي ڊگري حاصل ڪئي. اڄڪلهه يونيورسٽي ۾ اٽڪل 30 هزار شاگرد پڙهي رهيا آهن، جن ۾ انٽرنيشنل شاگردن جو تعداد 20 سيڪڙو آهي.
”اڪيڊمڪ رئڪنگ آف ورلڊ يونيورسٽيز“ جي سال 2012ع واري سروي مطابق ويسٽرن يونيورسٽي ڪئناڊا جي ٽاپ معياري يونيورسٽين ۾ ڏهين نمبر تي هئي. هن يونيورسٽي جا ڪيئي اڳوڻا شاگرد توڙي استاد پنهنجي ڪارڪردگيءَ جي بنياد تي مختلف انعام، اعزاز ۽ ٻه نوبل پرائيز پڻ ماڻي چڪا آهن.
ويسٽرن يونيورسٽي جي دلپزير ۽ ڪشادي ڪئمپس اونٽاريو جي لنڊن شهر جي خوبصورت جڳهه تي 1220 ايڪڙن جي وسيع ايراضي تي ڦهليل آهي جنهن جي وچ مان ڪئناڊا جي مشهور ندي ”ٿئمز رِوِر“ گذري ٿي. هيءَ ندي ويسٽرن يونيورسٽي جي وشال سيني تان پنهنجو گذرگاهه ٺاهي نه رڳو پنهنجي پاڻيءَ ۾ پيار، علم ۽ ادب جو هڳاءُ سمائي اڳتي وڌي وڃي ٿي پر اها ويسٽرن يونيورسٽي کي پڻ فطرتي خوبصورتيءَ سان سينگاريندي ۽ سنواريندي رهي ٿي. ڪئناڊا جي لنڊن شهر واري هي ”ٿئمز ندي“ (Thames River) پڻ برطانيا واري لنڊن شهر جي وچ مان وهندڙ ”ٿئمزندي“ جي همنام آهي. ٿئمز ندي سان سلهاڙيل ويسٽرن يونيورسٽي واري هي ڪئمپس ڪل ٻياسي ننڍين ۽ وڏين عمارتن تي مشتمل آهي جن ۾ ڪشاده ليڪچر هال، اسٽيٽ آف آرٽ ريسرچ لئبارٽيون، سيمينار هال، ڊپارٽمنل لئبريون، سينٽرل لائبريري، آفيسون ۽ رهائشي هال وغيره شامل آهن.
يونيورسٽي 12 فئڪلٽين تي مشتمل آهي جهڙوڪ؛ فئڪلٽي آف انجنيئرنگ، فئڪلٽي آف ايجوڪيشن، ڊان رائيٽ فئڪلٽي آف ميوزڪ، فڪلٽي آف آرٽس ائنڊ هيومنٽيز، فئڪلٽي آف لا، فئڪلٽي آف سائنس، فئڪلٽي آف سوشل سائنس، رچرڊ آئِوي اسڪول آف بزنس، اسڪول آف ميڊيسن ائنڊ ڊينٽسٽري ۽ اسڪول آف گريجوئيٽ ائنڊ پوسٽ اسٽڊيز. هن جا اهي اسڪول پڻ فئڪلٽي واري حيثيت رکن ٿا. مٿي ڄاڻايل انهن فئڪلٽين ۽ اسڪولن ۾ دنيا جي سڀني جديد علمن جا شعبا قائم آهن. هن جي فئڪلٽين ۾ ڏيڍ سئو کان وڌيڪ تدريسي ۽ تحقيقي شعبا شامل آهن. فئڪلٽين جا ڪجهه ناميارا تدريسي شعبا جن ۾ هر وقت شاگردن جي گهماگهمي رهي ٿي سي هن ريت آهن جهڙوڪ؛ ڊپارٽمنٽ آف ڪيميڪل انجنيئرنگ، ڊپارٽمنٽ آف سِوِل انجنيئرنگ، ڊپارٽمنٽ آف انوائرنمنٽل انجنيئرنگ، ڊپارٽمنٽ آف اليڪٽيڪل ائنڊ ڪمپيوٽر انجنيئرنگ، ڊپارٽمنٽ آف مڪينيڪل ائنڊ مٽيريلس انجنيئرنگ، ڊپارٽمنٽ آف ميڊيڪل انجنيئرنگ ڊپارٽمنٽ آف ڪميونيڪيشن سائنسز ائنڊ ڊِس آرڊرس، ڊپارٽمنٽ آف آڪيوپيشنل ٿراپي، ڊپارٽمنٽ آف هيلٿ ائنڊ ريهيبيليٽيشن سائنسز، ڊپارٽمنٽ آف ڪينسالاجي، ڊپارٽمنٽ آف نرسنگ، ڊپارٽمنٽ آف هيلٿ سائنسز، ائناٽامي ائنڊ سيل بايولاجي، ڪلينيڪل نيورالاجيڪل سائنسز، ميڊيڪل اميجننگ، فيملي ميڊيسن، مائڪروبائلاجي، هيڊ ائنڊ نيڪ سرجري، گائناڪالاجي، سائڪياٽري، پئڊرياٽرڪس، ڊپارٽمنٽ آف ميڊيا ٿيوئري ائنڊ پراڊڪشن، ڊپارٽمنٽ آف ميڊيا انفرميشن ائنڊ ٽيڪنوڪلچر، ڊپارٽمنٽ آف هيلٿ انفارميشن، ڊپارٽمنٽ آف جرنلزم، ڊپارٽمنٽ آف پاپولر ميوزڪ ڪلچر ۽ ڊپارٽمنٽ آف ميڊيا اسٽڊيز، ارٿ سائنس، پلئنيٽري سائنسز، اسٽيٽسٽيڪل ائنڊ ائڪچورل سائنس، ڪمپيوٽر سائنس، فزڪس، ايسٽرانامي، بائلاجي، ڪئمسٽري، اپلائيڊ مئٿميٽڪس، ڪلاسيڪل اسٽڊيز، انگلش، فلاسافي، فلم اسٽڊيز، ماڊرن لئنگوِجزِ ائنڊ لٽريچر، رائيٽنگ، ريٽورڪ ائنڊ پروفيشنل ڪميونيڪيشن، ميوزڪ ايجوڪيشن، ميوزڪ ريسرچ ائنڊ ڪمپوزيشن، ميوزڪ پرفارمنس، انٽيليڪچوئل پراپرٽي، انفارميشن ائنڊ ٽيڪنالاجي لا، بزنس لا، جنرل لا، ايجوڪيشن، بزنس ائڊمنسٽريشن ائنڊ مئنيجمنٽ، جاگرافي، مائگريشن ائنڊ ايٿنڪ رليشن، نيورو سائنس پوليٽيڪل سائنس، هسٽري، ايڪنامڪس، ۽ ڊپارٽمنٽ آف وومين اسٽديز ۽ وغيره شامل آهن.
ويسٽرن يونيورسٽي سان منسلڪ ٻيا ڪاليج، اسپتالون، ميڊيڪل سينٽر ۽ ريسرچ انسٽيوٽ پڻ نه رڳو يونيورسٽي جي تدريسي ۽ تحقيقي سرگرمين ۾ اهم معاونت ڪندا رهن ٿا پر انهن مان مقامي ماڻهن جي چڱ ڀلائي وارن پروگرامن کي به وڏو لاڀ حاصل ٿيندو رهي ٿو. ويسٽرن يونيورسٽيءَ سان منسلڪ اهڙن ادارن ۾ لنڊن هيلٿ سينٽر، سينٽ جوزف هيلٿ ڪيئر لنڊن، ونڊزر ريجنل هاسپيٽل، گريس هاسپيٽل، چلڊرن هيلٿ ريسرچ انسٽيٽيوٽ، لنڊن ريجنل ڪئنسر پروگرام، رائرٽس ريسرچ انسٽيٽوٽ، ڪِنگس يونيورسٽي ڪاليج، هيورن يونيورسٽي ڪاليج، بريسشيا يونيورسٽي ڪاليج وغيره شامل آهن.
هن يونيورسٽي جي تحقيقن ۽ دريافتن مان پڻ انساني سماج کي ڪافي فائدو رسيو آهي. هتان جي هڪ نامياري سائنسدان سر فريڊرڪ بئٽنگ 1920ع ۾ تحقيق جي نتيجي ۾ ذيابيطس (Diabetics) واري بيماري لاءِ انسولن (Insulin) واري دوا جي ايجاد لاءِ ڪافي بنيادي دريافتون ۽ پيش قدميون ڪيون هيون جنهن جي نتيجي ۾ بعد واري دور ۾ انسولن جي دوا مارڪيٽ ۾ اچي ذيابيطس جي مريضن کي وڏو فائدو رسايو آهي. ان کان علاوه هتان جي سائنسدانن جي هڪ ٻئي گروپ نامياري سائنسدان ”آئوِن سمٿ“ جي نگراني هيٺ 1951ع ۾ دنيا ۾ پهريون ڀيرو ”ڪوبالٽ بم“ (Cobalt Bomb) تيار ڪيو جيڪو ڪينسر جي بيماري واري علاج ۾ وڏو ڪارگر ثابت ٿيو. ويسٽن يونيورسٽي جي ذريعن مطابق آئون سمٿ ۽ سندس ساٿين جي ان ايجاد سان ڪينسر جي ڪامياب علاج ۾ 75 سيڪڙو واڌ آئي آهي. ويسٽرن يونيورسٽي جي هڪ ٻئي سائنسدان ڊاڪٽر ”چل يانگ ڪئنگ“ ”ايڇ آءِ وي“ (HIV) کان بچاءَ واري ويڪسن ٺاهي ورتي آهي جيڪو پڻ ”ايڇ آءِ وئي“ ذريعي لڳندڙ بيماري مان ڇوٽڪارو حاصل ڪرڻ جي ڪوشش واري حوالي سان دنيا ۾ پهريون قدم ليکيو وڃي ٿو. هن ويڪسن کي انسانن تي استعمال ڪرڻ لاٰءِ تجويز يونائيٽڊ اسٽيٽس جي فوڊ ائنڊ ڊرگ ائڊمنسٽريشن پاران منظوري واري عمل لاءِ غور ويچار هيٺ رکي وئي آهي ۽ فيصلي اچڻ کان پوءِ ئي هن دوا کي انسانن تي آزمائشي طور استعمال ڪيو ويندو. شاگردن جي رهائش، تفريح ۽ ذهني نشونما لاءِ پڻ ڪيترن ئي سرگرمين جو اهتمام ٿيل آهي ۽ شاگردن جا مختلف ڪلبس، گروپ ۽ سماجي، ثقافتي ڀلائي واريون تنظيمون پڻ ڪئمپس ۾ پرلطف علمي، ادبي، تفريحي ۽ تعميري ماحول ميسر ڪري ڏيڻ لاءِ هميشه متحرڪ رهنديون آهن.
مستحق شاگردن جي مالي سهائتا لاءِ پڻ يونيورسٽي توڙي حڪومت جي طرفان قدم کنيان ويندا آهن. ڪئناڊا جي مرڪزي ۽ صوبائي حڪومتون ”ڪئناڊا اسٽوڊنٽس لون ائنڊ گرانٽس“ واري پروگرام تحت شاگردن جي درخواستن تي غور ڪنديون آهن. ان کان علاوه يونيورسٽيءَ پاران ”اونٽاريو اسٽوڊنٽس اسسٽنس پروگرام“ تحت شاگردن جي مختلف طريقن سان مالي سهائتا ڪئي ويندي آهي. يونيورسٽي جي مرڪزي لائبريري ۾ اٽڪل 50 لک ڪتاب، ريسرچ جرنل ۽ ڊجيٽل معلوماتي مٽيريل ميسر آهي جيڪو هر وقت تحقيڪارن لاءِ مدگار ثابت ٿيندو رهي ٿو.
بهرحال سنڌي نوجوان به جيڪڏهن ويسٽرن يونيورسٽي سميت ڪئناڊا جي ڪهڙي به اعليٰ درسگاهه ڏانهن وڃڻ جو ارادو ڪندا ته مون کي اميد آهي ته کين به ڪئناڊا ۾ نه رڳو انهن علمي ادارن جا اڱڻ سندن آجيان لاءِ آسائتا ملندا پر ڪئناڊا ۾مستقل طور رهندڙ سوين سنڌي خاندان پڻ کين جيءَ ۾ جايون ڏيڻ لاءِ تيار ملندا.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 26 نومبر 2014ع)