وِسڪانسن يونيورسٽي
وِسڪانسن يونيورسٽي
جتي سنڌي محقق ايم ايڇ پنهور به پڙهيو [/b]
اها ڳالهه اطمينان جوڳي آهي ته هن وقت به دنيا جي ڪيترين ئي ناميارين يونيورسٽين ۾ اسان جي سنڌ جا به ڪيترائي نوجوان توڙي مختلف شعبن سان تعلق رکندڙ سينيئر سطح جا پروفيشنلز اعليٰ تعليم حاصل ڪري رهيا آهن. هنن کان اڳ به انهن درسگاهن مان سنڌ جي جن سپوتن اعليٰ تعليم حاصل ڪري واپس پنهنجي ديس ۾ اچي پنهجي ڌرتي ۽ ڌرتيءَ واسين جي خدمت ڪئي آهي انهن ۾ آمريڪا جي وسڪانسن يونيورسٽي مان اعليٰ تعليم حاصل ڪندڙ دادو ضلعي جي نندڙي ڳوٺ محمد ابراهيم پنهور سان تعلق رکندڙ سنڌ جو سپوت، ناميارو ليکڪ، تاريخدان ۽ زرعي سائنسدان ايم ايڇ پنهور پڻ شامل آهي. ايم ايڇ پنهور جو پورو نالو محمد حسن پنهور هو. هن وسڪانسن يونيورسٽي مان 1949ع ۾ مڪينيڪل انجنيئرنگ ۾ گريجوئيشن ۽ 1953ع ۾ ائگريڪلچر انجنيئرنگ ۾ ماسٽرس جي ڊگري حاصل ڪئي. ايم ايڇ پنهور پنهنجي اعليٰ صلاحيتن جي ذريعي سنڌ جي زراعت، تاريخ، آرڪيالاجي، ٻولي ۽ ٻين انيڪ موضوعن تي ڪم ڪري ڪتاب ۽ تحقيقي مقالا لکي سنڌ جي وڏي خدمت ڪئي آهي. وسڪانسن يونيورسٽي جي ان اڳوڻي لائق شاگرد ۽ سنڌ سان محبت ڪندڙ انتهائي معتبر شخصيت ايم ايڇ پنهور جو حوالو پڻ سنڌ ۾ وسڪانسن يونيورسٽيءَ جي اهميت کي اجاگر ڪري ٿو.
وسڪانسن يونيورسٽي 1849ع ۾ آمريڪا جي وسڪانسن رياست جي شهر مئڊسن ۾ قائم ڪئي وئي. هيءَ يونيورسٽي وسڪانسن رياست جي نه رڳو پهرين سرڪاري ۽ نامياري يونيورسٽي آهي پر هن کي ” يونيورسٽي آف وسڪانسن سسٽم“ جي ”فلئگشپ يونيورسٽي“ هجڻ جو درجو پڻ حاصل آهي. ياد رهي ته فلئگشپ يونيورسٽي اهڙي يونيورسٽي جي مکيه ڪئمپس کي چئبو آهي جنهن جون هڪ کان وڌيڪ ڪئمپسون هجن ۽ اهي مختلف شهرن ۾ ڦهليل هجن. وسڪانسن رياست جي مئڊسن شهر واري وسڪانسن يونيورسٽي واري فلئگشپ ڪئمپس پنهنجي تدريسي ۽ تحقيقي سرگرمين ۾ وڏي نيڪنامي حاصل ڪئي آهي. انهيءَ دعويٰ جو اندازو هن حقيقت مان به لڳائي سگھجي ٿو ته هن يونيورسٽي سان لاڳاپيل استادن، سائنسدانن ۽ اڳوڻن شاگردن پنهنجي نمايان تحقيقن، دريافتن ۽ ڪارڪردگي جي عيوض 19 نوبيل انعام ۽ ٻيا ڪيترا ئي ڏيهي ۽ عالمي ايوارڊ حاصل ڪيا آهن. وسڪانسن يونيورسٽي جي مئڊسن شهر واري ڪئمپس ۾ هن وقت اٽڪل 35 هزار شاگرد زيرِتعليم آهن جن مان خاصو تعداد پرڏيهي شاگردن جو پڻ آهي. هن ڪئمپس جي مختلف تدريسي ۽ تحقيقي اسڪولن، انسٽيٽيوٽن ۽ ريسرچ سينٽرن ۾ 135 مختلف انڊر گريجوئيٽ پروگرام، 151 ماسٽرس ليول جا پروگرام ۽ 110 ڊاڪٽوريٽ ڊگري جا مختلف پروگرام جاري آهن، جن ۾ شاگرد وڏي دلچسپي سان مصروف آهن.
آمريڪا جي هڪ معتبر اداري ”ڪارنيگي ڪلاسيفڪيشن آف انسٽيٽيوٽس آف هائير ايجوڪيشن“ جي طرفان وسڪانسن يونيورسٽيءَ کي ”وِي ايڇ آر يو“ جو درجو حاصل آهي، جنهن جو مطلب آهي ”ويري هاءِ ريسرچ يونيورسٽي“ يعني تمام گھڻين تحقيقي سرگرمين واري يونيورسٽي.
وسڪانسن يونيورسٽي مئڊسن جي قيام جي تاريخ جا ورق اٿلائڻ سان خبر پئي ٿي ته جڏهن اڃا آمريڪا واري وسيع علائقي وسڪانسن کي رياست واري حيثيت حاصل ڪونه ڪئي هئي ۽ انتظامي طور تي ان علائقي کي صرف هڪ ”ٽيريٽري“ (Territory) ئي ليکيو ويندو هو تڏهن هن ٽيريٽري جي علاقائي قانون ساز اسيمبليءَ هڪ ٺهراءَ منظور ڪري ”يونيورسٽي آف ٽيريٽري آف وسڪانسن“ جي قيام جو اعلان ڪيو هو ۽ ان منصوبي کي عملي جامون پارائڻ لاءِ هڪ بورڊ پڻ تشڪيل ڏني هئي. پر افسوس جو اها بورڊ يونيورسٽيءَ جي قيام جي حوالي سان ڪو خاص ٻوٽو ٻاري نه سگھي هئي. انهيءَ ڳالهه کان ڏهه سال پوءِ جڏهن سال 1848ع ۾ وسڪانسن واري علائقي کي آمريڪا جي رياست جي حيثيت ڏني وئي تڏهن هن رياست جي آئين ۾ وسڪانسن رياست جي گادي واري شهر ۾ هڪ جامع ۽ وسيع رياستي يونيورسٽي قائم ڪرڻ جي شق رکي وئي. انهيءَ پسمنظر ۾ وسڪانسن رياست جي پهرين گورنر هڪ حڪمنامون جاري ڪري 1849ع ۾ ”يونيورسٽي آف وسڪانسن“ جو قيام عمل ۾ آندو ۽ ان وقت جي نامياري تعليمدان ۽ منتظم جان ايڇ لئٿراپ کي هن يونيورسٽي جو چانسلر مقرر ڪيو.
دنيا جي تعليمي تاريخ ۾ پنهنجي اعليٰ ڪارڪردگيءَ وسيلي شهرتن ۽ نيڪنامين جا ڪي ئي باب شامل ڪندڙ يونيورسٽي آف وسڪانسن جنهن کي عام طور تي صرف وسڪانسن يونيورسٽي يا ”ڊبليو يو مئڊسن“ پڻ سڏيو ويندو آهي تنهن جي شروعات صرف 17 شاگردن تي مشتمل هڪ ڪلاس سان ٿي هئي، جيڪو پنجين فيبروري 1849ع تي ان وقت جي هڪ ننڍڙي پر عورتن جي نامياري درسگاهه ”مئڊسن فيميل اڪيڊمي“ ۾ هلايو ويو هو. بعد ۾ هيءَ يونيورسٽي پنهنجي تدريسي ۽ تحقيقي سرگرمين جي بنياد تي ترقين جا مرحلا طئي ڪندي وڃي فلئگشپ يونيورسٽي واري درجي تي پهتي ۽ اڄڪلهه هن يونيورسٽي جون پنهنجين مستقل ۽ ڪشادين عمارتن ۽ ايراضين تي هڪ کان وڌيڪ ڪئمپسون قائم آهن.
يونيورسٽي آف وسڪانسن جي ترقيءَ جو سَهِرو ٻين گهڻن ڌرين کان علاوه خاص طور تي هن جي ان سربراهه جي سر تي به آهي، جيڪو ويهين صدي جي شروعات ۾ هن يونيورسٽي جي پريزيڊنٽ طور مقرر ٿيو هو. يونيورسٽي جو اهو پريزيڊنٽ چارلس وئن هائيز هڪ دورانڊيش، وسيع نظر، آدرشي ۽ اورچ انسان هئو. 1904ع ۾ يونيورسٽي جي هڪ تقريب ۾ خطاب ڪندي چارلس وئن هائيز هڪ پرعزم اعلان ڪندي چيو هو ته ”تيستائين مان سک جو ساهه نه کڻندس جيستائين وسڪانسن يونيورسٽي جو فيض وسڪانسن رياست ۾ موجود هر گھر تائين نه ٿو پهچي“. چارلس هائيز جي هن جملي جي هر لفظ ۾ موجود عزم ۽ همٿ واري تاثر جي مدِ نظر هن کي ”وسڪانسن آئيڊيا“ جو نالو ڏنو ويو جيڪو اڄ تائين هن يونيورسٽيءَ جي ايوانن ۾ گونجندو رهي ٿو. چارلس هائيز پنهنجي باصلاحيت ٽيم سان گڏجي هن يونيورسٽي کي ترقيءَ جي شاهراهن تي آڻي يونيورسٽي ۾ ٿيندڙ تحقيق ۽ تعليم کي وسڪانسن رياست جي ماڻهن جي معيارِ زندگيءَ کي وڌائڻ، صحت جي سهوليتن، ماحولياتي پاڪيزگي، زرعي ۽ صنعتي ترقي ۽ معاشي خوشحاليءَ سان جوڙي پنهنجن لفظن جو ڀرم رکي ڏيکاريو جنهنڪري اڄ به وسڪانسن ۾ هن جو نالو وڏي عزت ۽ احترام سان ورتو وڃي ٿو.
وسڪانسن يونيورسٽي جون مختلف جڳهن تي قائم ٻين ڪئمپسن جهڙوڪ 1956ع ۾ قائم ڪيل ملوائوڪي ڪئمپس، 1968ع ۾ قائم ڪيل گرين بي ۽ پارڪ سائيڊ واريون ڪئمپسن کان علاوه رياست جو نون ٻيون يونيورسٽيون ۽ ڏهه ٻيا تعليمي مرڪز وسڪانسن يونيورسٽي سان ملائي 1971ع ۾ ”وسڪانسن اسٽيٽ يونيورسٽيز سسٽم“ تشڪيل ڏنو ويو جنهن جي ڪري مئڊسن واري شهر ۾ قائم وسڪانسن يونيورسٽي ”يونيورسٽي آف وسڪانسن سسٽم“ جي فلئگشپ ڪئمپس جو درجو ماڻيو.
وسڪانسن يونيورسٽي مئڊسن ڪئمپس ٻاويهن اسڪولن تي مشتمل آهي جن ۾ انجنيئرنگ، هيلٿ سائنسز، ائگريڪلچر ائنڊ لائيف سائنسز، ويٽرنري مئڊيسنز، هيومن اڪالاجي، بزنس اسٽڊيز، نرسنگ، فارميسي، پبلڪ افيئرس، ماس ڪميونيڪيشن، اڪنامڪس، ايجوڪيشن، لٽريچر، لئنگوسٽڪس، جيوگرافي ۽ پيور سائنسز، سوشل سائنسز، ائگريڪلچرل سائنس ائنڊ ٽيڪنالاجي سميت دنيا جي ٻين سڀني جديد سبجيڪٽن ۾ گريجوئيشن، ماسٽرس ۽ ڊاڪٽوريٽ لاءِ پڙهائي ۽ تحقيق ڪرائي وڃي ٿي.
هتي هيءَ ڳالهه پڻ قابل ذڪر آهي ته زرعي تعليم ۽ تحقيق جي حوالي سان هن يونيورسٽي جو ڪاليج آف ائگريڪلچر ائنڊ لائف سائنسز وڏي اهميت ۽ افاديت رکي ٿو، جنهنجي ڪري زرعي تعليم ۽ تربيت ۾ دلچسپي وٺندڙ شاگرد توڙي زرعي آبادگار اعليٰ تعليم ۽ لاڳاپيل ننڍن وڏن ڪورسن لاءِ هن يونيورسٽي کي ترجيح ڏيندا آهن.
ڪيو ايس ورلڊ يونيورسٽيز رئنڪنگ جي 2014ع واري سروي مطابق هيءَ يونيورسٽي دنيا جي 100 معياري يونيورسٽين ۾ اٺٽيهين نمبر تي آهي.
وسڪانسن يونيورسٽي ۾ پڙهائي لکائي ۽ تحقيقي سرگرمين سان گڏ شاگردن جي تفريحي، صحت ۽ ذهني اوسر وارين سرگرمين تي پڻ خاصو ڌيان ڏنو وڃي ٿو. هن يونيورسٽيءَ جا اسٽوڊنٽس يونين، ميموريل يونين، مختلف تدريسي حال جهڙوڪ بئسڪام هال، ميوزڪ هال، وئن هائيز هال، گرينگر هال، ڊيجوبي هال، باٽنيڪل گارڊنس، ميوزم آف جيولاجي، ميوزم آف آرٽ، اِفيجِيز مائونڊ، آن ڪئمپس ڊيري پلانٽ، ريزيڊنشل هال، يونيورسٽي هاسپيٽس، ايٿيلٽڪ، فوٽ بال، باسڪٽ بال، آئيس هاڪي، وومين باسڪٽ بال ڪلبس، ڪئمپس ريڊيو ۽ ٽي وي سروس، ڪئمپس نيوز پيپرس، چاليهن لائبيرين تي مشتمل وسيع لائبريري سسٽم کان علاوه پرفارمنگ آرٽ، انٽرٽينمنٽ ۽ ڊانس ڪلب هن يونيورسٽي کي شاگردن لاءِ تمام گھڻي پسنديده جڳهه بڻائين ٿا جيڪا پڙهائي ۽ تحقيقي سرگرمين جي بهترين سهوليتن سان گڏ شاگردن لاءِ هڪ متحرڪ ۽ مزيدار زندگي گذارڻ جا موقعا به فراهم ڪندي رهي ٿي.
وسڪانسن يونيورسٽي سان گڏ وسڪانسن رياست ۽ يونيورسٽي واري شهر مئڊسن جو جائزو پڻ گهربل ۽ دلچسپ معلومات مهيا ڪندو، جيڪو هيٺين طرح آهي.
آمريڪا جي وسڪانسن رياست هن ملڪ ۾ هڪ منفرد حيثيت رکي ٿي. هن رياست کي ”آميرڪن ڊيريلينڊ“ (American Dairyland) پڻ سڏيو ويندو آهي ڇو ته هي رياست کير ۽ ان مان تيار ٿيندڙ ٻين شين جو مرڪز آهي. سياحت واري حوالي سان پڻ هي رياست مرڪزي حيثيت رکي ٿي. هر سال سموري دنيا کان ايندڙ سياح هتي موجود تفريحي ۽ تاريخي جاين کي گھمي نه رڳو پاڻ محضوض ٿيندا رهن ٿا پر هتان جي معاشي ترقي ۾ پڻ ڳچ ناڻو ڳنڍيندا رهن ٿا. وسڪانسن رياست ايراضي جي حوالي سان آمريڪا جي 23 نمبر وسيع ۽ آبادي جي لحاظ کان 20 نمبر ڳتيل رياست آهي. آمريڪا جي وچ اتر واري طرف واقع هن رياست جو سرحدون آمريڪا جي ٻين ناميارين رياستن جهڙوڪ مينيسوٽا، ايلينياس، آئِوا ۽ مچيڪگن وغيره سان ملن ٿيون.
اٽڪل اڍائي لک آبادي تي مشتمل شهر مئڊسن نه رڳو وسڪانسن يونيورسٽي جو جنم ڀومي آهي پر هي شهر وسڪانسن رياست جو ٻيو نمبر وڏي شهر هجڻ سان گڏ هن جي گادي جو هنڌ پڻ آهي. وسڪانسن جو سڀ کان وڏو شهر ملوائڪي آهي. بهرحال دنيا جي هن حصي ۾ وسڪانسن يونيورسٽي جي حسناڪين کان علاوه ٻيون ڪهڙيون نعمتون، خصوصيتون ۽ خوبصورتيون موجود آهن انهن جو وڌيڪ ادراڪ ته اتي پهچڻ سان ضرور ٿيندو پر دنيا جي ڪنهن به ملڪ ۽ ان جي اعليٰ درسگاهه ۾ پهچڻ لاءِ محنت، همٿ ۽ حوصلي وارو دڳ اپنائڻو پوندو.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 21 مئي 2014ع)