دل ڇھندڙ آتم ڪٿا (دارون ۽ ڪارون)
ھن وقت منهنجي ھٿن ۾ به ھڪ يادگار ۽ دل ڇھندڙ آتم ڪھاڻي جو ڪتاب آھي. جيڪو صحافت جي تمام وڏي نالي شيخ عزيز صاحب جو آھي. ”دارون ۽ ڪارون“ جي نالي سان ھي آتم ڪھاڻي پيڪاڪ پبلشرز پاران شايع ڪئي وئي آھي. افسوس ته ھي آتم ڪھاڻي شيخ عزيز صاحب جي زندگي ۾ ڇپجي نه سگھي. سندس ڪھاڻي، سندس وفات جي ڪجهه مھينن کان پوءِ شايع ٿي، پڙھندڙن جي ھٿن تائين پھتي آهي.
ھن آتم ڪھاڻي ۾ شيخ عزيز صاحب نھايت ئي دلچسپ انداز ۽ وڏي بيباڪي جو مظاھرو ڪندو، ڪافي حقيقتون سامھون آنديون آھن. ان حوالي ھو پاڻ به لکي ٿو ته مون جيڪي ڳالهيون جيئن آھن، تيئن لکڻ جي ڪوشش ڪئي آھي ۽ ان ۾ ڪو به وڌاءُ ناھي ڪيو.
شيخ عزيز صاحب پنهنجي ڪھاڻي جي شروعات روايتي انداز وانگر ننڍپڻ کان نٿو ڪري پر ھي پنهنجي ڪھاڻي حيدرآباد شھر جي يادن سان شروع ٿو ڪري. ان ۾ ھي ورھاڱي دوران آزادي ۽ لڏپلاڻ تي به لکي ٿو. ھي جڏهن حيدرآباد جي مختلف جڳھن ۽ انهن جي تاريخي پسمنظر بابت لکي ٿو ته ائين ٿو محسوس ٿئي ته ھن کي حيدرآباد جي شھر سان وڏي انسيت آھي.
ان سان گڏوگڏ پاڻ پنهنجي صحافتي ڪم جي حوالي سان تمام گهڻو لکيو اٿس، جنھن ۾ عبرت اخبار جي شروعاتي دور کان ويندي انگريزي اخبار ڊان ۾ پنهنجي صحافتي ڪم ۽ لاڙھن چاڙھن جو ذڪر ڪري ٿو.
سندس ڳالھين ۽ بيان ڪيل قصن مان ان ڳالهه کي شدت سان محسوس ڪري سگھجي ٿو ته کيس صحافت ۽ لکڻ پڙهڻ جو شوق جنون جي حد تائين ھو. ان دوران سندس ٻولي ۽ لکڻين ٻين صحافين ۽ ليکارين لاءِ گائيڊ طور ڪم اچن ٿيون.
پاڻ ڪجهه وقت سنڌ يونيورسٽي جي ماس ڪميونيڪيشن شعبي ۾ جرنلزم جا استاد به رھيا، ان وقت جي يادن کي به تمام سھڻي نموني پنهنجي ڪھاڻي جو حصو بڻايو اٿن. ان مان لڳي ٿو ته پاڻ سٺا استاد پڻ ھئا.
مزي جي ڳالهه ته شيخ عزيز صاحب کي موسيقي سان نه رڳو بيحد لڳاءَ ھو پر پاڻ موسيقي جو وڏو ڄاڻو به ھو. پنهنجي ڪھاڻي ۾ لکي ٿو ته موسيقي جي ڄاڻ ھجڻ ڪري ساڻس رئيس ڪريم نظاماڻي ملڻ آيو ۽ ان کان پوءِ ھنن جي وچ ۾ تمام گھڻا ڪچھرين ۽ پيئڻ جا دور ھلندا ھئا. انھي ڪچھرين دوران ڳالهين جي اھميت کي سمجھندي شيخ عزيز، ڪريم بخش نظاماڻي صاحب کي آتم ڪٿا لکڻ جو چيو. نظاماڻي صاحب ان دوستاڻي ھجت جي موٽ ”ڪيئي ڪتاب“ جي صورت ۾ ڏني، جيڪا ھڪ شاھڪار آتم ڪٿا آھي. ڏسجي ته ان عظيم ڪم پويان به شيخ عزيز جي اھا صلاح ھئي جنهن تي عمل ڪري نظاماڻي صاحب اھا ڪٿا لکي.
ھن ڪتاب جو بئڪ ٽائيٽل مھتاب اڪبر راشدي لکيو آهي. جنهن ۾ ھو لکي ٿي ته ”سندس زندگي به کليل ڪتاب جيان ھئي جيڪا ڪنهن کان به ڍڪيل ڪو نه ھئي. ان جي باوجود به ھن شخص سچائي سان پنهنجي آتم ڪھاڻي لکي زندگي جي حالات کي کولي پڌرو ڪيو آھي. جيڪا تمام دليري جي ڳالهه آهي. شيخ عزيز جو ھي ڪتاب فقط آتم ڪھاڻي ناھي بلڪه ڪيترن ئي موضوعن تي مشتمل ھڪ دور جي سياسي، سماجي ۽ صحافتي تاريخ پڻ آھي. جنهن جي اھميت الڳ آھي.
ھي ڪتاب پڙھندي مون کي ھڪ ڳالهه جو افسوس ٿيو ته ھن ڪتاب ۾ پروف جون تمام گھڻيون غلطيون آھن. جيڪي درست ڪيون وڃن ھا ته بھتر ھو. ڇو ته شيخ عزيز صاحب پاڻ ڪمال جو ايڊيٽر ھو ۽ ھو ٻولي جي سونهن جو تمام گھڻو خيال رکندو رھو.
ھي ڪتاب شيخ عزيز صاحب جي فرزند طارق عزيز ڇپرايو آھي. ھن ڪتاب جي حوالي سان ان جو ليک به ڪتاب جو حصو آهي. ھن ڪتاب جو مھاڳ ناليواري صحافي ھمسفر گاڏھي لکيو آھي. جيڪو ”زندگي ڏک آھي“ جي عنوان سان ھن ڪتاب ۾ شامل آھي. ان ۾ ھي لکي ٿو ته ”سچ ته شيخ عزيز جي ھي آٽو بايوگرافي سڄي زندگي جي پيار جو پورھيو آھي، جنھن ۾ ھن بنا ڪنهن ملاوٽ جي واقعن ۽ مشاھدن کي بيان ڪيو آھي. ليکڪ درياه نہ بلڪہ سمنڊ کي ڪمال مھارت سان ڪوزي ۾ بند ڪري ڏيکاريو آهي. ھڪ لحاظ کان ھي ڪتاب سنڌ جي سياسي، سماجي ۽ ثقافتي تاريخ پڻ آھي، جنھن مان اميد ته پڙھندڙن کي تمام گھڻو لاڀ ملندو.“
**