ورجينيا يونيورسٽي
ورجينيا يونيورسٽي
جنهن جي باني ٿامس جيفرسن وصيت ڪئي هئي ته ”منهنجي ڪتبي تي آمريڪي صدر نه، پر هِن يونيورسٽيءَ جو باني لکيو وڃي.“[/b]
ورجينيا يونيورسٽي تي لکڻ جي ارادي سان جڏهن دنيا جي هن نامياري درسگاهه متعلق مواد ڪٺو ڪري ان جو مطالعو ڪرڻ لڳس ته مون کي ورجينيا يونيورسٽي جي بانيءَ جي حوالي سان هڪ وڏو اتساهيندڙ قصو پڙهڻ لاءِ مليو هيو جيڪو باشعور ماڻهن ۽ سلجهيل قومن جي نظر ۾ علم ۽ ادب جي قدر ۽ قيمت کي به ظاهر ڪري ٿو ته وري انهيءَ سان گڏوگڏ ورجينيا يونيورسٽيءَ سميت دنيا جي سڀني درسگاهن جي اهميت ۽ افاديت کي به اجاگر ڪري ٿو. اهو اتساهيندڙ قصو مان هتي حوالي طور پيش ڪري ان کان پوءِ ورجينيا يونيورسٽي متعلق وڌيڪ تفصيل پيش ڪيان ٿو.
آمريڪا جو ناميارو فلاسافر ۽ دانشور ٿامس جيفرسن آمريڪا جي بانين مان هڪ هيو. هن 1776ع ۾ آمريڪا جي آزاديءَ جو پروانو (Declaration of Independence) تحرير ڪيو هو ۽ هو نَوَ سال يعني 1801ع کان 1809ع تائين آمريڪا جو ٽيون صدر به رهي چڪو هو. ٿامس جيفرسن جيڪو انهيءَ کان اڳ آمريڪا جي پهرين صدر جارج واشنگٽن جي دور ۾ آمريڪا جو سيڪريٽري آف اسٽيٽس به رهي چڪو هو سو جهموري قدرن جو وڏو مبلغ هئو. هن جي ئي سر تي آمريڪا جي سماج جي ڪيترن ئي اونداهن پهلوئن جي خاتمي جو سهرو پڻ سجايل آهي. نه رڳو ايترو ئي پر ٿامس جيفرسن هڪ وڏو مدبر ۽ علم دوست شخصيت به هئو. ان جو ثبوت هن حقيقت مان به لڳائي سگهجي ٿو ته جڏهن هن آمريڪا جي صدارت ۽ سياست تان رٽائرمنٽ ورتي ته هن آمريڪا جي ورجينيا رياست جي هڪ ننڍڙي شهر ”چارلٽسوائل“ ۾ ورجينيا يونيورسٽي جي نالي سان هڪ شانائتو درسگاهه قائم ڪري ان جو باني بڻيو. ٿامس جيفرسن پنهنجي زندگيءَ جو باقي بچيل وقت تعليم جي اوسر لاءِ وقف ڪري ورجينيا يونيورسٽي جو بنياد رکي ان جي واڌ ويجهه ۽ ترقي لاءِ جيڪي خدمتون سر انجام ڏنيون، اهي اڄ به آمريڪا ۾ وڏي قدر جي نگاهه سان ڏٺيون وڃن ٿيون.
ان مٿئين قصي جو جيڪو اڃا به وڌيڪ اتساهيندڙ پهلو آهي اهو هن طرح آهي ته ٿامس جيفرسن پنهنجي مرڻ کان اڳ ۾ پنهنجن سڀني عزيزن ۽ پيارن کي پاڻ وٽ گهرايو ۽ کين تاڪيد سان وصيت ڪئي ته سندس مرڻ کان پوءِ سندس قبر تي جيڪو ڪتبو لڳايو وڃي ان تي سندس نالي سان گڏ آمريڪا جو صدر لکڻ بجاءِ کيس ورجينيا يونيورسٽيءَ جو باني لکيو وڃي.
چيو وڃي ٿو ته ٿامس جيفرسن جي پونئيرن سندس ان وصيت جي بجا آوري ڪئي، جنهنڪري آمريڪا جي ورجينيا رياست جي چارلٽسوائل شهر کان ٿوري مفاصلي تي واقع ٿامس جيفرسن جي اباڻي ڳوٺ ”مونٽي سيلو“ ۾ سندس پنج هزار ايڪڙ زرعي زمين جي وچ ۾ ٺهيل سندس خوبصورت گهر جي ڀرسان هڪ ننڍڙي قبرستان ۾ اڄ به سندس قبر تي لڳايل ڪتبي تي سندس اها آخري وصيت ۽ خواهش هن طرح تحرير ٿيل آهي ته؛ ”مان آمريڪا جو صدر رهيس ليڪن منهنجي خواهش آهي ته مان آمريڪا جي صدر بجاءِ هڪ يونيورسٽيءَ جي بانيءَ جي حيثيت سان سڃاتو وڃان.“
هاڻي اوهان غور ڪريو ته هڪ اهڙو ادارو ۽ درسگاهه جنهن سان پنهنجي سڃاڻپ ۽ نسبت ظاهر ڪندي آمريڪا جو اڳوڻو صدر پنهنجي لاءِ آمريڪا جي صدارت کان به هڪ وڏو اعزاز سمجهي ٿو، ان درسگاهه مان ڪنهن به طالبِ علم لاءِ تعليم ۽ تربيت پرائڻ جو موقعو حاصل ڪرڻ ڪيتري نه خوشنصيبي جي ڳالهه ٿي سگهي ٿي، ان جو ادارڪ ڪو سچو علم دوست ماڻهو ئي ڪري سگهي ٿو. بهرحال اهو ناميارو درسگاهه آهي ورجينيا يونيورسٽي، جنهن متعلق ڪجهه وڌيڪ تفصيل هيٺئين ريت آهن.
ورجينيا يونيورسٽي 1819ع ۾ ٿامس جيفرسن قائم ڪئي هئي جيڪا اڄڪلهه آمريڪا جي سرڪاري شعبي جي نامياري ريسرچ يونيورسٽي طور سڃاتي وڃي ٿي. هن درسگاهه جو پورو نالو ”دِي يونيورسٽي آف ورجينيا“ آهي پر آساني خاطر مختصر طور کيس صرف ”يو وِي“ (UV)پڻ سڏيو ويندو آهي.
شروعاتي ڏينهن ۾ هن يونيورسٽي جي وزيٽنگ بورڊ ۾ ٿامس جيفرسن کان علاوه آمريڪا جا ٻيا ٻه اڳوڻا صدر جئمس ميڊسن ۽ جئمس مئنرو به شامل هئا. جڏهن ٿامس جيفرسن هي يونيورسٽي قائم ڪري رهيو هو تڏهن جئمس مئنرو آمريڪا جو صدر هئو ۽ بعد ۾ هو پڻ ورجينيا يونيورسٽي جو انتظامي سربراهه يعني ”ريڪٽر“ (( Rector بڻيو. هن يونيورسٽي جي ان تاريخي پسمنظر ۽ اهميت جي پيشنظر اقوام متحده جي هڪ نامياري اداري يونيسڪو (UNESCO) ٿامس جيفرسن جي ”مونٽي سيلو“ ڳوٺ واري گهر سميت هن يونيورسٽي کي به 1987ع ۾ دنيا جي نامور ورثو يعني ”ورلڊ هيريٽيج سائيٽ“ (World Heritage Site) جو درجو ڏنو آهي.
ورجينيا يونيورسٽي جنهن جا شروعاتي تدريسي ڪورس خود ٿامس جيفرسن ئي ترتيب ڏنا هئا ۽ خود به ان يونيورسٽي جو انتظام سنڀالڻ سان گڏ ڪلاس ۾ وڃي شاگردن کي پڙهائيندو به هو، ان سان آمريڪي مخير ماڻهن جي محبت ۽ عقيدت جو اهو عالم آهي جو اهي هن يونيورسٽي جي ايتري ته مالي مدد ڪندا رهن ٿا جو ڪيترن ئي موقعن تي اها مالي مدد خود سرڪار پاران هن يونيورسٽي لاءِ جاري ٿيندڙ فنڊن (Funds) کان به وڌيڪ هوندي آهي. ورجينيا يونيورسٽي کي اهو اعزاز پڻ حاصل آهي ته هن سان لاڳاپيل ستن شخصيتن کي سندن نمايان تحقيقن، ايجادن ۽ ڪارڪردگيءَ جي عيوض نوبيل انعام ملي چڪا آهن. انهيءَ کان علاوه هن يونيورسٽي جا ست اڳوڻا شاگرد آمريڪي خلائي اداري جا ناميارا خلاباز (Astronauts) رهي چڪا آهن. هن درسگاهه جي کاتي ۾ ٻي اهم ڳالهه هيءَ آهي ته هن جا 50 ڄڻا آمريڪا جو انتهائي معتبر ايورڊ ”روڊيس اسڪالرشپ“، 29 ڄڻا ”ٽريومين اسڪالرشپ“ ۽ 4 ڄڻا ”چرچل اسڪالرشپ“ حاصل ڪر چڪا آهن. آمريڪا جي ڪنهن به سرڪاري درسگاهه جي اها هڪ نمايان ڪارڪردگي ليکجي ٿي.
ورجينيا يونيورسٽي جيڪا اڄڪلهه دنيا جي بهترين ۽ جديد علمن جي پڙهائي ۽ تحقيق جو مرڪز سمجهي وڃي ٿي تنهن جي قيام جو پسمنظر پڻ ڏاڍو دلچسپ آهي. ڳالهه هن طرح آهي ته ورجينيا يونيورسٽي جي وجود ۾ اچڻ جي ضرورت تڏهن محسوس ڪئي وئي هئي جڏهن اڃا آمريڪا جي رياست ورجينا ۾ جهموري قدرن ۽ زندگيءَ جي جديد سائنسي اصولن جي پاسداري ڪندڙ ڪنهن اعليٰ تعليمي اداري جو قيام عمل ۾ ڪو نه آيو هو. جيتوڻيڪ ورجينيا ۾ ان وقت به ”ڪاليج آف ميري ۽ وليم“ نالي تعليمي ادارو پنهنجي حساب سان تعليمي خدمتون سرانجام ڏئي رهيو هو جٿان خود ٿامس جيفرسن پڻ تعليم حاصل ڪئي هئي پر بعد ۾ هو جڏهن آمريڪا جو صدر بڻيو تڏهن هن کي پنهنجي ان پراڻي ڪاليج تي چڙهيل مذهبي رنگ ۽ اتي سائنسي علمن جي نفي واري رجحان خائف ڪري ڇڏيو هو جنهنڪري هن جي دل ۾ ورجينيا ۾ هڪ اهڙي اعليٰ تعليمي اداري جي قيام جي خواهش اڀري جنهن ۾ آزادانه ۽ غير روايتي طرح سان علم، ادب، سائنس، آرٽ ۽ ٻين جديد علمن جي پڙهائي واري عمل ٿئي. هن اهڙي خواهش جو اظهار ان وقت جي هڪ نامور آمريڪي”آرٽسٽ چارلس ولسن پيل“ کي خط لکي هن طرح ڪيو هو ته ”مان چاهيان ٿو ته ورجينا ۾ هڪ اهڙي يونيورسٽي قائم ڪجي جنهن ۾ جديد علمن جي روان دوان بحر مان نه رڳو آمريڪا پر دنيا جي ٻين ملڪن مان ايندڙ باصلاحيت شاگرد پڻ ڄاڻ ۽ شعور جا پيالا پي پُر ٿين“. نيٺ ٿامس جيفرسن پنهنجي انهيءَ عظيم خواب کي عملي جامو پارا ئي ورجينيا يونيورسٽي جو قيام عمل ۾ آندو ۽ ان درسگاهه جو منتظم بڻجي پنهنجي زندگيءَ جا باقي بچيل ڏينهن آمريڪا ۾ علم ادب جي آبياري ڪندي گذاريا.
ٿامس جيفرسن پنهنجي هن قائم ڪيل ورجينيا يونيورسٽي سان ان حد تائين عشق ۾ مبتلا هو ۽ هن يونيورسٽي جي شاگردن ۽ استادن سان ايتري ته محبت ڪندو هو جو هو هر آچر تي انهن لاءِ رات جي ماني جو بندوبست پنهنجي گهر ۾ ڪندو هو، ۽ اهو سلسلو سندس مرڻ گهڙيءَ تائين جاري رهيو. بهرحال ورجينيا يونيورسٽي پنهنجي ان شاندار تاريخ ۽ معياري تعليمي ۽ تحقيقي سرگرمين جي ڪري اڄڪلهه دنيا ۾ وڏي مقبول بڻيل آهي. هن وقت هن يونيورسٽي ۾ اٽڪل ٻاويهه هزار شاگرد زيرِ تعليم آهن جن ۾ خاصو تعداد انٽرنيشنل شاگردن جو پڻ شامل آهي.
ورجينيا يونيورسٽي جا جيڪي اهم اسڪول ۽ ڪاليج آهن جن کي هن يونيورسٽي جي فئڪلٽين جي حيثيت حاصل آهي انهن ۾ ڪاليج آف آرٽس ائنڊ سائنس، اسڪول آف آرڪيٽيڪچر، اسڪول آف انجنيئرنگ ائنڊ اپلائيڊ سائنس، اسڪول آف ميڊيڪل سائنس، اسڪول آف نرسز، اسڪول آف ڪنٽينويئنگ ائنڊ پروفيشنل اسٽڊيز، اسڪول آف ڪامرس، اسڪول آف لا، فرينڪ اسڪول اف ليڊر شپ ائنڊ پبلڪ پاليسي وغيره اچي وڃن ٿا.
انهن کان علاوه ورجينيا يونيورسٽي جي ٽي ريزيڊنشل ڪاليج پڻ وڏي اهميت جا حامل آهن. انهن ڪاليجن ۾ برائون ڪاليج، هيئرفورڊ ڪاليج ۽ انٽرنيشنل ريزيڊنشل ڪاليج اچي وڃن ٿا. هنن ڪاليجن ۾ داخل ٿيندڙ باصلاحيت شاگرد پاڻ کي خوشنصيب سمجهندا آهن.
ورجينيا يونيورسٽي سان ٻيا به ڪيترا ئي ادارا منسلڪ آهن جيڪي هن درسگاهه جي شاگردن جي سکيا، تربيت ۽ ٽريننگ ۾ هٿ ونڊائيندا رهن ٿا. يونيورسٽي جي اهڙن منسلڪ ادارن ۾ ”ريئر بوڪ اسڪول“، ”نيشنل ريڊيو ايسٽرانامي آبزرويٽري“، ”يونيورسٽي آف ورجينيا سينٽر فار پاليٽڪس“، ”ويلڊن ڪُوپر سينٽر فار پبلڪ سروس“،”انسٽيٽيوٽ فار پوليٽيڪل ليڊرشپ“، ”ملر سينٽر فار پبلڪ افيئرس“ ۽ ”فارلن ميوزم آف آرٽ“ وغيره اچي وڃن ٿا.
ورجينيا يونيورسٽي جو لائبريري سسٽم پڻ ڏاڍو جاندار ۽ متاثرڪُن آهي. هن لائبريري سسٽم ۾ ورجينينا يونيورسٽي جي مرڪزي لائبريري سان گڏ، هن جي ڪاليجن، اسڪولن ۽ مختلف تدريسي شعبن جون ڪي ئي لئبريريون شامل آهن. يونيورسٽي جي مرڪزي لائبريري ۾ مختلف موضوعن تي اٽڪل 50 لکن کان وڌيڪ اهم ڪتاب، تحقيقي جرنل ۽ مسودا موجود آهن. هن لئبريري سسٽم ۾ ”اليڪٽريڪل ٽيڪسٽ سينٽر“ پڻ شامل آهي جنهن ۾ اٽڪل 70 هزارن کان وڌيڪ آن لائين ڪتاب مطالعي جي شوقين شاگردن ۽ ٻين پڙهندڙن جي دلچسپي لاءِ هميشه موجود هوندا آهن. انهيءَ کان علاوه هن سينٽر ۾ تحقيق ۽ تدريس ۾ معاونت ڪندڙ وڏي تعداد ۾ نقشا، چارٽ، ۽ ٻيون تعليمي ۽ تاريخي نوعيت جا عڪس ۽ تصويرون ڊجيٽل صورت ۾ موجود هونديون آهن. ورجينيا يونيورسٽي ۾ شاگردن جي رهائش جي اعليٰ بندوبست سان گڏ انهن جي نشونما لاءِ سماجي، ثقافتي سرگرمين ۽ اسپورٽس ۽ انٽرٽينمنٽ جي پروگرامن جو به باقاعدگيءَ سان بندوبست ڪيو ويندو آهي، انهيءَ لاءَ نه رڳو يونيورسٽي انتظاميا پر شاگردن جون سماجي، ثقافتي ۽ ادبي تنظيمون، گروپ ۽ ڪلب هميشه متحرڪ رهندا آهن.
بهرحال ورجينيا يونيورسٽي پنهنجن سڀني حسانڪين، اعليٰ ريتن، رسمن، رواجن ۽ علم جي وسيع خزانن سميت آمريڪا جي ورجينيا رياست جي ”چارلٽسوائل“ شهر ۾ علم جي متلاشين جا دڳ نهاريندي رهي ٿي. جيڪي اتي پهچي چڪا آهن اهي فيض پرائي رهيا آهن ۽ ٻيا جيڪي اتي پهچڻ جي خواهش ڪن ٿا تن کي محنت، همٿ ۽ حوصلي واري واٽ وٺڻي پوندي.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 26 آگسٽ 2015ع)