ليهاءِ يونيورسٽي
ليهاءِ يونيورسٽي
هڪ حسين واديءَ جي شاندار درسگاهه
[/b]
آمريڪا جي هڪ خوبصورت ماٿري ”ليهاءِ وَيلِي“ ۾ واقع ليهاءِ يونيورسٽيءَ کي ڏسڻ جو اتفاق به مون لاءِ ڪنهن وڏي خوشيءَ کان گهٽ نه هئو. مون کي آمريڪا ۾ آئي چار ڏينهن ٿي چڪا هئا پر اڃا تائين هتان جي ڪنهن يونيورسٽي جي درشن ڪرڻ واري خواهش پوري نه ٿي سگهي هئي. بهرحال ٽڪيساس رياست جي نامياري شهر هيوسٽن ۾ منعقد سنڌي ايسوسيئيشن آف نارٿ آمريڪا (سانا) جي ڪنوينشن جي پڄاڻي کان پوءِ جڏهن اسان ٽي دوست سنڌي ادبي سنگت سنڌ جو سيڪريٽري ڊاڪٽر مشتاق ڦل، حيدرآباد ڊويزن جي سيڪنڊري ايجوڪيشن وارو ڊائريڪٽر سيد رسول بخش شاهه ۽ مان هيوسٽن مان هوائي جهاز رستي اڍائي ٽي ڪلاڪ سفر ڪري نيوجرسي رياست جي شهر ايڊيسن ۾ واقع پنهنجي لاڙڪاڻي واري دوست انجنيئر علي حسن ڀٽو وٽ پهتاسين ته اسان جي گهمڻ ڦرڻ جو هڪ نهايت ئي دلپذير پروگرام جڙيو جنهن ۾سرِفهرست ”ليهاءِ يونيورسٽي بيٿلحم“ جو دورو هئو، جيڪو اسان سڀني انجنيئر علي حسن ڀٽو جي اڳواڻي ۾ گڏجي ڪيوسين.
اسان کي پنهنجي ڪار تي سوار ڪري نيوجرسي جي ”ايڊيسن ٽائون“ کان اٽڪل هڪ سئو ڪلوميٽر جو سفر طئي ڪري بيٿلحم شهر ۾ واقع ليهاءِ يونيورسٽي جي اڱڻ تي آڻيندڙ انجنيئر علي حسن ڀٽو سانا جو خزانچي ۽ سنڌ جي تعليم يافته طبقي خاص طور تي ٽيڪنيڪل ايجوڪيشن، فني مهارتن ۽ هنرمنديءَ جي زيور سان آراسته سنڌي نوجوانن جي روشن مستقبل لاءِ شروع ڪيل سانا جي ئي هڪ شاندار پراجيڪٽ ”سنڌ اِسڪِلس ڊيولپمنٽ پروگرام“ (Sindh Skills Development Program) جنهن کي مختصر طرح ”ايس ايس ڊي پي“ (SSDP) سڏين ٿا، جو سرواڻ پڻ آهي. لاڙڪاڻي ضلعي جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ”ڪوٽ ڀٽو“ سان تعلق رکندڙ انجنيئر علي حسن ڀٽو جي جدوجهد جي اتساهيندڙ ڪهاڻي ۽ ”ايس ايس ڊي پي“ جو تفصيلي ذڪر به هيٺ هن مضمون ۾ ڪبو پر پهريان ڳالهه ڪيون ٿا ليهاءِ يونيورسٽي جي.
ليهاءِ يونيورسٽي آمريڪا جي نامياري ريسرچ يونيورسٽي آهي جيڪا هتان جي پينسلوينيا رياست جي هڪ ننڍڙي پر خوبصورت شهر ”بيٿلحم“ ۾ واقع آهي. بيٿلحم شهر ”ليهاءِ ماٿري“ (Lehigh Valley) ۾ واقع آهي جنهن جي نسبت سان هي درسگاهه ”ليهاءِ يونيورسٽي“ جي نالي سان ڏيهان ڏيهه سڃاتي وڃي ٿي. هيءَ يونيورسٽي نيويارڪ کان اٽڪل ڏيڍ سئو ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي واقع آهي. پينسلوينيا رياست جو خوبصورت ۽ وڏو شهر فيلڊيلفيا ليهاءِ يونيورسٽي کان اٽڪل 112 ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي آهي.
ليهاءِ يونيورسٽي 1865ع ۾ قائم ڪئي وئي هئي. پنهنجي قيام کان وٺي اڄ تائين هن يونيورسٽي آمريڪا سميت دنيا جي ڪيترن ئي نوجوانن کي جديد علم ۽ شعور جي زيور سان آراستا ڪيو آهي. هن يونيورسٽي جي کوڙ سارن استادن، شاگردن ۽ محققن مختلف وقتن تي پنهنجي بهترين تعليمي ۽ تحقيقي ڪارڪردگيءَ جي عيوض دنيا جا اعليٰ انعام جهڙوڪ نوبيل پرائيز، پلزر پرائيز ۽ فلبرائيٽ فيلوشپ ايوارڊ حاصل ڪرڻ سان گڏ دنيا جي ناميارن ادارن جهڙوڪ نيشنل اڪيڊمي آف سائنس ۽ آمريڪن اڪيڊمي آف آرٽ ۽ سائنس ۾ ميمبرشپ جو اعزازَ به حاصل ڪيا آهن.
ليهاءِ يونيورسٽي جي اهميت جو اندازو هن ڳالهه مان به لڳائي سگهجي ٿو ته هن يونيورسٽي جا ڪيترا ئي اڳوڻا شاگرد مختلف شعبن ۾ خاص مقام تي پهچي دنيا جا اهم شخص بڻجي ويا آهن. يونيورسٽي جي اهڙن اڳوڻن شاگردن ۾ ٿائيلينڊ جو اڳوڻو ڊپٽي پرائيم منسٽر پونگپل ايڊائيريڪسرن، سعودي عرب جو اڳوڻو پيٽروليم ۽ مِنرل ريسورسز جو وزير علي الناعمي، يونائٽيڊ اسٽيٽس جي ڪانگريس جا اڳوڻا ميمبر وليم ڊئوڊ بلئڪسلي ايني، ڪارريل بينسن، انڊيا ۾ يونائيٽيڊ اسٽيٽس جو اڳوڻو سفير رچرڊ راهول شرما، آمريڪا جي ڪنيڪٽيڪٽ رياست جو اڳوڻو گورنر رابرٽ هرلي، نيو جرسي رياست جواڳوڻو سينيٽر رابرٽ مارٽن، يونائيٽيڊ اسٽيٽس جو عمان ۾ اڳوڻو سفير رچرڊ شميرر سميت سائنس، ٽيڪنالاجي، بزنس ۽ ميڊيڪل سائنس جي شعبن جون ڪي ئي نامياريون شخصيتون هن يونيورسٽي ۾ شاگرديءَ جو اعزاز حاصل ڪري چڪيون آهن.
ليهاءِ يونيورسٽي جيڪا اڄڪلهه خانگي شعبي جي ناليواري ريسرچ يونيورسٽي ليکي وڃي ٿي تنهن جو بانيڪار هڪ اهڙو شخص آهي جنهن پنهنجي ڪيرئير جي شروعات هڪ ڊکڻ جي حيثيت سان ڪئي هئي. شروعات ۾ هو نيويارڪ شهر ۽ پينسلوينيا جي ”اسپرنگوائيل“ شهر ۾ ڊکاڻڪي دوڪان تي ڪم ڪندو هو پر سخت محنت ۽ جانفشاني کان ڪم وٺندي هو پينسلوينيا اسٽيٽ جو وڏو تاجر، سياسي، سماجي اڳواڻ ۽ ريل روڊ ڪنسٽرڪشن ڪمپنيءَ جو مالڪ بڻجي ويو هو. هن پنهنجي انهي سموري حاصلات ۽ ملڪيت جي ڪجهه حصي کي قومي ڪارج لاءِ خرچ ڪرڻ جي خيال سان 1965ع ۾ ليهاءِ ويلي جي شهر بيٿلحم ۾ ليهاءِ يونيورسٽي قائم ڪئي. ليهاءِ يونيورسٽي جي انهي عظيم بانيءَ جو نالو ”اسا پئڪر“ (Asa Packer) آهي.
ليهاءِ يونيورسٽي اڄڪلهه ٽن ڪئمپسن تي مشتمل آهي، جيڪي ساوڪ سان سينگاريل ۽ لينڊ اسڪيپ تي جڙيل فنِ تعمير جو اعليٰ نمونو بڻيل آهن. ليهاءِ يونيورسٽيءَ جي انهن ٽن ڪئمپسن جا نالا هن طرح آهن: اسا پئڪر ڪئمپس، مائونٽين ٽاپ ڪئمپس ۽ ميوري گُڊمين ڪئمپس.
ليهاءِ يونيورسٽي ۾ چار ڪاليج آهن جيڪي هن يونيورسٽي جي فئڪلٽين جي حيثيت رکن ٿا. جهڙوڪ؛ پِي سِي روزن ڪاليج آف انجنيئرنگ ائنڊ اپلائيڊ سائنس، ڪاليج آف آرٽس ائنڊ سائنس، دِي ڪاليج آف بزنس ائنڊ ايڪنامڪس ۽ ڪاليج آف ايجوڪيشن.
ليهاءِ يونيورسٽيءَ ۾ جيڪي خاص تدريسي ۽ تحقيقي شعبا آهن انهن ۾ بايولاجيڪل سائنسز، ڪيميڪل ائنڊ بايوماليڪيولر انجنيئرنگ، سِوِل ائنڊ انوائرنمنٽل انجنيئرنگ، اڪائونٽنگ، آرٽ آرڪيٽيڪچر ائنڊ ڊزائين، اليڪٽيڪل ائنڊ ڪمپيوٽر سائنس، انڊسٽريل ائنڊ سسٽمس انجنيئرنگ، انسٽرڪشنل ٽيڪنالاجي، مٽيريل سائنس ائنڊ انجنيئرنگ، ارٿ ائنڊ انوائرنمنٽل سائنسز، ڪائونسلنگ سائيڪالاجي، ايڪنامڪس، انگلش، جرنلزم ائنڊ ڪميونيڪيشن، انٽرنيشنل رليشنس، ڪيميسٽري، فئنانس، مئنيجمنٽ، مارڪيٽنگ، هسٽري، فلاسافي، ميوزڪ، ماڊرن لئنگوجز ائنڊ لٽريچرس، فزڪس، پوليٽيڪل سائنس، ٿيٽر، ٽيچر ايجوڪيشن، اسپيشل ايجوڪيشن، اسڪول سائڪالاجي ۽ سوشالاجي ائنڊ ائنٿرپالاجي وغيره شامل آهن. مٿين تدريسي ۽ تحقيقي شعبن ۾ ڪامياب شاگردن کي بيچلرس، ماسٽرس ۽ پي ايڇ ڊيءَ جي ڊگرين ۽ اعزازن سان نوازيو ويندو آهي.
ليهاءِ يونيورسٽي ۾ پڙهائي جي اعليٰ انتظامن کان علاوه شاگردن جي تفريح، ذهني ۽ جسماني نشونما وارين سرگرمين جو پڻ بهترين بندوبست ٿيل آهي. ائٿليٽڪس ۽ ٻين راندين وارين سرگرمين ۾ هن يونيورسٽيءَ جون ٽيمون وڏي نيڪنامي رکن ٿيون. يونيورسٽي جي ائٿليٽڪس واري ٽيم ”دِي مائونٽين هاڪس“ جي نالي سان سڏجي ٿي. هي يونيورسٽي آمريڪن اسپورٽس واري نامياري تنظيم ”پيٽرياٽ ليگ“ جي ميمبر پڻ آهي. هن يونيورسٽي جا شاگرد”نيشنل فوٽ بال ليگ“، ”ميجر ليگ بيس بال“، ”ميجر ليگ ساسر“ ۽ ”نيشنل باسڪيٽ بال ايسوسيئيشن“ ۾ پروفيشنل ڪيريئر رانديگرن جي حيثيت سان شامل ٿيندا رهيا آهن ۽ اولمپڪ راندين ۾ پڻ پنهنجي ملڪ لاءِ گولڊ ميڊلس ماڻيندا رهيا آهن.
انهيءَ کان علاوه ليهاءِ يونيورسٽي جون لائبريريون، لئباريٽريون ريسرچ سينٽر، پبشلنگ پريس، اپسورٽس گرائونڊس، ميوزمس ۽ جيمناسٽڪس جا اسپاٽ هن يونيورسٽي کي هڪ اهم حيثيت بخشين ٿا. هن يونيورسٽي ۾ شاگردن جي رهائش لاءِ اٽڪل 14 آرمده هاسٽلون پڻ موجود آهن جتي ٻاهر کان ايندڙ شاگرد ۽ شاگردياڻيون رهن ٿيون.
ليهاءِ يونيورسٽي جي انهي احوال کان پوءِ ٿورو ذڪر ”ايس ايس ڊي پي“ يعني ”سنڌ اسڪل ڊيولپمنٽ پروگرام“ جو ڪريون ٿا، ممڪن آهي ته ليهاءِ يونيورسٽي سميت دنيا جي ڪنهن به تعليمي اداري يا سنڌ جي درسگاهن مان اعليٰ تعليم حاصل ڪيل ڪو سنڌي نوجوان ان مان به مستفيض ٿي سگهي.
”ايس ايس ڊي پي“ نالي وارو هي پروگرام سانا پاران 2013ع ۾ شروع ڪيو ويو آهي. هن پروگرام تحت تعليمي ادارن مان تازو ئي گريجوئيشن ڪندڙ سنڌي نوجوانن کي ايس ڊي پي جي ماهرن جي ٽيم آن لائين سهوليت ذريعي پنهنجي ملڪ سميت دنيا جي جاب مارڪيٽ ۾ متعارف ڪرائڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. ان حوالي سان نوجوانن کي انٽرنيشنل جاب مارڪيٽ جي رجحانن بابت آگاهه به ڪيو ويندو آهي ته کين انٽرويو لاءِ پڻ تياري ڪرائي کين لاڳاپيل شعبي ۾ متعارف به ڪرايو ويندو آهي ۽ ڪاميابي ماڻيندڙ نوجوان کي ٻاهرين ملڪن ۾ سيٽ ٿيڻ ۾ پڻ مدد ڪئي ويندي آهي. هن پروگرام جي مدد سان اڄ تائين ڪيترا ئي سنڌي نوجوان مڊل ايسٽ جي ملڪن توڙي يورپ، آمريڪا، ڪئناڊا ۽ آسٽريليا ۾ روزگار سان لڳي چڪا آهن.
ايس ڊي پي جي آفيس آمريڪا کان علاوه هتي حيدرآباد ۾ پڻ قائم ڪئي وئي آهي جيڪا گريجوئيٽ نوجوانن جي رهنمائي ڪندي رهي ٿي. هن پروگرام جو سرواڻ آمريڪا م رهائش پذير انجنيئر علي حسن ڀٽو آهي. علي حسن ڀٽو جيڪو لاڙڪاڻي جي هڪ محنتڪش گهراڻي سان تعلق رکي ٿو، تنهن پرائمري تعليم لاڙڪاڻي جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ”ڪوٽ ڀٽو“ مان ۽ سيڪنڊري تعليم ”بنگل ديري“ جي هاءِ اسڪول مان حاصل ڪئي. انٽرميڊيئيٽ ٽنڊوڄام جي ڪاليج مان پاس ڪري مهراڻ يونيورسٽي مان اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ گريجوئيشن حاصل ڪئي. تنهن کان پوءِ سنڌ ۽ پنجاب جي مختلف شهرن ۾ نوڪريون ڪندو وڃي سعودي عرب پهتو. اتي پڻ هن اليڪٽريڪل انجنيئر جي نوڪري حاصل ڪئي. سعودي عرب ۾ پڻ هن سنڌي نوجوانن کي نوڪري سان لڳائڻ لاءِ سندن ڪائونسلنگ ڪئي ۽ اتي ”سنڌي ايسوسيئيشن آف گلف ريجن“ (ساگر) جي نالي سان هڪ ڪيريئر ڪائونسلگ جي تنطيم ٺاهي ڪيترن ئي پڙهيل لکيل ۽ ٽيڪنيڪل ايجوڪيشن ۾ گريجوئيشن ڪيل سنڌي نوجوانن کي مختلف ملڪن ۾ جاب حاصل ڪرڻ ۾ مدد ڪئي. اڄڪلهه هو آمريڪا ۾ مستقل رهائش پذير آهي ۽ اتان جي هڪ اليڪٽريڪل ڪمپني ”پي پي ايل“ ۾ چيف انجنئير هجڻ سان گڏ سنڌي نوجوانن جي ڪيريئر بلڊنگ لاءِ ”ايس ايس ڊي پي“ ۾ رضاڪارانه طور تي خدمتون به سرِ انجام ڏئي رهيو آهي. بهرحال قومي جذبي سان سرشار اهي تنظيمنون ۽ ڪردار ته پنهنجو فرض نڀائيندا اچن ٿا پر نوجوانن وٽ ڪاميابي ماڻڻ لاءِ بهترين اعليٰ تعليم، ايمانداري ۽ محنت جي جذبي جو هجڻ به تمام ضروري آهي.
ليهاءِ يونيورسٽي ۾ دلچسپي رکندڙ دوستن لاءِ هڪ اطلاع هي به آهي ته هيءَ يونيورسٽي آمريڪا واري بيٿلحم شهر ۾ واقع آهي. ڇو ته ”بيٿلحم“ جي نالي سان دنيا ۾ ٽي شهر موجود آهن، هڪ فلسطين ۾ جنهن کي ”بيتلحم“ سڏين ٿا، ساڳي نالو وارو شهر سائوٿ آفريڪا جي فري اسٽيٽ صوبي ۾ به واقع آهي جنهن کي به ”بيٿلحم“ ئي سڏيو وڃي ٿو. ٽيون ”بيٿلحم“ شهر ليهاءِ يونيورسٽي وارو آهي جيڪو آمريڪا جي رياست پينسلوينيا جي ليهاءِ ۽ نارٿمپٽن ڪائونٽيز ۾ واقع آهي. ليهاءِ يونيورسٽي هن شهر جي خاص سڃاڻپ بڻيل آهي.
[b] (ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 7 آڪٽوبر 2015ع)[/b]