مٽي، ٻوٽا ۽ چار هزار سال پهريان جي وضاحت : ليٽرجان زمرمان
حضرت عيسيٰ عليه السلام هڪ موقعي تي، پنهنجن حوارين کي هيئن چيو هو ته: ”جيڪو داڻو مٽيءَ ۾ ملي ڪري فنا ٿي ويندو آهي، ان مان نئون فصل پيدا ٿيندو آهي.“ حضرت عيسيٰ عليه السلام ان سادي تمثيل ۾ قدرت جي ڪارخاني جو اهو عجيب و غريب قانون بيان ڪري ڇڏيو ته: ”ٻج جو موت ئي اصل ۾ هڪ نئين ٻوٽي جي زندگيءَ کي جنم ڏئي ٿو.“ ٻج ڳرڻ ۽ ان مان نئين گونچ ڦٽڻ جي لاءِ پاڻي ضروري آهي. ان کانپوءِ گونچ جي واڌ ويجهه جو سامان به ضروري آهي. اهو سامان مٽي ۽ ڀاڻ آهن، جيڪي مختلف ڪيميائي عنصر ۽ اجزا آهن، جن سان نئين گونچ کي غذا ملندي آهي. زندگي، چاهي اها ڪهڙي به نوعيت جي ڇو نه هجي، پنهنجي وجود ۽ بقا جي لاءِ پاڻيءَ جي بهرحال محتاج آهي.
هر مادي جي بناوٽ ڪيميائي عنصرن مان ٿيندي آهي. ٻوٽن جي واڌ ويجهه جي لاءِ جيڪي عناصر ضروري آهن، اهي عام طور تي مٽي ۽ هوا ۾ ڏسجن ٿا، پر سوال ٿو پيدا ٿئي ته آخر اها مٽي ڪيئن وجود ۾ آئي ۽ اها ٻوٽي کي ڪيئن ٿي غذا مهيا ڪري؟
زرخيز مٽي، معدنياتي عنصرن تي مشتمل هوندي آهي، پر انهن عنصرن ۾ نامياتي مادو به موجود هوندو آهي، جيڪو دراصل ٻين ٻوٽن ۽ حيوانن جي مرڻ ۽ ڳري سڙي وڃڻ سان حاصل ٿيندو آهي. اهو نامياتي مادو جڏهن بنهه ڳري سڙي ويندو آهي، نئين نباتاتي ۽حيواني زندگيءَ جي پيدائش ۽ ان جي نشو و نما جو سامان پيدا ڪرڻ جي لاءِ نهايت مفيد هوندو آهي ۽ اهي سمورا عنصر پاڻي ۽ مٽيءَ سان ملي ڪري، هر قسم جي زندگيءَ کي واڌ ڏيڻ جي عمل ۾ مددگار ٿيندا آهن. صرف اها مٽي، جيڪا پراڻن پهاڙن جي پٿرن جي ٽٽڻ سان وجود ۾ ايندي آهي، بنجر هوندي آهي، نه ته هر قسم جي مٽي زرخيز هوندي آهي ۽ ان ۾ زندگي جون سموريون صلاحيتون، بلڪه ايئن چوڻ گهرجي ته خود زندگي مستور هوندي آهي.
هتي سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته آخر اهو عمل ڪڏهن شروع ٿيو ۽ ڪيئن شروع ٿيو؟ جيڪڏهن ٻج ڪڻڪ جو هوندو آهي ته ان مان ڪڻڪ جو ئي سلو ڦٽندو آهي ۽ جيڪڏهن ٻج بيد مشڪ جو هوندو آهي ته ان مان بيدمشڪ جو ئي ڊگهو ۽ ڀريل ڀريل وڻ ڦٽندو آهي. جڏهن ٻج ڇڻي، سڙي، ڳري مٽيءَ ۾ جذب ٿي ويندو آهي ته ان مان به اهوئي شاندار وڻ ڦٽي نڪرندو آهي، جنهن جو اهو ٻج هوندو آهي.
پيوندي ٻج به اصل ٻج وانگر ئي استعمال ٿيندو آهي، پر جيڪڏهن مناسب طريقي سان استعمال ڪيو وڃي ته هڪ ئي پوک ۾ مختلف قسم جو اناج پيدا ڪري سگهجي ٿو، جنهن ۾ ڪنهن جو تيلو ڊگهو ۽ ٿلهو ۽ ڀريل ڀريل ٿي سگهي ٿو ۽ ڪنهن جو وري بنهه سنهو. خالي خالي ۽ قد جو ننڍو. ٻوٽي ڦٽڻ جو عمل ايترو صحيح ۽ تڪيل توريل هوندو آهي ۽ موسم جي لحاظ کان ڦلدائڪ ٿيڻ جي وقت جو اندازو به ٿي سگهي ٿو. ٻوٽا ۽ وڻ توڙي جو هڪٻئي کان گهڻو مختلف هوندا آهن، پر انهن ۾ به ڪجهه ڳالهيون مشترڪ هونديون آهن. مثال طور؛ ضيائي آميزش کي وٺو، جنهن جي ذريعي روشنيءَ جي موجودگيءَ ۾ پاڻي ۽ ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ جو امتزاج ٻوٽن کي خوراڪ مهيا ڪندو آهي.
پاڙن، پنن ۽ گلن جي حالت ۾ هڪجهڙائي ڏسبي آهي. اهڙيءَ طرح مرجهائجي وڃڻ، انهن ڪيفيتن مان سڀ ٻوٽا هڪجهڙائيءَ سان گذرندا آهن.
انهن ٻوٽن جو خلقڻهار ڪير آهي؟ ان سوال جي جواب جي لاءِ مان هڪ اهڙي ڪتاب مان ٽڪرا پيش ڪريان ٿو، جيڪو ٽي هزار سال پهريان مرتب ٿيو ۽ جنهن ۾ چار هزار سال پهريان جيڪو انهن تي بحث ڪيو ويو آهي، انجيل قديم جي باب 28 ۾ الله پاڪ، تخليق ڪائنات جا واقعا هيئن بيان ڪيا آهن:
تون ڪاٿي هئين، جڏهن مون زمين جو بنياد وڌو؟
تون ڏاهو آهين ته ٻڌاءِ!
جڏهن صبح جا ستارا، (فرشتا) گڏجي ڳائيندا هيا ۽ خدا جا سڀ پٽ خوشيءَ مان للڪاريندا هيا،
ڇا توکي خبر آهي ته ڪنهن انهن جي ماپ ورتي؟
ڪهڙي شيءِ تي ان جو بنياد وڌو ويو؟
يا، ڪهڙي شيءِ ان جا پٿر ويهاريا؟
يا، ڪنهن سمنڊن کي دروازن سان بند ڪيو؟
جڏهن اهو ائين ڦٽي نڪتو جيئن رحم مان...
جڏهن مون بادل کي ان جو لباس ۽ گهپ اوندهه کي ان جي اوڍڻ جو ڪپڙو بڻايو.
۽ ان جي لاءِ حد مقرر ڪئي!
۽ سيخون ۽ ڪڙا هنيم.
۽ چيم: هيستائين ته تون اچجان پر ان کان اڳتي نه.
۽ هتي تنهنجون موجون رڪجي وڃن!
۽ ڇا تو فڪر کي ان جو هنڌ ٻڌايو؟
ڇا تو پنهنجي عمر ۾ ڪڏهن صبح تي حڪمراني ڪئي؟
ته جيئن هو زمين جي ڪنارن تي قبضو ڪري؟
۽ شرير ماڻهو ان مان ٻهاريا ويا.
۽ اها ايئن بدلبي آهي، جيئن نهر جي هيٺان چيڪي مٽي!
۽ سڀ شيون ڪپڙي وانگر نمايان ٿي پونديون آهن.
۽ شريرن کان ان جي روشني روڪي ويندي آهي.
۽ بلند بازو ٽوڙيو ويندو آهي.
ڇا، تون سمنڊن جي وهڪري ۾ گهڙيو آهين؟
يا گهرائيءَ جي تري ۾ هليو آهين؟
ڇا، موت جا ڦاٽڪ توتي ظاهر ڪيا ويا آهن؟
يا، تون موت جي پاڇي جي ڦاٽڪن کي ڏسي ورتو آهي؟
ڇا، تون زمين جي موڪر کي سمجهي ورتو آهي؟
جيڪڏهن اهو سڀ تون ڄاڻين ٿو ته ٻڌاءِ!
نور جي ٺڪاڻي جو دڳ ڪٿي آهي؟
رهي اوندهه، ته ان جو امڪان ڪٿي آهي؟
ته جيئن تون ان کي ان جي حد تائين پهچائي اچين؟
۽ ان جي ماڳ جي واٽن کي سڃاڻين!
بي شڪ! تون ڄاڻندو هوندين، ڇو جو تون ان وقت پيدا ٿيو هئين.
۽ تنهنجن ڏينهن جي ڳڻپ ٿي آهي.
ڇا تون برف جي خزانن ۾ داخل ٿيو آهين؟
بادلن جي خزانن کي تو ڏٺو آهي؟
جن کي مون تڪليف جي وقت جي لاءِ.
۽ ويڙهه ۽ جنگ جي لاءِ رکي ڇڏيو آهي؟
روشني ڪهڙي طريقي سان تقسيم ٿيندي آهي؟
ته جيئن اوڀر جي هوا، زمين تي ڦهلائي وڃي؟
سيلاب جي لاءِ ڪنهن نالي ڪڍي؟
يا وڄ جي بجليءَ جي لاءِ رستا!
ته جيئن ان کي غيرآباد زمين تي وسائي.
۽ بيابان تي، جتي انسان ناهي وسندو؟
ته جيئن اجڙيل ۽ ويران زمين کي سيراب ڪري.
۽ نرم نرم گاهه اپائي.
ڇا، بارش جو ڪو پيءُ آهي؟
يا، ماڪ جا ڦڙا ڪنهن مان ڄاوا؟
برف ڪنهن جي پيٽ مان نڪتي؟
۽ آسمان جي سفيد چادر کي ڪنهن پيدا ڪيو؟
۽ پاڻي، پٿر جهڙو ٿيو وڃي.
۽ گهرائيءَ جي سطح ڄمي ويندي آهي.
ڇا، تون ثريا کي ڳنڍ ٻڌي سگهين ٿو؟
ڇا تون، منطقة البروج کي، انهن جي وقتن تي ڪڍي سگهين ٿو؟
يا نبات النعش جي رهبري ڪري سگهين ٿو؟
ڇا، تون آسمان جا قانون ڄاڻين ٿو؟
۽ زمين تي انهن جو اختيار قائم ڪري سگهين ٿو؟
ڇا تون بادلن تائين پنهنجو آواز بلند ڪري سگهين ٿو؟
ته جيئن پاڻيءَ جي گهڻائي توکي لڪائي ڇڏي؟
ڇا تون بجليءَ کي روانو ڪري سگهين ٿو ته اها وڃي؟
۽ توکي چوڻ لاءِ مان حاضر آهيان:
باطن ۾ حڪمت ڪنهن رکي؟
۽ دل جي دانش ڪنهن بخشي؟
بادلن کي حڪمت سان ڪير ٿو ڳڻي سگهي؟
يا ڪير ٿو آسمان جي مشڪن کي اوتي سگهي؟
جڏهن دز ملي ڪري دڙو بڻجي ويندي آهي.
۽ دڙا پاڻ ۾ ملي ويندا آهن!
ڇا تون شينهڻ جي لاءِ شڪار ڪري ايندين؟
يا، شينهڻ جي ٻچن کي خوش ڪندين؟
جڏهن اهي پنهنجين چُرن ۾ ويٺا هجن؟
۽ تاڪ لڳائي آڙ ۾ چؤڪس هجن؟
پهاڙي ڪانءَ جي لاءِ ڪير ٿو خوراڪ مهيا ڪري سگهي؟
جڏهن ان جا ٻچا خدا کي پڪاريندا آهن،
۽ خوراڪ نه ملڻ جي ڪري اڏرندا وتندا آهن!
ڇا تون ڄاڻين ٿو ته پهاڙن جون جهنگلي ٻڪريون، ڪڏهن ويامنديون آهن؟...
ڪائنات جي تخليق ۽ تنظيم جي جيڪا وضاحت مٿئين عبارت ۾ ڪئي وئي آهي، اهائي حقيقت ۾، منهنجي لاءِ صحيح ترين آهي ۽ اهوئي ڪائنات جي آغاز جي باري ۾ بنيادي سوال جو معقول جواب آهي. خدا ئي سموري ڪائنات کي خلقيو آهي ۽ اهوئي ان جو ابدالآباد تائين نگران ۽ محفوظ آهي.
مان زمين ۽ ٻوٽن ۾ فطرت جي ڪارفرمائين جو جيترو گهرو مطالعو ڪندو آهيان، اوترو ئي منهنجو خدا تي ايمان وڌيڪ پختو ٿيندو ويندو آهي ۽ ان جي حضور ۾ ساراهه ۽ واکاڻ جا نذرانه پيش ڪرڻ جي لاءِ، پنهنجو سرڙو ان جي آڏو نمائي ڇڏيندو آهيان.
****