ايڪيھين صديءَ جو ادب
ھن ڪتاب ۾ موجود ليک جڏھن پڙھجن ٿا ته ان مان، مون کي اھو محسوس ٿيو ته ليکڪ، پاڻ کان سينئرس لاءِ جڏھن لکي ٿو ته ان ۾ احترام ۽ عقيدت وارو احساس نمايان نظر اچي ٿو، وري جڏھن پاڻ کان جونئيرس لاءِ لکي ٿو ته ان ۾ شفقت ۽ پيار وارو احساس نمايان نظر اچي ٿو. وري جڏھن پنھنجي ھم عمرن لاءِ لکي ٿو ته ان ۾ به عزت وارو احساس، محسوس ڪري سگھجي ٿو.
ھي ڪتاب پڙھي، مختلف پڙھندڙ اھو به چئي سگھن ٿا ته ھن ڪتاب ۾ موجود لکڻين ۾ ڪٿي ڪنھن تي ڪا بـ تنقيد ناھي ڪئي وئي، ڪا به خامي ظاھر ناھي ڪئي وئي. سو، ان حوالي سان، مان اھو چئي سگھان ٿو ته ھر ماڻھو مختلف آھي، ڪو سٺي ڳالھ جي تلاش ۾ ھوندو آھي ڪو وري بري ڳالھ جي تلاش ۾ ھوندو آھي. ڪو ماڻھو اھڙو ھوندو آھي، جو ھو ننڍڙي پر مثبت ڪوشش کي تمام گھڻو ساراھي، سامھون واري جو حوصلو وڌائيندو آھي. ساڳي وقت ڪو ماڻھو، اھڙو ھوندو آھي، جو ھو ان چڱائي جي واکاڻ بجاءِ، رڳو خاميون ڪڍڻ ۾ پورو ھوندو آھي. خير، ھن ڪتاب جو ليکڪ به انھن ٿورن ماڻھن منجھان آھي، جن وٽ پيار ۽ احترام سواءِ ڏيڻ لاءِ ڪجھ بـ ناھي. ھونئن به ھن سماج ۾ اھڙي قسم جي ماڻھن جي تمام گھڻي کوٽ ٿيندي پئي وڃي. سو، ھي ليک جڏھن پڙھجن ٿا ته اھو ئي محسوس ٿئي ٿو ته ليکڪ ھنن سڀني ليکڪن، سندن ڪتابن ۽ سندن پورھئيي جي تمام گھڻي عزت ڪري ٿو ۽ کيس انهن سڀني سان پيار آھي.
ڪجھ، اھڙن جذبن جو اظھار، ھن ڪتاب جي مھاڳ ۾ ناليواري ليکڪ نصير مرزا صاحب، ڪجھ ھن طرح ڪري ٿو. ”اسان رڳو ھڪ ڀيرو ئي ’جي‘ سگھون ٿا.. جيڪڏھن انھي زندگي کي، اسان ’جي‘ نٿا سگھون ته پوءِ بابا، سڀ ڪجھ وڃائجي ئي ويندو... ته ڇا سڀ ڪجھ وڃائجي وڃڻ جي خوف کان... پنھنجي ھر تحرير کي انور سھيڙيندو رھي ٿو.“
پبلشر نوٽ ۾ ڊاڪٽر آفتاب ابڙو صاحب، ھن ڪتاب بابت راءِ ڏيندي لکي ٿو ته ”سياست، علم، ادب، ٻولي، ڊرامن، شاعري وغيرہ تي تحقيق ڪندڙ عالمن شاعرن، ايم فل ڪندڙ شاگردن لاءِ ھي اڻلڀ قيمتي مواد ڪٺو ڪيو ويو آھي. اوھان ڪنھن به ڪتاب جو پيش لفظ، مھاڳ، اڀياس پڙھو، دل پئي گھرندي ته ڄاڻايل ڪتاب ھٿ ڪري وري مڪمل طور پڙھجي ۽ ان تخليقڪار کي دل جي گھراين سان تحسين پيش ڪجي. پنھنجي عالمن، اديبن، شاعرن کي ياد رکڻ جو اھو ناياب نسخو آھي.“
ھن ڪتاب ۾ موجود مختلف ليک پڙھجن ٿا ته ھڪ ئي وقت اسان تاريخ، تحقيق، شاعري، ڪھاڻين، ناولن، سفر نامن، آتم ڪٿائن ۽ سھيڙيل ڪتابن جو سرور محسوس ڪندي نظر اچون ٿا. دل چوي ٿي ته اھي ڪتاب پڙھجن. ھي ڪتاب پڙھي، ڪتابن سان پيار ويتر وڌي ٿو وڃي.
ھنن ڪتابن تي لکندي، ليکڪ تمام گَھريون ۽ دل ۾ لھي ويندڙ ڳالھيون لکي ويو آھي. جيڪي پنھنجي جوھر ۾ وڏي اھميت واريون آھن. منھنجي دل چوي ٿي ته ھن ڪتاب ۾ موجود انھن مختلف لکڻين مان ڪجھ ڪجھ سٽون ھتي ونڊ ڪريان ته جيئن اسان انھن ڳالھين جو مزو وٺي سگھون.
انور پيرزادي جي ڪتاب ”ڀٽائي“ جي مھاڳ ۾ ليکڪ لکي ٿو ته ”انور پيرزادو صاحب ڀٽائي سائين جي شاعري، فلسفي، عشق، سندس پرين، سندس ٻولي، سنڌ جي اينٿروپولاجي، سنڌ جي تاريخ، ثقافت ۽ سنڌ جي پراڻي ۽ نئين دور بابت سندن شاعري جي اھميت بيان ڪري کين “ سنڌ جو سياسي ۽ ثقافتي وحدت الوجود ۽ سنڌ جي ماضي، حال ۽ مستقبل جو شاع ” قرار ڏيئي، سندن سوچ جا جيڪي سچ بيان ڪري ٿو، انھن ۾ انور صاحب جي عقيدت ۽ عشق شامل ھوندي به، انھن ۾ ھن جو منطق ۽ عقلي ۽ علمي دليل شامل آھن.“
گل حسن ڪلمتي جي سفر نامي ”برف جو دوزخ“ ۾ لکي ٿو ته ”اڄوڪي سنڌ ۾ ڪجھ اھڙا عاشق موجود آھن، جن کي ھر وقت سنڌ جي ڳولا ھوندي آھي ۽ ڪڏھن ڪڏھن ھو پنھنجي سنڌ ڳوليندي ڳوليندي ڏاڍو پري به نڪري ويندا آھن.“
محمد علي پٺاڻ جي ڪتاب ”ڀڳو آرس اکڙين“ ۾ لکي ٿو ته ”سنڌي شاعري جا ته پنھنجا تيور ۽ پنھنجو حسن آھي. ان جي اھڙي سڃاڻپ کي ڪنھن خاص تشريح جي ضرورت ان ڪري به ڪانھي جو اھڙي شاعري بس پڙھبي يا ٻڌبي آھي، ۽ پوءِ اھا پاڻمرادو پڙھندڙن يا ٻڌندڙن کي پنھنجي ڀاڪر ۾ ڀڪوڙي انھن جي ڳلن تي چميون ڏيندي، انھن جي مئل جذبن کي جيئاريندي، انھن کي جرئت سان جيئڻ جو اتساھ ڏيندي ۽ جي صحيح سمجھندي ته انھن کي ”ھڻ ڀالا وڙھ ڀاڪرين“ جي صلاح به ڏيندي آھي.“
سائين بخش رند جي ڪھاڻين جي ڪتاب، ”ڪارو پاڻي“ ۾ لکي ٿو ته ”سنڌي اخبارن جو صحافي ٻين جون ته وڏيون خبرون ٺاھيندو آھي، پر جڏھن پاڻ مري ويندو آھي تـ اڪثر سنگل ڪالم جي خبر بڻجي ويندو اھي. اھڙن ڪارڪنن جي درد جو اوجاڳو ڪا اخبار شايع ناھي ڪندي.“
مرلي ڌر جي ڪتاب، ”اکڙيون ڏيلا من گھايل“ ۾ لکي ٿو ته ”سنڌ جو ھر ماڻھو ڏاڍو حساس اھي، پر شاعر تـ فطري طور تي ان کان وڌيڪ حساس ٿئي ٿو.“
غوث پيرزادي جي ڪتاب ”چيڪي مٽي“ ۾ شھري ۽ ڳوٺاڻي زندگي بابت ايڏي نه دل ڇھندڙ ڳالھ لکي اٿس. ”صنعتي ۽ شھري زندگي ۾ رشتا ۽ سماجي لاڳاپا اھي ناھن رھندا، جيڪي زرعي سماج ۾ جنم وٺندا آھن، تنھن ڪري اسان کي ٻنھي سماجن ۾ جنم ورتل رشتا ۽ سماجي لاڳاپا ٻن انتھائن تي بيٺل ملن ٿا. غوث جي شاعري ۾ پڻ اھڙي ٽڪراءُ جا اولڙا محسوس ٿين ٿا پر جيڪڏھن شھري زندگي بيوفائي جي نقاب ۾ اوڙھيل آھي ته ڇا ان کي تياڳي ڇڏجي؟ نه، اھڙي زندگي ۾ ڳوٺاڻي سچائي کي جيئاريندي به جيئڻ گھرجي، پنھنجا سماجي ۽ ثقافتي قدر سنڀالي رکڻ کپن ۽ ڳوٺاڻي محبت کي به ساڻ کڻي ھلجي.“
انھي ساڳي ڪتاب بابت لکندي لکي ٿو ته ”اسان جي نوجوانن کي محروميون ۽ ڏک ورثي ۾ ملندا پيا اچن، پر ھو پوءِ به جيئن پيا ۽ پيار کي سلامت رکندا پيا اچن، کين زندگي سان پيار به آھي، پر ھو پنھنجي پيار کي جيڪا ٻولي ڏين ٿا، اھا اندر جي دنيا ۾ واڪا پيدا ڪري ٿي ڇڏي.“
سو، اھڙي طرح ھن ڪتاب ۾ الاھي دل ڇھندڙ ۽ ساھ ۾ سانڍڻ جھڙيون ڳالھيون موجود آھن. ھي ڪتاب پڙھندي سنڌ جي تمام وڏن ماڻھن جي ياد به تازي ٿي ٿي وڃي. جنھن ۾ انور پيرزادو، سوڀو گيانچنداڻي، شمشيرالحيدري، مقصود گل، رزاق مھر ۽ ٻيا ڪافي نالا شامل آھن.
مان، ھڪ عام پڙھندڙ ۽ ڪتابن سان پيار ڪندڙ جي حيثيت ۾ انور ابڙي صاحب جي ھن محنت کي سارھايان ٿو ۽ کين ھن محنت جون مبارڪون ٿو ڏيان. منھنجي خيال ۾ ھن قسم جا ڪتاب، عام ماڻھن ۾ ڪتاب پڙھڻ، انھن مان پِرائڻ، انھن کي سنڀالڻ ۽ انھن تي ڪجھ نه ڪجھ لکڻ جي سٺي روايت کي عام ڪرڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو.
**