تاريخ، فلسفو ۽ سياست

خدا ، سائنس ۽ فلسفو

هي پهريون موقعو آهي جو هڪ ڪتاب ۾ اڪيچار سائنسدانن- جيڪي سائنس جي مختلف شعبن ۾ اعليٰ درجي جي مهارت رکن ٿا، پنهنجي پنهنجي علم ۽ فن جي حوالي سان خاص طور تي خدا جي هستيءَ جي مسئلي تي باقاعده بحث ڪيو آهي. اها وک اميد ته انهن ماڻهن جي لاءِ وڏي فائدي واري ثابت ٿيندي، جيڪي سطحي طور تي سائنس جي رعب ۾ ورتل هجڻ جي ڪري، خدا جي انڪار يا گهٽ ۾ گهٽ ان جي وجود بابت شڪ ۾ مبتلا آهن ۽ ان غلط فهميءَ ۾ پئجي ويا آهن ته خدا کي مڃڻ هڪ غير سائنسي ڳالهه آهي! هن ڪتاب ۾ اهي ڏسندا ته وڏي کان وڏا سائنسدان بي وس ٿي ڪري الله پاڪ جي هستيءَ جو نه صرف اقرار ڪن ٿا، بلڪه نهايت مضبوط علمي ۽ عقلي دليلن ذريعي ان جو اهڙو ثبوت به ڏين ٿا، جهڙو ثبوت سائنس کان ڪنهن مٿانهين احساس ۽ ادراڪ واري شيءِ بابت ڏئي سگهجي ٿو.
Title Cover of book خدا ، سائنس ۽ فلسفو

هڪ نوجوان صوفيءَ جا احساس : رسل لويل مڪسٽر (ماهر حيوانات)

هڪ انسان، خدا جو تصور سڀ کان پهريان، پنهنجي والدين جي معرفت حاصل ڪندو آهي. ڇو جو ان جا والدين، خدا جو نالو عظمت ۽ عزت سان ڳنهندا آهن. تنهن ڪري اهو انسان جيڪو اڃا ٻاروتڻ ۾ هوندو آهي، وٽانئن خدا جي عزت ڪرڻ سکي وٺندو آهي. پنهنجون مختصر ۽ شروعاتي حاجتون پوريون ڪرائڻ جي لاءِ هو، نهايت سادگيءَ سان خدا پاڪ جي حضور ۾ التجا ڪندو آهي. بلڪل ايئن ڄڻ هو پنهنجي والد کان ڪنهن عنايت جي تقاضا ڪري رهيو هجي. ان طريقي سان سڪون ۽ اطمينان جي دولت وٽس ايندي آهي ۽ هو هڪ اڻ ڏٺل پيءُ تي ڀروسو ڪرڻ لڳندو آهي، پوءِ ڪتابن جي ذريعي کيس انهن ماڻهن جون ڳالهيون ٻڌڻ جو موقعو ملندو آهي، جن کي خدا پاڪ جي رفاقت حاصل هئي، کيس جڏهن اهو معلوم ٿيو آهي ته: ”اهي شخص، شينهن جي خونخوار جنس کي بي ضرر بڻائي ڇڏيندا هيا. باهه کان ان جي سوزش ۽ شعلن کان انهن جو ڀڙڪڻ کسي وٺندا هيا. تلوارن جون تيز ڌارون انهن جو وار به ونگو نه ڪري سگهنديون هيون. ڏٻرائپ جي باوجود، نه صرف طاقت حاصل ڪري وٺندا هيا بلڪه ڏاڍن کي زير ڪري ڏيکاريندا هيا“...ته ٻاروتڻ ۾ ئي ان انسان جي دل ۾ ولولا ۽ امنگون اجاگر ٿيڻ لڳنديون آهن ۽ هو، انهن خدا پرستن جي شاهدين کان متاثر ٿي پوندو آهي. هاڻي کيس اهو احساس به ٿيڻ لڳندو آهي ته جيڪڏهن هن ديانتداريءَ جي واٽ ورتي ته هڪ پراسرار طاقت ان جي مدد ڪندي ۽ هو اهو به محسوس ڪرڻ لڳندو آهي ته ماضيءَ جي انهن واقعن مان نت نوان اتساهه پڻ ملندا رهندا. علم جي حاصلات دوران، انسان ڪڏهن پنهنجي عقيدن کي مضبوط ڏسندو آهي ڪڏهن لڏندڙ! هو آهستي آهستي ان ڳالهه کان سونهو ٿيندو ويندو آهي ته هن جو ملڪ، هڪ اهڙي معاشري جو ٻيو نالو آهي، جنهن ۾ کوڙ جماعتون هڪ ٻئي سان ملي جلي ويون آهن، جن جي اڳواڻي اثرائتا ماڻهو ڪري رهياآهن ۽ جنهن جي واڳ، هڪ صدر مملڪت جي هٿ ۾ آهي، جيڪو فيصلي ڪرڻ جو پوريءَ طرح مجاز آهي ۽ جنهن جي جاري ڪيل حڪمن جي تعميل ڪرڻ ماڻهن جي لاءِ ضروري آهي. اهڙيءَ طرح هڪ شاگرد جي ذهن ۾، خدا صدر مملڪت جهڙي هستي هوندو آهي جيڪو ٻين تي حڪمراني ڪري سگهندو آهي. کيس يقين هوندو آهي ته جيئن ماڻهن تي حڪمراني ڪرڻ جي لاءِ هڪ حاڪم انسان جو وجود قابل فهم آهي. اهڙيءَ ريت، سموري انسانيت تي حڪومت ڪرڻ جي لاءِ هڪ فوق البشر طاقتن جي مالڪ هستيءَ جو وجود به هڪ ٺوس حقيقت آهي.
ان جي برعڪس، کيس اهو به گمان ٿيڻ لڳندو آهي ته هو، پنهنجي ذهني مشڪلات کي پاسي تي رکي خدا پاڪ جي وجود تي يقين ڪري ۽ ان معاملي ۾ سوچيندڙ دوستن جي ڳالهين کان متاثر نه ٿئي. ان وقت ان جي حيثيت هڪ صوفيءَ جي ٿي ويندي آهي. جيڪو خدا جي وجود تي صرف ان ڪري يقين رکندو آهي جو هو خدا جي وجود جي ضرورت محسوس ڪندو آهي ۽ جنهن جو يقين به لڏڻ لڳندو آهي. جڏهن ان جي قوتِ فڪر ان جي يقين ۽ ايمان جي مقابلي ۾ دليل پيش ڪرڻ لڳندي آهي...
هڪ ڏينهن اسان جو اهو نوجوان صوفي، انجيل مقدس جي ورق گرداني ڪندي، هڪ اهڙي آيت تي پهچندو آهي جنهن جو مفهوم هو ايئن سمجهندو آهي ته: ”سچو مذهب عقل جي ويجهو هوندو آهي“ ۽ ان آيت جي تشريح کيس اهو ٻڌائيندي آهي ته عقل جي ويجهو هجڻ مان مقصد، معقول- معتدل ۽ استدلال آهي. (رومن: 21-1) اها آيت ان جي اضطراب کي اطمينان ۾ بدلائي ڇڏيندي آهي. اها کيس تلقين ڪندي آهي ته انساني عقل ۽ فهم ۽ انساني ذهن جو به مذهب سان ڪونه ڪو تعلق آهي ۽ هو، وڏي عرصي جي لاءِ مطالعي ۽ تحقيق جي گهرائين ۾ ماپيو ويندو آهي. ان عرصي ۾ اهو نوجوان صوفي ديندار انسان بڻجي ويندو آهي ۽ عيسوي انداز فڪر اپنائيندو آهي. هاڻي کيس خدا جي وجود جو علم اليقين حاصل هوندو آهي. ان جو روح ۽ ان جو ذهن هم آهنگ ٿي ڪم ڪرڻ لڳندا آهن. هاڻي اهو شخص، اهو فرق حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهي جيڪو انجيل مقدس ۾ اهڙي مثالي خدا پرست انسان جي وصف طور بيان ڪيو ويو آهي جيڪو جامع الصفات هوندو آهي ۽ صرف نيڪيءَ جي راهه تي هلندو آهي.
جڏهن ڪو شخص انجيل مقدس ۾ پڙهندو آهي ته جانور، ٻوٽا ۽ انسان، سڀ خدا جي مخلوق آهن ته ان کي ان ڳالهه جو يقين ٿي ويندو آهي، ڇو جو فطرت جو مطالعو به اهوئي ثابت ڪندو آهي ته، توڙي جو انجيل مقدس، سائنس جو ڪتاب ناهي، پر ان ۾ سائنس جا بنيادي اصول به درج آهن. هڪ کليل حقيقت جيڪا هميشه کان واضح آهي ۽ هميشه واضح رهندي ۽ جيڪا ماده پرستن جي ڪنهن به نظريي جي مقابلي ۾ پنهنجي سونهن ۽ رونق کان محروم ناهي هوندي. اها کليل حقيقت آهي ته انجيل مقدس جو خدا پڻ فطرت جو خدا هڪ ۽ صرف هڪ وجود آهي.
ڪوهستاني سلسلن، آسماني جُسن ۽ سمنڊن جي ذريعي انجيل مقدس مون سان ڳالهائيندو آهي. اهو هن جو دل لڀائيندڙ آواز آهي، جيڪو انهن سرسبز ۽ شاداب باغن مان گذري، منهنجن ڪنن تائين پهچندو آهي. جن ۾ خوبصورت پکي ٻولينداآهن ۽ زندگيءَ سان ڀرپور حيوانات، نغما ڳائيندي ڏسبا آهن.
****