هڪ نه حل ٿيڻ جوڳي مسئلي جو حل : ڊانلڊ هنري پورٽر (ماهر رياضي ۽ طبيعيات)
علم طبيعيات ۾ مختلف مسئلن تي تحقيق، ان بنياد تي ٿيندي آهي ته، هي ڪيئن ٿيو! پر وچ تائين علم طبيعيات پنهنجي سمورين ترقين جي باوجود اهو ٻڌائڻ کان قاصر آهي ته هي ڇو ٿيو؟ ”ڪيئن“ جي جواب ۾ جيڪو ڪجهه چيو ويندو آهي، اهو انسان کي حقيقت جي آس پاس پهچائي ڇڏيندو آهي. مثلاً اها ڳالهه ته، ٻه وجود، ڪيئن هڪ ٻئي کي پاڻ ڏانهن ڇڪيندا آهن؟ اسان جو مشاهدو آهي ته زمين جي ڪشش ثقل اسان کي زمين تي ۽ زمين کي سج جي چوڌاري پنهنجي مدار تي قائم رکندي آهي. پر ان جي آڏو جيڪي مفروضا ۽ نظريا قائم ڪيا ويندا آهن، اهي ڇڙو ڌُڪا هوندا آهن. مثلاً: هڪ نظريئه ڪائنات اهو آهي ته: ”جيڪڏهن ٻن موجودات جي درميان فاصلو وڌي وڃي ته ڪشش ثقل جو قانون ابتو ٿي ويندو آهي ۽ پوءِ ٻئي وجود، هڪٻئي کي پاڻ ڏانهن ڇڪڻ جي بجاءِ مخالف پاسي ڏي ڌڪڻ جي ڪوشش ڪندا آهن.
برقي خاصيت رکندڙ مادن جي درميان هڪ مڃيل قانون ڪشش آهي. برقي خاصيت يا ته مثبت ٿيندي آهي يا منفي ۽ انهن جي درميان ڪشش جو ضابطو اهو ٻڌايو ويندو آهي ته، جيڪڏهن ٻه مادا، متضاد برقي خاصيت رکندا هجن ته هڪ ٻئي کي پنهنجي پاسي ڇڪيندا آهن ۽ جيڪڏهن ٻئي هڪ ئي قسم جي برقي خاصيت رکندڙ هجن ته هڪ ٻئي کي پري ڌڪيندا آهن. ڇڪتاڻ جي ٻنهي صورتن ۾ انهن جو زور ٻن عملن جي مطابق گهٽ وڌ ٿيندو رهندو آهي: هڪ اهو ته انهن جون مثبت ۽ منفي خاصيتون ڪهڙي درجي جون آهن ۽ ٻيو اهو ته انهن جي درميان فاصلو ڪيترو آهي. اسين اهو به مڃئون ٿا ته هر ذري ۾ مثبت برقي خاصيت رکندڙ ننڍا ننڍا ذرا مرڪزي حيثيت رکن ٿا، جن کي پروٽان چئبو آهي. پر جڏهن اسين انهن پروٽان جي اندر موجود ننڍن ننڍن حلقن جو تجزيو ڪندا آهيون ته، ان ۾ اهو اصول ڪم ناهي ڏيندو ۽ اسان کي هڪ نئين قاعدي: ”ضابطئه جوهري“ کي قبول ڪرڻو پوندو آهي. يعني ماڻهو عالم طبيعيءَ جي حقيقتن جي به، جيڪڏهن اهي تمام وڏيون يا تمام ننڍيون هجن، ڪنهن ڪڏهن انهن جو تفصيل بيان ڪرڻ کان قاصر هوندو آهي.
گهڻا سائنسدان، ايئن لڳندو آهي ته عالم طبيعي- ان جي مظهرن ۽ ان جي ابتدا جي بيان ۾ الله پاڪ جي وجود جي مڃڻ کان پاڻ کي پاسو ڏئي بچائي نڪري وڃڻ تي مجبور هوندا آهن.
برطانيا جي رياضي دان: ”برٽرينڊرسل“ جيڪو مشهور فيلسوف پڻ هيو، خدا جي وجود کي تسليم ڪرڻ کان محض ان ڪري انڪار ڪري ڇڏيو جو هو ان سوال جو ڪو به جواب نه ماڻي سگهيو ته: جيڪڏهن خدا هن ڪائنات جو خالق آهي ته خدا جو خالق ڪير آهي؟ ان ۾ ڪوئي شڪ ناهي ته ”برٽرينڊرسل“، علت ۽ معلول جي بحث ۾ وڏين گهراين ۾ هليو ويو. پر جڏهن سائنس جي هر ڪليي جو اهو حال هجي ته ان مان پيدا ٿيندڙ بي شمار سوالن جو ڪو جواب اسان وٽ نه هجي ته آخر ان ۾ ڪهڙي عقل جي ڳالهه آهي ته اسين الله پاڪ جي وجود جي باري ۾ هڪ سوال جو جواب معلوم نه ڪري سگهڻ تي مورؤن ان حقيقت کان ئي انڪار ڪري ويهي رهون؟ جيستائين منهنجو تعلق آهي، مان ته هن ڪائنات ۽ ان جي مظهرن ۾ خدا جي قدرت جي ڪارفرمائيءَ کي تسليم ڪريان ٿو، ڇو جو مون وٽ عقل ۽ منطق جي اهائي تقاضا آهي.
علمِ ڪائنات، ڪائنات جي عام مظهرن، ان جي خلائي وسعتن ۽ ان جي عمر جي باري ۾ تحقيق ۽ مطالعي جو نالو آهي. ٻه سئو انچ جي قطر جي دوربينيءَ سان، جيڪا مائونٽ پلومر تي کوڙيل آهي، ماڻهو خلا ۾ اربين ميل (نوري سال) پري تائين ڏسي سگهي ٿو ۽ لکين آسماني جسا، ان جي مشاهدي ۾ ايندا آهن.
نوري سال (Light year) جو فاصلو ماپڻ جي پئماني جي حيثيت سان اهو مفهوم ٿو بيهي ته روشنيءَ جي ان رفتار جي بنياد تي اها هڪ سيڪنڊ ۾ 1486000 ميل طئه ڪندي آهي. روشني جيڪو هيڪاندو فاصلو هڪ سال ۾ طئه ڪندي، اهو انگن اکرن ۾ بيان نه ٿو ڪري سگهجي. هاڻي هن نيري آسمان جو فوٽو، اهو ٿو ٻڌائي ٿو ته ستارن مان جڏهن روشني نڪتي هوندي ته ڪيئن نظر ايندا هوندا، ڇو جو ان جو اندازو نه ٿو ڪري سگهجي ته روشنيءَ، ڪيترا لکين نوري سال، فاصلي جا طئه ڪيا آهن.
هاڻي اچو ان ڳالهه ڏي، جنهن جو ذڪر اسين مٿي ڇيڙي آيا آهيون ته هن ڪائنات جي باري ۾ ٻه تصور گهڻو مشهور آهن.
• پهريون اهو ته: هيءَ ڪائنات هڪ تدريجي ۽ ارتقائي عمل سان وجود ۾ آئي آهي. اهو تصور، ”الفر“ (Alpher) ۽ ”گيمو“ (Gamow) پيش ڪيو.
• ٻيو تصور ”هوائل“ (Hoyle) جو آهي ته ڪائنات ۾ تخليقي عمل مسلسل جاري رهندو آهي.
پهرئين نظريي جي مطابق، هيءَ ڪائنات، ڌماڪي جي ذريعي وجود ۾ آئي، جيڪو انتهائي تکاڻ ۽ ڪچري جي ڪري واقع ٿيو. ان تصور جي مطابق، درحقيقت هڪ نهايت سخت گرم گيس جي ڦاٽي پوڻ کانپوءِ ستارا، آسماني جسا، انهن کي وجود بخشيندڙ مادو ۽ انهن آسماني جسن جي ظاهري گردش وغيره، بتدريج ارتقا پذير ٿي آهي. الفر ۽ گيموءَ جي تصور جي مطابق جڏهن هن دنيا کي وجود ۾ آئي پنج منٽ ٿيا هيا. ان وقت ان جو درجئه حرارت، هڪ ارب درجا حرارت جي قريب هيو. ان کان اڳ، مادو صرف پروٽان، نيوٽران ۽ اليڪٽران تي مشتمل هيو، جيڪي غيرمعمولي دٻاءَ ۽ انتهائي تيک ۽ گرميءَ جي ڪري هڪ ٻئي کان الڳ ۽ منتشر هيا. جڏهن اهو مادو، انتهائي حرارت ۽ دٻاءَ جي ڪري ڦاٽي پيو ۽ هيءَ ڪائنات وجود ۾ اچڻ لڳي ته ان جي اڌ ڪلاڪ جي اندر اندر مڙني ڪيميائي عنصرن جي ترڪيب ظاهر ٿي پئي. ان تصور جي مطابق وڌيڪ گهڻا گهاٽا عنصر، حقيقت ۾ لطيف عنصرن جي مختلف مرحلن ۾، هڪ ٻئي کانپوءِ هڪ ٻئي ۾ ملي وڃڻ مان پيدا ٿيندا آهن. آسماني جسن جي تشڪيل مقرر وقت تي عمل ۾ آئي. ٿي سگهي ٿو ته اهو وقت، ان ڌماڪي کان ڏهه لک سال پوءِ يا ان جي لڳ ڀڳ وقت هجي ۽ انهن آسماني جُسن جي تشڪيل ۾ مقناطيسي قوتون بنيادي متحرڪ جي حيثيت سان ڪارفرما ٿيون هجن.
هاڻي سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته، هن ڪائنات جو تخليقي عمل شروع ٿيڻ کان پهريان صورتحال ڇا هئي؟! ان جي باري ۾ اها قياس آرائي ڪئي ٿي وڃي ته هن ڪائنات کان اڳ هڪ ٻي ڪائنات موجود هئي، جيڪا هڪ اڻ ڪٿ زماني کان درجيوار تحليل ٿيندي پئي آئي ۽ جڏهن ان کي انتهائي حد تائين تپايو ويو ته، ان اسان جي موجوده ڪائنات جي صورت اپنائي ورتي.
جيڪڏهن اهو تصور قبول ڪيو وڃي ته هن ڪائنات جو آغاز انتهائي ٻوسٽ، سيڪي ۽ تيک سان ٿيو ته پوءِ اهو ضروري ٿي پوندو ته خدا کي ان بنيادي ترڪيبي مادي جي جزن جو خالق ۽ هڪ اهڙي قوت جي سرچشمي جي حيثيت سان مڃيو وڃي، جنهن اهو مختصر عمل ڪيو ۽ تکاڻ پيدا ڪئي. اتي خدا جي قدرت جو اقرار ڪرڻ کانسواءِ ڪوئي چارو ڪونهي.
هن ڪائنات ۾ زمان ۽ مڪان جا اصول ۽ قاعدا هم آهنگ ۽ برابر آهن، پر انهن سان جمود ۽ ڇڙواڳيءَ جي ڪيفيت پيدا ناهي ٿيندي. اهو تصور پيش ڪندڙ مڃين ٿا ته ڪائنات ۾ توسيعي عمل جاري آهي ۽ آسماني جسا بتدريج هڪٻئي کان دور ٿيندا پيا وڃن. پر انهن جو چوڻ آهي ته ان عمل جي نتيجي ۾ جيڪي آسماني جسا پري ٿيندا. نظرن کان اوجهل ٿيندا پيا وڃن، انهن جي جاءِ والارڻ جي لاءِ ۽ ڪائنات جي ظاهري صورت کي برقرار رکڻ جي لاءِ مادو، لاڳيتي تخليقي ۽ ارتقائي عمل جي ذريعي نت نون آسماني جسن جي صورت ۾ تشڪيل ٿيندو رهندو آهي. اسان جي نظر روشنيءَ ۾ ڪم ڪندي آهي ۽ جيڪڏهن ڪا شيءِ روشنيءَ کان وڌيڪ تيز رفتاريءَ سان اسان کان دور ٿيندي رهي ته اهڙي شيءِ کي اسين عمدي کان عمدي ۽ طاقتور ترين دوربينيءَ سان به ڏسي نه سگهنداسين. اندازو آهي ته جيڪي آسماني جسا، اسان کان 20 کرب نوري سالن جي فاصلي تي هليا ويندا آهن، انهن جي رفتار جي تيزي ان حد کي پهچي ويندي آهي جو روشني ان کي نه پهچي سگهندي آهي ۽ اهي هميشه هميشه جي لاءِ اسان جي نظرن کان اوجهل ٿي ويندا آهن.ان حساب سان جيڪڏهن ڪائنات جو توسيعي عمل، سج جي تخميني مدت جي پنجين حصي جي برابر به جاري رهي ته، هن ڪائنات جي هر شيءِ اسان جي نظر جي گرفت کان پري ٿي ويندي ۽ آفاق ۾ هڪ عظيم خلا ظاهر ٿي پوندي.
لاڳيتي تخليق جي تصور جي مطابق اهو مادو لڳاتار پيدا ٿيندو رهندو، جنهن سان آسماني جسا وجود ماڻيندا رهندا آهن ۽ ان طرح جيڪڏهن خلا ۾ ڪجهه آسماني جسا نظر کان دور ٿي ويندا ته نوان آسماني جسا انهن جي جاءِ والاريندا رهندا ۽ ڪائنات ۾ ڪوئي ڦيرو ڪونه ايندو. رهي اها ڳالهه ته اهو مادو، ڪٿان به نه، بلڪه هتان ئي ظاهر ٿيندو آهي. هاڻي جيڪڏهن ان لاڳيتي تخليق جي تصور کي درست مڃجي ته ان ۾ به خالق جي حيثيت سان خدا جي وجود جو اقرار ڪرڻ کانسواءِ ڳالهه نه ٿي ٺهي ۽ خدا جو وجود وري هڪ ناقابل ترديد حقيقت جي حيثيت سان اسان جي سامهون اچيو وڃي.
ٻين لفظن ۾ توهان فطرت جي قانونن جي باري ۾ جيڪا به راءِ قائم ڪريو، ۽ هن ڪائنات جو جيڪو به بنياد مقرر ڪريو، هڪ سائنسدان جي حيثيت سان مون وٽ اهو تصور، تيستائين مڪمل ٿي نه ٿو سگهي، جيستائين ان ۾ ناظم ۽ محرڪ جي حيثيت سان خدا جي وجود کي تسليم نه ڪجي. اها خدا جي ئي قدرت آهي، جيڪا هن ڪائنات جي هر شيءِ ۾ جلوه گر نظر اچي ٿي ۽ انهن سمورن سوالن جو واحد جواب آهي، جن جو اسين ڪو به جواب ڏيڻ کان لاچار آهيون.
****