خود انسان هڪ زندهه شاهدي آهي : رابرٽ هارٽن ڪيمران (ماهرِ رياضيدان)
مان ڪا مشين ناهيان. منهنجو دماغ ان ميڪانڪي دماغ کان ارفع ۽ اعليٰ آهي، جيڪو جديد دور ۾ ٺاهيو ويو آهي. منطق کي جيڪڏهن هڪ پابند قانون بڻايو وڃي ته ان کي هن مشيني دماغ ۾ لاهڻ ممڪن آهي، پر ان جي اندر غور فڪر جي صلاحيت پنهنجي ليکي کوڙ پهلو رکي ٿي. مثال طور: استدلال، فيصلو، شعور، حسن ۽ مزاح جي حس.
منطق، صرف ان ڳالهه جي فيصلي ڪرڻ جي طاقت رکي ٿي ته: آيا رياضيءَ جي استدلال کي ثبوت قرار ڏئي سگهجي ٿو؟ پر فطري صلاحيت خود استدلال پيدا ڪري سگهي ٿي. اها رياضيءَ جا نوان نوان نظريا، پڻ تصورات تخليق ڪندي آهي. ان مان انسان ۾ اهو شعور پرورش پائيندو آهي ته هو پنهنجو جائزو وٺي ۽ پاڻ تي تنقيد ڪري. مشيني دماغ، ممڪن آهي ته شطرنج جون چالون کيڏي سگهي، پر ان جي اندر اها طاقت ڪانهي ته ٻئي جي غلطيءَ تي کلي ويهي يا پنهنجي غلطيءَ تي ندامت محسوس ڪري. غور و فڪر ميڪانڪي اصولن پٽاندڙ هڪ بلند ۽ بالاتر شيءِ آهي. آئون اها ڳالهه ٺوس يقين سان چئي سگهان ٿو ته ميڪانڪي فلسفو، ماڻهوءَ جي مسئلن کي صحيح طريقي سان حل نه ٿو ڪري سگهي. ڇاڪاڻ جو انسان جي امتيازي صلاحيت ان جي سوچڻ سمجهڻ جي قوت آهي.
آئون، خدا تي ان ڪري ايمان رکندو آهيان جو هن مون کي جذبات ۽ احساسات سان نوازيو آهي. ڇا ايئن چئي مون پنهنجو مؤقف ڪمزور ڪري ڇڏيو؟ مون مڃي ورتو ته منهنجن عقيدن ۾ ڪوئي منطقي ربط ڪونهي ۽ مون صرف ان ڪري ايمان آندو آهي جو ايئن ڪرڻ تي مجبور آهيان يا مونکي ايمان آڻڻ سان هڪ جذباتي راحت محسوس ٿيندي آهي. انهن منجهان ڪائي ڳالهه صحيح ڪانهي. اسان جي جذباتي فطرت خود هڪ حڪيم ۽ ڏاهي خلقڻهار جي وجود تي شاهد آهي. جذبات کانسواءِ اسان جي زندگي ڪيتري بي ڪيف هجي ها؟ بشر، صنفي ميلان ۽ ان جي احساس کانسواءِ ڪيئن زندهه رهي سگهي ها؟ آخر ان جو ڪهڙو ڪارڻ آهي، جو جڏهن ٿڃ پياڪ ٻارن سان محبت ڪجي ٿي ته انهن جي موت جي شرح گهٽجي وڃي ٿي؟
منهنجو، خدا تي ان ڪري به ايمان آهي ته ان مونکي اخلاقي شعور بخشيو آهي. انسان کي شروع کان ئي خير ۽ شر جو احساس وديعت ٿيو. اهو ممڪن آهي ته ان احساس بابت ماڻهن جا تصورات هڪٻئي کان مختلف هجن، پر اهو احساس هر انسان ۾ موجود ضرور آهي. پوءِ اسين پنهنجن حقن جي حفاظت ۽ نگهبانيءَ جي لاءِ به هميشه ڪوشان رهندا آهيون ۽ اسين اها ڳالهه به چڱيءَ طرح ڄاڻئون ٿا ته عدل ۽ انصاف اسان جي مخالف جي لاءِ بي معنيٰ لفظ ڪونهن.
منهنجو، خدا تي ايمان آڻڻ جو هڪ ٻيو سبب انساني ارادو ۽ اختيار به آهي، جنهن کي ”فيصلائتي طاقت“ به چئي سگهجي ٿو. نفسيات جي ماهرن، دماغ کي جن ٽن وڏن حصن ۾ تقسيم ڪيو آهي. انهن منجهان هڪ حصو ارادو ۽ اختيار به آهي. مان ڪنهن شيءِ جي خواهش ڪندو آهيان، منهنجو ذهن ان بابت فيصلو ڏيندو آهي ۽ منهنجو ارادو، مون کي ان جي حاصلات لاءِ عملي طور اتساهيندو آهي.
سائنسدانن جي عظمت جو راز انهن جي تجربن ۾ لڪل آهي. آئون تجربي جي ذريعي خدا جي وجود کي ثابت ڪري سگهان ٿو، پر اها شيءِ نج داخلي آهي. منهنجي لاءِ اها شاهدي، رياضيءَ جي ڪنهن فارمولي کان وڌيڪ اعتبار جوڳي آهي. ٻٽيهه سال اڳ، ڪارنل يونيورسٽيءَ ۾ تجربو ڪيو ويو ۽ اهو خدا، جنهن جي وجود جي خوشگوار شاهدي مون کي ملي، ان ئي مونکي نئين فڪري طرز، نون مقصدن، نئين غم ۽ نئين فرحت ۽ خوشيءَ سان همڪنار ڪري ڇڏيو. اها ذات منهنجي زندگيءَ ۾ ايڏي ته اهميت رکي ٿي جو آئون ان جي خاطر پنهنجو پيشو، پنهنجو علم، مطلب ته دنيا جي هر شيءِ خوشيءَ سان قربان ڪرڻ لاءِ تيار آهيان، پر اهو برداشت نه ٿو ڪري سگهان ته مرتديءَ جو اهو رستو اختيار ڪريان، جيڪو ڇڏي چڪو آهيان.
منهنجن انهن ئي احساسن ۽ تجربن ۾ اصل ڪارفرما قوت اها مقدس ذات آهي، جنهن پوري سنجيدگي ۽ وقار سان چيو:
”مان خدا جي طرفان موڪليو ويو آهيان“.
****