ڌ
ته به اصل انهيءَ پار جو، ڏينا ڏيکاري. (پهاڪو)
ڌاتورو: جهنگ ۾ پاڻمرادو ڦٽندڙ ٻوٽو. سندس پن اگري سواد جا ۽ زهريلا ٿين ٿا، جن جي کائڻ وارو بيهوش يا نيم پاڳل ٿي ويندو آهي.
ڪماند؛ ڪمند، منجهانئس ڳڙ، مٺائي ۽ کنڊ وغيره جڙن، سواد ۾ مٺو ۽ هاضميدار ٿئي.
ڌاتوري جا پن زهريلا ٿين، سندس ٻج جيڪو ڦُلڙيءَ جهڙي ڏينوءَ ۾ ٿيندو آهي، سو پڻ زهريلو ٿئي. مال کائي ته مال بيهوش، جيڪڏهن ماڻهو کائي ته دماغ جا پردا خشڪ ٿي وڃنس. هاڻي جيڪڏهن ڪو ماڻهو چاهي ته منجهانئس مٺو ڦل وٺان ۽ ان خاطر ويهي سندس پاڙ ۾ گُڏ ڪري، ڀاڻ ڏئي، پاڻي ڏئي، ڪمند جي رس پيڙي وجهي ته به منجهانئس ڦر/ ڦل ساڳيو ئي ڦُلڙي نما ڏينو ٿيندو، جنهن جي اندر جو ٻج پڻ زهريلو هوندو. منجهانئس ڪمند جهڙو رس يا ڳنا ڪو نه ٿيندا.
مطلب: ۱. لچ سان ڪيترو به چڱو هلبو، اوترو ئي منجهانئس لچائي پيدا ٿيندي. منجهانئس چڱائي ڪا نه نڪرندي.
۲. ٻج-خرابو، نج-خرابو.
۳. ابر گر آبِ زندگي بارد، هرگز از شاخ بيد بر نه خوري. (فارسي)
۴. جيڪڏهن ڪڪر پاڻيءَ بدران انبرت وسائي،
نيٽ جي ٽاريءَ مان پوءِ به ڦل حاصل نه ٿيندو. (ترجمو)
248- ڌُڪو کڻجي ڀاءُ لڳ، شاهدي ڏجي الله لڳ. (چوڻي)
ڌڪو کڻڻ؛ لٺ کڻڻ، پاسو کڻڻ، ڌر ٿيڻ.
جهيڙي يا جهڳڙي ۾ هر هميشه ڀائرن/ مٽن جي ڌر ٿيڻ، هڪڙي ريت به آهي ۽ رسم به آهي. شرط اهو آهي ته اهي حق تي هجن. انهن جي لاءِ ڪٿي به شاهدي ڏجي ته الله لڳ ڏجي. ڪوڙي شاهدي ڏئي سندن بچاءُ نه ڪجي. ڪوڙ تي الله ناراض ٿئي ٿو.
سمجهاڻيءَ طور هڪڙو مثال هيٺ پيش ڪجي ٿو.
انگلنڊ ۾ هڪڙيءَ عورت تي خون جو مقدمو هليو. پنهنجي بچاءَ ۾، پنهنجي ڀيڻ جي شاهدي واريائين. ڀيڻس ايڏي نام ناموس ۽ آبروءَ واري هئي، جو جيڪڏهن ڀيڻ کي بچائڻ خاطر ڪوڙي شاهدي ڏئي ها ته به ڀيڻس ڇٽي وڃي ها، پر اهڙيءَ حالت ۾ به هن ڪورٽ ۾ ڪوڙ نه ڳالهايو. جنهن ڪري ڀيڻس جي بچاءَ جو دڳ ئي بند ٿي ويو، جنهن تي کيس ملڪہ پڻ ساراهيو.
مطلب: ڀائرن سان ڀاءُ/ ڌُر ضرور ٿجي، پر ڳالهه/ گفتو الله لڳ ڪجي.
249- ڌن رک ڌوڙ ۾، ته چمڪاٽ ڏئي نور ۾. (پهاڪو)
ڌن: دولت، ججهي ملڪيت، گهڻي روڪڙ، پئسو.
ڌوڙ ۾: ڌڌڙ ۾، دز ۾، گند جي ڍير ۾، کڏ اندر، ڌرتيءَ اندر.
دولت جو پنهنجو هڪ قسم جو نشو آهي. جنهن وٽ به هوندي، ان جي چهري، اٿا-ويٺيءَ ۽ ڳالهائڻ ٻولهائڻ جي ڍنگ مان پئي لکائيندي. بيوقوف وٽ هجي ته ان کي سڀڪو سياڻو پيو سمجهندو. ڪوجهي وٽ هجي ته ان کي سڀڪو يوسف ثاني پيو سمجهندو.
اهڙيءَ طرح مالڪ جي معرفت، جنهن جي دل ۾ آهي، سا ان جي چهري مان نور وانگر لاٽون ڪري پئي بَکندي.
مطلب: ۱ جنهن جي گُنديءَ ۾ داڻا، تنهن جا چريا به سياڻا.
۲. ڀڳت ڪري پاتال ۾ پر گهٽ هوءِ آڪاس،
رجب تينون لوڪ ۾ ڇپي نه هر ڪو داس (رجب، وچن)
۳. ڌرتيءَ اندر لڪي ڪير عبادت ڪري ته به اڀ ۾ پڌرو ٿئي،
رجب! ڌڻيءَ جو ٻانهو، ٽنهي جهانن ۾ ڳجهو نه رهي. (ارٿ)
250- ڌڻيءَ ريءَ ڌڻ سڃو، ڌڻ ريءَ سڃي واڙ. (پهاڪو)
ڌڻي؛ ڌنار، ٻڪرين ۽ رڍن جو ڌڻ پاليندڙ، ڌڻ جو مالڪ.
رڍون ۽ ٻڪريون، طبعًا ڪمزور ۽ پاڻ-هُرتڙيون هونديون آهن. جنهن تنهن شيءِ ۾ چڪ پيون وجهنديون ۽ ٽاهه پوڻ وقت ڪڻو ڪڻو ٿي وينديون. اهڙيءَ حالت ۾ کين سنڀالڻ وارو نه هوندو ته ڇِڙ-وِڇڙ ٿي وينديون. جهنگ جي مِرن، گدڙن يا بگهڙن جو کاڄ پڻ ٿي سگهن ٿيون. جڏھن ته سنڀال، مالڪ يا ڌڻيءَ کان سواءِ ڪير به دل سان نه ٿو ڪري سگهي.
جيستائين ڌڻي پاڻ، پنهنجي سِر، پنهنجي ڌڻ/ ڌن يا مال ملڪيت جي مالڪي/ سنڀال نه ڪندو ته سڃ ٿي ويندس. جنهن واڙ مان ڌڻ نڪري ويو، سا پڻ سڃي ليکبي.
مطلب: ۱. راجا، پرجا جي سنڀال نه ڪندو ته سو راڄ به سڃو ۽ جنهن راڄ ۾ پرجا ناهي سو ملڪ به ڄڻ سڃو آهي.
۲. رعيت بي سلاطان رمہ است بي چوبان،
ملک بي رعيت همچو خانه در گورستان. (فارسي)
۳. راجا بنا پرجا، جيئن ڌنار بنا ڌڻ،
پرجا بنا ملڪ، جيئن مساڻ/ مقام ۾ گهر. (ترجمو)