عالمانه شاهديون ۽ چند قولَ : مرلن گرانٽ سمٿ (ماهر رياضيات ۽ فلڪيات)
مثال طور:
”سر جميز جينز“ چوي ٿو:
”اسان جي ڪائنات هڪ وڏي مشين جي مقابلي ۾ هڪ عظيم خيال سان وڌيڪ مشابهه آهي. مان اها ڳالهه هڪ سائنسي حقيقت وانگر نه، بلڪه گمان جي طور تي چوان ٿو ته، هيءَ ڪائنات ڪنهن وڏي آفاقي ذهن جي پيداوار آهي، جيڪو اسان جي سمورن ذهنن سان مطابقت رکي ٿو ۽ سائنس جا تصورات به هاڻي ان پاسي ڏانهن وڌندي نظر اچن ٿا.“
ڪانٽ لکي ٿو:
”ٻه شيون اهڙيون آهن، جن تي آئون جيترو دير تائين ۽ جيتري وڌيڪ خلوص سان غور ڪندو آهيان، اوترو وڌيڪ مون تي انهن جي هيئت ۽ تحسين جو جذبو طاري ٿيندو آهي. هڪ تارن ڀريو آسمان عالم ظاهر آهي، ٻيو اخلاقي اصول، عالم باطن آهن.“
”ڊاڪٽر اليڪيسس ڪيرل ڪي“ جنهن نوبل پرائيز حاصل ڪيو آهي، لکي ٿو:
”اسان جي مادي دنيا، پنهنجي عظيم وسعتن جي باوجود به انسان جي لاءِ ڏاڍي سوڙهي آهي، انسان جي معاشي ۽ معاشرتي ماحول وانگر هي دنيا به کيس راس ناهي. رياضياتي اصولن جي مدد سان ان جو ذهن، برقيات ۽ ستارن جي ماهيت سمجهي وٺندو آهي. ان کي زمين، جبلن، دريائن ۽ سمنڊن جي مناسبت سان ٺاهيو ويو آهي، پر دراصل ان جو تعلق هڪ ٻي دنيا سان آهي، جيڪا جيتوڻيڪ ان جي باطن ۾ بند آهي، پر زمان ۽ مڪان کان ماورا آهي.“
جارج رومينس، جيڪو حياتيات جو وڏو ماهر آهي. لکي ٿو ته:
”جانورن جي دنيا ۾ هر قسم جو ردعمل پنهنجي ماحول ۾، پنهنجي زندگيءَ جي نوعيت جي لحاظ کان مختلف ٿيندو آهي. هن هڪ اهڙي مرد ۽ عورت جي ڪردار جي نوعيت جو مطالعو ڪيو، جن خود کي حضرت عيسيٰ عليه السلام جي نذر ڪري ڇڏيو هيو ۽ اهو نتيجو ڪڍيائين ته ٻنهي جي زندگي مختلف قسمن جي هئي، جنهن ڪري هو جوشيلو عيسائي ٿي ويو. کيس اهو يقين ٿي ويو ته صرف خدا ئي انسان جي زندگيءَ ۾ اهڙا معجزا ڏيکاري سگهي ٿو“
۽ ”وليم جيمس“ وانگر ان عظيم آمريڪي فيلسوف ۽ ماهر نفسيات ان مسئلي کي هيئن بيان ڪيو آهي:
”اسين ۽ خدا، ٻئي هڪٻئي جا ڪم ڪندا آهيون ۽ ان ۾ اسان کي اسان جو بلند ترين مقصد حاصل ٿيندو آهي.“
اها هڪ عام ڳالهه آهي ته سبب سان گڏ هڪ نتيجو ضرور ٿيندو آهي. سائنسدان، مسلسل سببن ۾ لڳا پيا آهن ۽ انهن سببن جي پويان ئي علت اوليٰ آهي. ڪن حالتن ۾ سبب آساني سان معلوم ٿي ويندا آهن، پر ڪڏهن ڪڏهن ظاهري سببن جي تهه ۾ جيڪي حقيقي سبب هوندا آهن. انهن کي متعين ڪرڻ ۾ وڏي جاکوڙ ۽ تحقيق ڪرڻي پوندي آهي. مثال طور: اسين چئي سگهون ٿا ته:
• دوائن جي تحقيقات ۾ هي ٻيو طريقو استعمال ڪيو ويو آهي.
• مدي جي بخار کي تقريباً ختم ڪيو ويو آهي.
• مرضن جي روڪ ٿام جي علاج ۾، انسان وڏي ترقي ڪئي آهي.
• گذريل صديءَ جي چوٿين حصي ۾، سراسري عمر جي حد ۾ به اضافو ٿيو آهي.
• حياتيات جي علم ۾، جانورن ۽ ٻوٽن کي بهتر بنائڻ جي سلسلي ۾ مشاهدا جاري آهن.
• علم ڪيميا ۾ به، نون اصولن ۽ انهن جي استعمال جو طريقو معلوم ٿي وڃڻ جي ڪري، بي مثال ترقي ٿي آهي. ذرڙن جي جزن، پوشيده قوت جي ميدان ۾ غير متوقع قوت حاصل ڪري ورتي آهي.
• علم نجوم جي نئين معلوم سان جن جو محصول، نئين ميڪانيات ۽ ذراتي علم جي بنياد تي ممڪن ٿيو آهي، ڪائنات جي طبيعياتي بلندين، خاص ڪري ان ۾ ٿيندڙ عمل ۽ ردعمل کي ڏسي ڪري اسان جا دماغ چڪرائجي ويا، جيڪي ڪجهه اتي نظر اچي رهيو آهي.
سببن ۽ نتيجن کي هڪ ٻئي کان الڳ نه ٿو ڪري سگهجي. اهي ٻئي معنوي طور تي هڪ وحدت آهن. اسين انسان ۽ اسان جي چوڌاري واري دنيا، سڀ ملي ڪري نتيجن جو هڪ مجموعو آهن ۽ ان مجموعي جي تهه ۾ پڻ ان جي پويان هڪ اڻ ڏٺي ۽ ازلي علت موجود آهي، جنهن کي مان خدا چوندو آهيان.
اهي قانون، ڪنهن اهڙي هستيءَ جوڙيا آهن، جيڪا اسان جي هن ڪائنات کان مٿاهين آهي. منهنجي معمولي سمجهه جي مطابق، هڪ قانونساز جي موجودگيءَ جي شاهدي ڏين ٿا، جنهن کي مان خدا چئي پڪاريندو آهيان.
منهنجي خيال ۾ خدا ڪا ناقابل بيان تغير پذير، وهمي هستي ناهي ۽ نه ئي ان ڳالهه جو امڪان آهي ته هو ڪا اهڙي هستي آهي، جنهن کي اسان جي ڪوڙن وهمن، مختلف وقتن ۽ مختلف جاين تي ڪنهن تحريڪ تحت خود گهڙي ورتو آهي. بلڪه اِهو اهو خدا آهي جنهن جو انجيل ۾ ذڪر آهي، جنهن جو ذڪر نبين سڳورن ۽ پيغمبرن ڪيو آهي، جنهن تي بزرگان دين جو عقيدو آهي ۽ جنهن جو اعتراف، ڪليسا جي سڀني اهم فرقن پڻ ڪيو آهي.
انجيل خدا جو ڪلام آهي، بندن جي لاءِ خدا جو پيغام آهي. ان ۾ اهو بيان ڪيو ويو آهي ته: ”خدا، انسان سان ڪلام ڪري سگهي ٿو.“ ۽ پهرئين وڏي ڳالهه جيڪا انسان سان خدا ڪئي، سا اها هئي ته: ”اسان کي ۽ هن حيرت انگيز ۽ اڻ کٽ ڪائنات کي، جيڪا سندس چوڌاري ڦهليل آهي، خدا پيدا ڪيو آهي.“
ان کان علاوه لکين ماڻهن جي گواهي موجود آهي. انهن ماڻهن ۾ اڻ پڙهيل به ۽ عالم فاضل به آهن. اهي ماڻهو، هر دور ۾ ان ڳالهه جي گواهي ڏيندا رهيا آهن ته انهن روحن ۾، سچ پچ خدا جي موجودگي محسوس ڪئي آهي. ان شاهديءَ کي اسين ڪاڏي ڪريون؟ ڇا ان کي رد ڪري ڇڏيئون؟ نظرانداز ڪري ڇڏيون؟ ”اها خوشي، جيڪا ناقابل بيان ۽ انتهائي عظمت ڀري آهي“ جيڪا لاتعداد انسانن محسوس ڪئي آهي، ڇا اسين ان کي وساري ڇڏيئون؟ شهيدن ۽ مبلغن جو اهو انتهائي جذبو، جنهن جي خاطر انهن خلوت جي زندگي گذاري، مصيبتون برداشت ڪيون، ظلم سٺائون، قتل ٿيا؛ ڇا اسين ان اهميت کي ختم ڪري ڇڏيون؟ مٽائي ڇڏيون؟ ۽ انهن جي سمورن ڪارنامن کي حماقت سمجهون؟
جيستائين منهنجو تعلق آهي، مان ان ڳالهه جو قائل آهيان ته: ”خدا موجود آهي“ ۽ هو انهن ماڻهن کي انعامن سان نوازيندو آهي، جيڪي کيس خلوص سان تلاش ڪندا آهن. سمورن الهامي ڪتابن جا شروعاتي چار لفظ هي آهن:
”شروع الله جي نانءَ سان.“
مان، انهن لفظن کي پنهنجي ذاتي فلسفهء حيات جو بنياد ٿو قرار ڏيان.
****