سڀ کان اهم مسئلو- جيڪو اسان سان لاڳو آهي : آسڪر ليوبرائر (ايم. ايس. سي. پي ايڇ، ڊي، ماهر طبيعيات)
اچو ته ڌرتيءَ جي هن گولي جو جائزو وٺئون، جنهن تي اسين زندگي گذاري رهيا آهيون. جيڪو شخص، ٿورو به هوش ۽ عقل رکي ٿو، اهو ان جي وجود کان ۽ ڪائنات جي ٻين شين جي وجود کان ڪن لاٽار نه ٿو ڪري سگهي. تنهن ڪري اسين هن وقت هڪ اهڙي شيءِ بابت گفتگو ڪري رهيا آهيون، جيڪا حقيقت ۾ موجود آهي.
ڌرتي، هڪ ايڏو وڏو گولو آهي جو ان جي ٿولهه جو ڪوئي اندازو ٿي نه ٿو سگهي. انساني ذهن ته هڪ کرب جو به پورو احاطو ڪري نه ٿو سگهي، ڪهڙي مجال جو پدم جي طرزن کي پروڙي سگهي؟ هڪ مزدور وڏي بي تڪلفيءَ سان اهو چئي سگهي ٿو ته جيڪڏهن سندس هڪ ڏينهن جي مزدوري هڪ ڊالر آهي ته ڏهه لک ڏينهن ڪم ڪري، سو ڏهه لک ڊالر ڪمائي سگهندو. ڏهه لک ڏينهن، چوڻ ته ڏاڍو سنهنجو آهي پر ان جو مطلب اهو ٿو ٿئي ته ماڻهو ٻه هزار ست سئو ٻائيتاليهه سال لاڳيتو ڪم ڪري.
هاڻي سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته سمورو گولو، جنهن کي ڌرتي چيو وڃي ٿو، آخر آيو ڪٿان؟ سج، جيڪو شمسي نظام جو سڀ کان اهم ۽ سڀ کان وڏو رڪن آهي، ان جي ٿولهه زمين جي مقابلي ۾ 330000، ڀيرا وڌيڪ آهي. زمين جو وزن ڇهه هزار ڇهه سئو بلين ٽن آهي ته سج جو وزن ڪرڻ جي لاءِ ڪهڙو ماپو استعمال ڪجي؟ هي ڪهڪشائون، جيڪي اسان کي نظر اچن ٿيون انهن ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ بلين ٻيا به سج آهن، جن منجهان هر هڪ جي سراسري ٿولهه، اسان جي سج کان الائي ڪيترا ڀيرا وڌيڪ آهي. علم هيئت جي ماهرن ان ڳالهه جو اندازو ڪيو آهي ته هن ڪائنات ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ لک ڪهڪشائون اسان جهڙين ڪهڪشائن جهڙيون موجود آهن. اهي سڀ شاهديون ان حقيقت جون آئينيدار آهن ته: ”هيءَ ڪائنات، لاتعداد آسماني جسمن تي مشتمل آهي. انهن سڀني جي مجموعي وزن سان انساني تصور ڏڪي وڃي ٿو.آخر اهي ايڏا وڏا گولا ڪهڙيءَ طرح وجود ۾ آيا؟ ان سوال جا ٻه جواب ئي ممڪن آهن؛ يا ته اهي آدجڳاد کان هلندا پيا اچن. يعني قديم فلسفي جي اصطلاح ۾ ”قديم“ آهن، يا وري انهن کي خلقيو ويو آهي. يعني ”حادث“ آهن.
جيڪڏهن اسين پهرئين جواب ”قديم“ کي صحيح تسليم ڪريون ته عجيب و غريب قسم جا الجهاءَ سامهون ايندا. سڀ کان وڏو مسئلو ايڏي موثر نظم ۽ ضبط جو ڪَر کڻي بيهندو. مادي شين جي بنيادي خاصيت انهن جو ارتقا آهي. طبيعي علوم جي مطالعي سان هڪ شيءِ ته بهرحال ثابت ٿيندي آهي ته انساني روح ۾ هڪ اهڙو احساس ضرور موجود آهي، جيڪو انسان کي بار بار ان حقيقت ڏانهن متوجه ڪندو آهي ته کيس ۽ ڪائنات کي پيدا ڪرڻ واري ذات هڪ مافوق الفطرت هستي آهي.
روايتن جي شڪل ۾ به قصا ڪهاڻيون موجود آهن. توڙي جو انهن ۾ متبادل جي ڪافي ملاوٽ آهي، پر ان جي باوجود انهن ۾ ڪائنات جي آغاز جي باري ۾ انسان کوڙ معلومات حاصل ڪري سگهي ٿو.
سوچيندڙ ۽ سمجهندڙ دماغ، ڪائنات جي تخليق بابت کوڙ ساترا مفروضا گهڙي، انهن جي ڇنڊڇاڻ شروع ڪندا آهن. جيڪڏهن انهن مفروضن کي مفڪر، قبوليت جو شرف بخشين ته اهي ماڻهن جا دلپسند نظريا بڻجيو وڃن ۽ عوام اهو سمجهڻ لڳندو آهي ته اهي افڪار، تحقيق جي مڃيل اصولن تي سئو سيڪڙو پورا لهنداآهن. ان کانپوءِ لاتعداد غير معروف عالم ان جي تقليد شروع ڪري ڏيندا آهن.
چوٿون قسم طبيعي علوم جو آهي. اهي علم انسان ۽ ڪائنات جي متعلق ٺوس حقيقتن تي بحث ڪندا آهن. پنهنجي ان عظيم فرض کي نڀائيندي کين بي شمار مرحلن مان گذرڻو پوندو آهي. جهڙوڪ: تلاش ۽ جستجو، تجزيو ۽ موازنو! خوردبينين جي ذريعي مادي وجود جي ننڍن کان ننڍن ذرڙن جو جائزو ورتو ويندو آهي ۽ پوءِ حساب جي مدد سان وسيع ۽ ڪشادي ڪائنات جي سمورن پاسن بابت اندازا ڪيا ويندا آهن. تحقيق جي انهن وچڙيل واٽن تان گذرندي فطري قانونن ۽ انهن جي تاريخ مان به پوري پوري مدد ورتي ويندي آهي. تڏهن وڃي ڪائنات جي آغاز جي باري ۾ ڪجهه معلومات حاصل ٿيندي آهي.
آخري طريقو وحي ۽ الهام جو آهي، جيڪي آسماني ڪتابن جي اندر محفوظ آهن. سائنس ته انسان جي ان حد تائين رهنمائي ڪندي آهي ته ان جي ذهن ۾ اهو خيال پختو ڪري ڇڏي ته هڪ عليم ۽ خبير هستيءَ هن ڪائنات کي پيدا ڪيو آهي ۽ پوءِ ان نهايت ئي ڳوڙهي نظام کي هلائڻ جي لاءِ هن کوڙ قانون ۽ ضابطا به مقرر ڪري ڇڏيا آهن، پر ان هستيءَ جي معرفت اسان کي صرف وحي جي ذريعي حاصل ٿيندي آهي. جڏهن اسين هن ڪائنات جي وسيع ۽ ڳوڙهي طلسم تي هڪ نظر وجهندا آهيون، جنهن ۾ بي شمار سيارا ۽ ستارا شامل آهن ۽ اهو سڀ ڪجهه خالق ڪائنات کانسواءِ ٿي رهيوآهي. اسان کي پنهنجن دوستن تي نهايت تعجب ٿيندو آهي، جيڪي اڪيلي الله تي ايمان نه ٿا رکن. اسان کي انهن ماڻهن جي عقل تي به وڏي حيرت ٿيندي آهي، جيڪي پنهنجو پاڻ کي پڙهيل ڳڙهيل سمجهڻ جي باوجود الله پاڪ جي ذات کي تسليم نه ڪندا آهن. خدا کي هن ڪائنات جو خالق ۽ حاڪم مڃڻ جو اهو مطلب آهي ته انسان کي انسان جي ٻنڌڻن مان آزاد ڪري ڇڏجي. ان عقيدي سان انسان ۾ هڪ نئون روح بيدار ٿيندو آهي. ان جو ضمير پاڪ ۽ صاف ٿي ويندو آهي ۽ ان جي دل ۾ عدل ۽ انصاف جا احساس پلجڻ لڳندا آهن ۽ هو حق جو پرچارڪ بڻجي ويندو آهي.
الحاد، جهيڙي ۽ فساد جو ٻيو نالو آهي. هڪ سائنسدان جي حيثيت سان مان ان کي ڪڏهن به قبول ڪري نه ٿو سگهان. منهنجي خيال ۾ اها شيءِ بلڪل غلط آهي ۽ عملي لحاظ کان نسوري تباهي آهي.
****