سائنس جا انڪشاف، الله پاڪ جي وجود تي دلالت ڪن ٿا : جارج ارل ڊيوس (ماهر طبيعيات)
ان حقيقت کان انڪار نه ٿو ڪري سگهجي ته سائنس جي پرستارن ۾ الحاد جي وبا عام آهي، پر اها ڳالهه ثابت ڪرڻ ممڪن ڪانهي ته، خدا کان انڪار، جيتريقدر سائنسدانن وٽ ڏسجي ٿو اوترو ٻين وٽ نه ٿو ڏسجي. پر هي مشاهدو، ان مشاهدي ۽ تجربي کان بلڪل برعڪس آهي، جيڪو ان ڏس ۾ خود سائنسدانن پنهنجي برادريءَ بابت ڪيو آهي.
خدا جي ذات تي ايمان جي باري ۾ جيتري تائين منهنجو پنهنجي عقيدي جو تعلق آهي ته ان جو تعلق ننڍپڻ جي ان تعليمات سان بنهه ڪونهي، جيڪا خدا ۽ مذهب جي باري ۾ منهنجي روح، قلب ۽ ذهن تي نقش ٿيل آهي. ايئن برابر آهي ته اسين اُن ننڍپڻ جي مذهبي تعليمات کان عمر ڀر متاثر رهندا آهيون، پر مان يقين سان اهو چئي سگهان ٿو ته منهنجو، وجودِ باري تعاليٰ ۾ موجوده عقيدو، توڙي جو ننڍپڻ جي عقيدن کان ڪو مختلف ۽ ٽڪرائجندڙ ڪونهي، پر ان جو بنياد، وڌيڪ مضبوط تجربن ۽ مشاهدن تي آهي ۽ اهو مذهبي روايتن ۽ تصورن کان وڏيءَ حد تائين مختلف آهي.
طبيعيات جي هڪ عالم هجڻ جي حيثيت سان مون کي ڪائنات جي هن ناقابل يقين حد تائين پيچيده نظام جي مطالعي جو موقعو مليو آهي ۽ مون هڪ ذري کان وٺي وڏي کان وڏن ستارن ۾ حيرت انگيز ضابطا بندي ۽ نظم ڏنو آهي. هن ڪائنات ۾ روشنيءَ جو هر شعاع، هر طبيعياتي ۽ ڪيميائي ردعمل ۽ هر ساهدار شيءِ جي هر خاصيت ان نظم ۽ ضابطي جي تابع نظر اچي ٿي. اها هن ڪائنات جي اها تصوير آهي، جيڪا سائنس جي انڪشاف اسان جي آڏو پيش ڪئي آهي ۽ توهان سائنس جو جيترو گهرو مطالعو ڪريو، اوترو وڌيڪ ڪائنات جي هن ڳوڙهي ۽ دلڪش نظام مان محظوظ ٿيندا ويندؤ.
پر هن حيرت انگيز سائنسي انڪشافن، ڪجهه اڻٽر سوال پيدا ڪري وڌا آهن، جيڪي توڙي جو حقيقت جي لحاظ کان ڀلي نوان ناهن، پر نظامِ ڪائنات جي باري ۾، جنهن مان انسان کي بهرحال خارج نه ٿو ڪري سگهجي، وڌيڪ تفصيلي معلومات حاصل ٿي وڃڻ جي ڪري، انهن جي نوعيت البته پهرئين جي ڀيٽ ۾ گهڻي بدلجي چڪي آهي. انهن سوالن ۾ جيڪو سوال سڀ کان وڌيڪ اهميت رکي ٿو ۽ جنهن جي جواب تي اسان جي اخلاقي قدرن ۽ اسان جي مقصد ۽ نصب العين جو سمورو دارو مدار آهي، اهو ساڳيو ئي پراڻو سوال آهي ته: ”ڇا ڪا اهڙي برتر ۽ اعليٰ ذات آهي، جيڪا هن ڪائنات جي خلقڻهار هجي ۽ جنهن کي اسين خدا چئي سگهون؟“ ۽ وري ان سان گڏوگڏ جيڪو سوال ٿو سامهون اچي، سو اهو ته: جيڪڏهن خدا اسان کي خلقيو آهي ته آخر خدا کي ڪنهن خلقيو؟ خاص ڪري نوعمر ٻالڪن جي آڏو جيڪڏهن اهڙي قسم جي گفتگو ڪريو ته، اهي امالڪ وڏي منطقي انداز ۾ اهو مشڪل ترين سوال ضرور ڪندا.
يقيناً ان کان انڪار ڪونهي ته ان ڏس ۾ ته ”خدا آهي يا ڪونهي“، سائنس ڪو حتمي ثبوت پيش ڪرڻ کان قاصر آهي. بلڪه اسان کي مڃڻ گهرجي ته ان ڏس ۾ ڪوبه خالص سائنسي ثبوت ڪڏهن به پيش نٿو ڪري سگهجي. اسين هڪ اهڙي طبيعي جهان ۾ ساهه کڻي رهيا آهيون، جيڪو سائنس جي جديد ترين تحقيق ۽ انڪشافن جي مطابق پنهنجي ڍانچي ۽ پنهنجي نظام جي حوالي سان قانونن تحت پوري هم آهنگيءَ سان ڪم ڪري رهيو آهي، پر ان جو اهو مطلب ڪونهي ته هن ڪائنات کان ٻاهر ڪنهن شيءِ جي باري ۾ به ان مان ڪا معلومات ملي سگهي ٿي. ان جو مثال هڪ ڪمري وانگر آهي، جنهن ۾ ڪي به در ۽ دريون نه هجن يا جيڪڏهن هجن ته انهن ۾ اهڙا شيشا لڳل هجن، جو ڪمري مان اندران ته ڏسڻ ممڪن هجي پر ٻاهران ڪجهه نه ڏسي سگهبو هجي.
جڏهن اسين خدا جي وجود يا عدم وجود کي ثابت نه ٿا ڪري سگهئون ته اسان جي لاءِ بهترين صورت اها آهي ته اسين جيڪا به هن ڪائنات جي باري ۾ معلومات رکئون ٿا ان مان عقلي دليل کڻئون، اهڙو ڪو به دليل، جنهن تي ان معلومات کي بنياد مڃي ڪو منطقي اعتراض نه ٿي سگهي، جيڪا هن ڪائنات جي باري ۾ اسان کي حاصل ٿي چڪي آهي، صرف هڪ ئي ٿي سگهي ٿو ۽ اُهو اهو ته: ”ڪا به مادي شيءِ خود پنهنجي تخليق تي قادر ڪانهي.“
جيڪڏهن ڪائنات ازخود پيدا ٿي سگهي ٿي ته ان جو اهو مطلب ٿيندو ته اها تخليق جي قوت سان به واسيل آهي، جنهن کي اسين خدا جي صفت چئون ٿا. ٻين لفظن ۾ جهڙوڪر اسين هن ڪائنات کي ئي خدا قرار ڏئي ڇڏينداسون. اهڙي ريت اسين اگرچه خدا جي وجود کي تسليم ڪري وٺنداسون، پر اهو نرالو خدا هوندو جيڪو ساڳئي وقت مافوق الفطرت به هوندو ۽ مادي به! مان اهڙي قسم جي ڪنهن منجهيل تصور کي اپنائڻ جي بجاءِ هڪ اهڙي خدا تي عقيدي رکڻ کي ترجيح ڏيان ٿو، جنهن هڪ مادي جهان خلقيو آهي ۽ هو پاڻ ان جو جزء ناهي. بلڪه ان جو فرمانروا، ناظم ۽ مدبر آهي.
منهنجي بيان ڪيل ڪليي جي لحاظ کان ايتري شاهدي، ڪافي هجڻ کان وڌيڪ آهي، پر اسين ان ۾ قدرت جي ان عجوبي جو اضافو ڪنداسين ته، ذرڙن ۾ نه صرف ننڍڙي پئماني تي اهو سڄو نظام قائم آهي جيڪو نه صرف وڏن وڏن سيارن ۽ ستارن جي واڌ ۽ ارتقا ۾ جاري نظر اچي ٿو، بلڪه جنهن لکين ڪروڙين ساهه وارين شين کي وجود بخشيو آهي ۽ جن ۾ اهڙي مخلوق به شامل آهي، جيڪا سوچڻ سمجهڻ جي صلاحيت سان به ڀرپور آهي ۽ جيڪا خود نه صرف حسين ۽ پيچيده شيون خلقي سگهي ٿي، بلڪه خدا جي پاران عطا ڪيل ذهانت ۽ سمجهه جي نهايت عظيم الشان ڪارنامن جي ذريعي زندگيءَ جي اوجهل حقيقتن تان به پردو کڻي ٿي.
****