خدا- اول ۽ آخر! : ايڊ منڊ ڪارل ڪورنفيلڊ (محقق ڪيميا)
منهنجو اهو پختو عقيدو آهي ته: خدا موجود آهي، ان ئي ڪائنات کي پيدا ڪيو آهي ۽ اهوئي ان جو رب ۽ پالڻهار آهي.
پر آئون ان جي وڌيڪ وضاحت ڪرڻ ٿو گهران. لفظ: ”خدا“ مختلف ٻولين ۾ جتي استعمال ٿيو آهي، اربين کربين انسانن جي لاءِ مختلف معنائون رکي ٿو. جڏهن اسين، اهو لفظ: (خدا) ڳالهائيندا آهيون ته اسان جو مطلب ڇا هوندو آهي؟
• هڪ همه گير تخليقي ذهن ۽ هم آهنگ فطري اصول،
• عبراني مذهب جو شخصي خدا- جيڪو خالق به هيو ۽ پنهنجن بندن جو رهنما به، يا
• اسين ان کي ذاتي تصور ڪندا آهيون، جنهن پنهنجي ذريعي ڪائنات کي ظاهر ڪيو، جنهن حضرت عيسيٰ عليهه السلام کي مبعوث ڪيو ۽ کيس هڪ گمراهه انساني نسل کي نجات ڏياريندڙ به قرار ڏنو.
دنيا جا ٻيا مذهب، خدا جون جيڪي تعريفون ڪندا آهن، انهن جو سلسلو اڻ کٽ آهي. ان ڪري ان سوال جا جواب گونان گون هجڻ ئي گهرجن. حقيقت ۾ انهن سوالن جو تعداد ايترو ته گهڻو آهي جو انهن جو پوري طرح احاطو ڪري نه ٿو سگهجي. تنهن ڪري اسين في الحال مٿي آندل ٽن تعريفن تي غور ڪنداسون.
اسان اهاڳالهه ڄاڻئون ٿا ته دنيا ۾ اهڙا ماڻهو به آهن جيڪي صرف پهرين تعريف جا قائل آهن ۽ خدا کي محض هڪ تخيقلي ذهن سمجهن ٿا. ڪجهه ٻيا ماڻهو ٻنهي تعريفن کي مڃين ٿا. عيسائي، تصورات جا قائل آهن. انهن جو نظريو هڪ دهريي جي نظرئي کان بلڪل متضاد آهي، جيڪو انهن منجهان ڪنهن به تعريف کي قبول نه ٿو ڪري.
هڪ عيسائيءَ جي حيثيت سان، مان ٽئين تعريف جو قائل آهيان. مان ان خدا تي اعتقاد رکان ٿو، جنهن جو ذڪر، ”انجيل نور“ ۽ ”انجيل عتيق“ ٻنهي ۾ آيو آهي. انهن ٻنهي انجيلن ۾ ان کي خالق ۽ رب چيو ويو آهي. انهن جي عبارتن جي گهڻي حصي ۾ ٻڌايو ويو آهي: ته خدا پنهنجن بندن کان اهو مطالبو ٿو ڪري ته هو ان عظيم ذات سان قريبي تعلق قائم ڪن. ان ڏس ۾ اها ڳالهه دلچسپ ۽ قابل ذڪر آهي ته انجيل ۾ ڪٿي به ان ڳالهه جي ڪوشش ناهي ڪئي وئي ته خدا جي وجود جو ڪو ثبوت فراهم ڪيو وڃي. ان جي عبارت ان سادي بيان سان شروع ٿئي ٿي: ”شروع ۾ خدا“... هڪ سائنسدان يا ڪنهن ٻئي شخص جي اها هڪ ناجائز جرئت هوندي، جيڪڏهن هو انسانن جي جوڙيل منطقي قانونن سان خدا جو وجود يا عدم وجود ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪري. آئون مختصر بيان ڪندس ته ڪهڙيءَ طرح ”نامياتي ڪيميا“ منهنجي خدا پرستيءَ جي عقيدي کي متاثر ڪيو ۽ ان کي سگهه بخشي.
هن ڪائنات جي تخليق جي متعلق صرف ٻه نظريا ممڪن آهن: ”يا ته ان کي فطرت ۾ اوجهل هڪ اعليٰ تخليقي ذهن جي ڪرشمه سازي مڃيو وڃي، ته اهو سڀ ڪجهه ڇڙو حادثي يا اتفاق جو نتيجو آهي“- هڪ اهڙي شخص جي لاءِ، جنهن حيرت انگيز پيچيدگين جي باوجود، وڌندڙ ڪيميا ۾ تنظيم جو مشاهدو ڪيو، خاص ڪري ساهه وارين شين ۾ حادثي يا محض اتفاق جو نظريو قبول ڪرڻ، ڪنهن به طرح ممڪن ڪونهي. ڪو شخص، ماليڪيول (اَڻي) جي جوڙجڪ جو جيترو سائنسي مطالعو ڪندو ۽ ان جي ردعمل تي غور ڪندو، اوتري ئي وڌيڪ هو ان شيءِ جي ضرورت محسوس ڪندو ته ڪنهن اعليٰ منصوبه ساز ۽ عظيم خلقڻهار جي وجود تي ايمان آڻي.
جڏهن آئون تجربي جي انتهائي پيچيده مشغلن ۾ گهڙي، بي انتها ننڍن ننڍن ذرن جو مشاهدو ۽ مطالعو ڪرڻ ۾ مگن هوندو آهيان ته اڪثر خدا جي اٿاهه حڪمت ۽ دانائيءَ تي حيران ٿي رهجي ويندو آهيان. ڪنهن حيواني عضوياتي نظام ۾ اهڙا پيچيده، وڌندڙ ۽ ڪيميائي عمل ٿيندا رهندا آهن جو، ڪوئي انسان انهن کي پوريءَ طرح سمجهي نه ٿو سگهي ۽ اهو به ڪو عجب جوڳو ڪونهي جو ڪڏهن ڪڏهن بيماريون انهن ۾ مداخلت ڪنديون آهن. ماڻهو، اهوئي ڏسي حيران رهجي ويندو آهي ته ايترو پيچيده نظام ڪهڙيءَ طرح ٿو باقاعده ڪم ڪري. انهن سمورين ڳالهين جي اهائي گهرج آهي ته هڪ منصوبه ساز ۽ هڪ بي انتها ذهين پالڻهار جي وجود کي تسليم ڪجي. مان پنهنجي پنهنجي ڪم ۾ جيئن جيئن اڳتي وڌندو ويندو آهيان، خدا جي ذات تي منهنجو عقيدو پختو ٿيندو ويندو آهي. منڪر مشرڪن جي روش، ڀلي پوءِ اهي دنيا جي ڪهڙي به ڪنڊ ۾ هجن، منهنجي لاءِ ڏينهون ڏينهن ڳوڙهي ڳجهارت بڻبي پئي وڃي. انسان جي جوڙيل ڪا معمولي مشين، ڪنهن نه ڪنهن جوڙيندڙ جي محتاج هوندي آهي. پوءِ هيءَ لکين ڀيرا وڌيڪ پيچيده مشين، خودبخود ڪيئن ٿي جڙي ۽ ارتقاءَ ڪري سگهي؟ گهٽ ۾ گهٽ مونکي ته اها ڳالهه سمجهه ۾ نه ٿي اچي.
کوڙ سائنسدان، شايد ان ڳالهه جا قائل هوندا ته فطرت ۾ تخليقي ذهانت جي هجڻ جو وڏو امڪان آهي. ان جي باوجود ان اعتراف ۽ عيسائين جي خدا تي ايمان ۾ جيڪو وڏو خال آهي، ان کي تمام ٿورا ماڻهو ٿا ڀري سگهن. راقم جو اهو عقيدو آهي ته ان وڏي خال کي سائنس جي اصولن تي ڀري نه ٿو سگهجي، جيڪي خدا کي اول ۽ آخر جي حيثيت سان مڃين ئي نه ٿا. راقم خدا کي نجات ڏيندڙ جي حيثيت سان به پيش ڪندو آهي. رابرٽ گرائٽ جي باوقار حمد جي لفظن ۾ اهو عقيدو ان جي جلوه نمائي هڪ ”خلقڻهار“، ”محافظ“ ۽ ”نجات دهنده“ جي حيثيت سان ڪري ٿو. خدا تي عيسائين جو ايمان- جيڪو خالق به آهي ۽ نجات ڏيندڙ به، نه ڪي غير متعلق آهي نه ڪي سادگيءَ تي ٻڌل آهي، بلڪه وسيع تر معنائن ۾شايد مافوق الفطرت آهي. انساني منطق جي قيدن ۽ حدف کان بلند ۽ ماوراء! ان ڏس ۾ عقيدي کي، عقل تي بالادستي هجڻ گهرجي. ڇو جو جيڪو خدا جي حضور ۾ ايندو آهي، ان کي پهريان ان جي وجود کي تسليم ڪرڻ گهرجي ۽ ان جو عقيدو هئڻ گهرجي ته انهن ماڻهن کي پنهنجن انعامن سان به نوازي ٿو، جيڪي ان جي ڪاوش سان جستجو ڪندا آهن.
****